Wat shah ba ki mobile phone kin long ki kynrad jong phi

Scholar Lawriniang
Nongthliew Village.

Ngi don ha ka juk jong ka jingkiew rasong jong ka jingtip ia ki kor ki bor teknoloji (Technology) ym shuh tang ki samla ne ki heh ki san hynrei wat ki khynnah ruh bun ki la tip shaphang kane. Katkum ka jingiohlum jingkheiñ, kat kum ka jingiathuh bad ka jingwadbniah ba la pynlong daka Bank jong ka America ki iathuh ba tang ha ka snem 2016 palat 96% ki khynnah samla kiba pyndonkam ia ki mobile phone, hynrei mynta leilei u 2020 ngi la nang kiew sted bad kane ka long ruh ka jingmyntoi shibun eh ia ka long briew man briew haba la nangkiew ka jingstad. Bad da ka jingmih ki smartphone ka lah ruh wat ban pynkylla wat ia ka longbriew man briew la ka long ha ki liang baroh da ka jongdon ki smartphone ka la nang pynsuk bad pynkloi shuh shuh ia ki kam ki jam khamtam ha ka por kyrkieh (emergency) bad ha ka juk stad mynta ka la iarap ruh wat ia ki khynnah samla kiba pule bad kane ka la long ka jingmyntoi shisha baroh kiba pyndonkam ia ka.
Hynrei kaba sngewsih pat ka long haba peit ha kine ki juk mynta pat bun ki la pynlong kum ki kynrad ia ki mobile phone ha kti jong ngi, kiba bun ki samla ki ba pyndonkam ia ka ki kylla long noh ki mraw ha khmat jong ka, kawei na ka jingshah teh mraw ka long bun kiba shim ia ka mobile phone tang kum:-

KA JINGPYNBYRNGIA: Don da ki spah jait ki jingpynbyrngia ha ki mobile phone khamtam ha ka juk internet mynta, katkum ka jingioh lum jingkheiñ ki riew wadbniah ha u snem 2016, la ong ba ki don palat 63.7 million ngut ki briew ki pyndonkam ia ki mobile phone jong ki ban pynbyrngia ialade ha ki jingialehkai kiba bunjait. Bad kane kawei ka la hiar thma ban pynlong mraw ia ngi, don bun ki samla haba kiba la kyrni (addict) bha ha ki Game kum ki PUPG, FREE FIRE bad ha kiwei kiwei ba laiphew jait, kaba sngewsih ka long ki fail noh wat ha ka exam jong ki namar kim lap shuh bam pule kot nga lap wat ia la ki paralok jong nga dei hangne kein ba sa ong u myllung ynda la kyrni ki jingmlien la eh ban bthat iu kynjri.

KA LAD BAN KYNDUH PARALOK: Ka jingkyrni palat ha ki Whatsapp, Facebook, Instagrame, bad kiwei kiwei kam long kaba bha khamtam eh ia kito kiba dangrit rta (teenage) dei ha kane ka rta ba bun ki khynnah samla ki jot noh ka jingim, tengteng wat ka rta kam pat dei por ka la pynlong ia ki ban shah khot mei shah khot pa noh kane ka ktah wat ia ka koit ka khiah ruh. Kane baroh ka dei namar ba ki kmie ki kpa kim peit thuh bha ia ka aiom bad ia por jong ki la ki la kot bor ne em ban leh ia kata, ka long kaba ma shibun ban ai leh kai ia ki khunlung da ka wait.

KA LAD BAN PYNHUN IA KA JINGKWAH BRAI: Da kaba burom ngan kren shai kdar ha ka juk internet mynta ba bun hi ki samla ne wat kiba la heh la san ki pyndonkam ia ka mobile phone tang kum kawei na ki lad ban peit ia kiei kiei kiba jakhlia, kane leilei ka long kaba ma shibun eh, lyngba kane ruh ka mih ka jingshah thombor ia ki khynthei namar haba ka jingmut jingpyrkhat ka shong da ka jingkwahbrai ka doh kumta ka pynkhihwin ia jingmut sniew ban leh ia kata, ka jingpyrkhat kaba sniew ka ju pynshlur ruh ban leh kamsniew.

BALEI NGI SHAH TEH MRAW HA KA? Ngam mut ban ong ba ka mobilr phone ka sniew, ka mobile phone hi kam nang ban sniew kam nang ban bha namar ka dei tang ka nar bym don jingim ka shah ban pyndonkam ha u briew, hynrei kaba sniew bad kaba bha ka dei ka dohnud jong u briew u ba pyndonkam ia ka. Namar ia ka la pyniaid ban pyntrei kam da ka ktienbad ka jongmut u briew, lada ngim nang ban pyndonkam ia ka ngi la kylla long mraw noh ha bad ka da ka jingkyrni palat ia ka ki la pulom bad sepei lut baroh ki kam ki jam bad ki jingthmu baroh namar na ka mobile phun ka ktah ruh ia ka thiah ka dem. Hoiod la pynmih ia ka ban long ka jingmyntoi ia u briew tangba kynmaw lada phi pyndonkam palat pud ka long kaba ma haduh katta katta. Hynrei haba nang pat ban pyndonkam ka long kaba da ai jingmyntoi shibun eh.

Kiei kiei ki long kiba dei ban leh tangba kim long pat kiba myntoi, Wat shah ban lute noh ia ka hok jong phi da ka ba phi pynlong blei thaw ia kiei kiei bym don ring mynsiem ha ka jingim jong phi, hynrei to shim phi ia ka jingshisha da kaba bat ia la u lakam ha kti kum u syiem u ba halor ban hukum ia ki.

Khublei shibun