U Pud u Sam Assam-Meghalaya: Slem sa katno ban ia pynbeit?

Josper S Dura

Kha ruh ym pat kha ia ka District Council, kata ha ka snem 1951, ia ka ‘area’
jong ka “United Khasi-Jaintia Hills Autonomous District” la pynrit pynban da kaba dkhat noh na ka ia kata ka bynta ba ki khot ka Block I bad Block II ha ka por ba long Chief Minister u Bishnuram Medhi ha Assam. Ha ngi ki longdien, ka la long ka jingsngew lyngngoh haba ngi la tip ba ym don satia ki riew rangbah ka Jaintia Hills kiba la nud ban kren ne ujor pyrshah ia ka sorkar Assam halor katei ka jingknieh bym dei jong ka ia kitei ki jaka jong ngi.
Ha kito ki snem mynba ngi la ioh ia la ka jong ka jylla (Meghalaya) ka Chandrachud Boundary ba ar ngut hapoh ka jingialam u Y.V Chandrachud ka la kyntiat ia ki jingdawa bad ki nia ba la pynieng da ka Meghalaya ha ki kam ba iadei bad ki khapud hapdeng ka Assam bad ka Meghalaya. Katkum ka Rai katei ka Commission ngi la duh ia ki Block I bad Block II ha Jaintia Hills bad ki jaka jong ki Hima Khasi, kum ka Desh Dooreah, Nongwah, Mawtamur, Bokia para, Borduwar, Langpih, Nongriangsi-Nonglang.
Katkum ki kyndon jong ka Commission, kano kano ka rai jong ka, kan nym lah ban teh ia kano kano ka mamla, la dei ka Assam ne ka Meghalaya. Ka long kumta, hynrei ka rai na ka Commission ka don la ka bor. Kumta ngi iohi, ka Assam ka don ha ka kyrdan kaba kham bha.
Kumba ngi ia tip baroh, ia ka Meghalaya la pynlong da ka Act jong ka Parliament ha ka 1971 ia kaba la tip kum ka North Eastern Re-Organisation Act, na ki ar tylli ki District ka Assam, kata ka Khasi Jaintia bad Garo Hills Districts bad ki pud kiba la don ha kata ka por ha kaba la pynrung ia ka Act da ka Parliament. Na ka liang jong ka Assam kam don ka jingpyrshah kaba kumno kumno ha kaba shim noh ia kine ki ar tylli ki District ban pynlong ia ka State bathymmai jong ka Meghalaya. Na ka liang jong ngi ha Meghalaya kam don ka jingujor kaba kumno kumno ha kaba iadei bad ki pud ki sam kumba la kdew ha katei ka Re-Organisation Act, 1971. Haba ka long kumne ha kata ka por, khlem da ia ong ne khnium ei ei na baroh ar liang la na Assam ne Meghalaya halor kane ka kam, ka paw ba kam don ka jingiakajia pud hapdeng kine ki ar jylla. Bad ka long pynban ba katei ka Re-Organisation Act, 1971 ka la pynskhem bad la transfer ia ka Block I bad Block II na ka Jaintia Hills na ka bynta ban pynlong ia ka District thymmai jong ka Mikir Hills (Karbi Anglong) ryngkat bad kiwei ki jaka jong ka District Nowgong bad ka District Sibsagar. Ka Government of India, lada ka sngewdei, ka lah ban transfer biang ia ka Block I bad Block II sha ka Jaintia Hills District jong ka Meghalaya da kaba amend ia katei ka Re-Organisation Act, 1971. Haba shu ong kumta, sngew kumba ka long ka kam kaba jem, hynrei ynda poi sha ka jingleh ia ka kam, ka kylla long pynban ka jingeh tabam (a hard nut to crack) watla ka long kaba shisha ba uno uno ha Meghalaya um don ka bor ka iktiar ban ai ei katto katne spah bad hajar kilometre ka khyndew Meghalaya sha Assam, lait noh tang ka Parliament of India. Hynrei mano ba lah ban pynngeit ia ka sorkar India ba kan rah ia kane ka kam sha Parliament, ka long ka jingkylli kaba rem dor bha. Khamtam kumba ka long mynta, ka Assam ka don ka sorkar BJP, katba ha Meghalaya pat ka don ka sorkar NPP Plus. Bad ia ka Shillong Parliamentary Seat ruh la mihkhmat pynban da u MP ka seng Congress. Ka long sha lyndet ka jingmutdur ba ka sorkar Assam kan pynkhih ne kyntu ia ka sorkar India (BJP) ban rah ia ka kam pynbeit ia u pud u sam hapdeng jong ka bad ka Meghalaya ha floor jong ka Parliament, namar da kata ka jingshu-kbum khop ia la ka shyntur halor kane ka kam, kan wan ka jingioh nong bad jingmyntoi sha ka. Kan ioh lad ban nang kyntur bad tur pud sha Meghalaya kumba la ka ju mlien ban leh. Lada ka sorkar Meghalaya ka kyrpad bad kyntu ia ka sorkar India ba kan tuklar ia ka kam kajia pud hapdeng jong ka bad ka Assam, ka sorkar India kan ym treh ban pynbeit da ma ka. Ka lah ban shu kyntu ia ki ar jylla ba kin ia pynbeit hi ma ki ia kane ka kam ha ka lynti kaba suk ba sain kum shi para jylla North East. Ka long kaba shisha ba ngi donkam eh ia ka jingiadei kaba bha bad ki briew ka Assam. Ngi don ka jingiadei kam kaba bun bad ki. La jan man ka sngi ngi ia leit ia wan markylliang. Ka jinglong jong ka hapdeng jong ngi kiba ia shong iasah markhap. HYNREI kata kam mut pat ba ka sorkar Meghalaya jong ngi kam shu ai mon ba ka sorkar Assam kan shu wan knieh jubor ia ka pliang ja pliang jyntah na ki briew jong ngi kiba shong syndah bad ka (Assam). Bad ngin duh shibun bha ka khyndew jong ngi lada ka sorkar jong ngi kan shu shong tipsngi bad shong syiad tang ha nongbah Shillong khlem da pynsuh ia la ki khmat sha ki kyndong kynshrot jong ka jylla. Kam lah ban long ba ka Map ka Meghalaya kan wan long kum ka dur jong u nod (Zero). Lada ki trai kim tei ia ka iing, kiwei lei kin shu peitkai bad rkhie bein, kan long tang ka jingsneng tymmen?
Ban ong ba ki sorkar Meghalaya lyngba ki snem kiba la leit noh ter-shi-ter kim shym la leh ei ei halor jong kane ka kam kajia pud ba da Assam, ka long kaba bakla. Ngi tip ba halor kane ka phang, ki sorkar jong ngi ki la pynlut shibun ka por ban poi sha ka jingpyndep noh ia kane ka kam. Hynrei dei ka sorkar Assam, da ki buit shalai bad jingkhwan myntoi jong ka, kaba la pynsahteng ia ka kam pynbeitpud pynbeit sam, namar da kata ka buit buhteng bad pynslem jong ka, kan nang ioh lad ban kyntur pud shapoh Meghalaya. Tang ka sorkar Meghalaya marwei kan ym lah ban leh eiei ia kane ka kam. Ka kam ka dei ka jong ki arliang mamla. Bad namar ka jingleh tud eh da ka sorkar Assam ha kaba iadei bad kane ka kam, la sngewdei ba ka sorkar Meghalaya jong ngi kan pyndonkam stet da ki buit ki lad kumno ban pynjia long noh da ki jing iatyngkhuh mar met (Border Clashes) bad ki pulit Assam ha khappud. Bad kane ka dei ban wan hadien ba ka sorkar jong ngi ka la dep iathir ia thain jingmut bha bin-pa-bin (thread bare discussion) hapdeng ki para dkhot jong ka. Nga ngeit ba bun ki para-ri ki dang ia kynmaw ia kaei kaba la jia ha Merapani hapdeng ki pulit Assam bad ki Pulit Nagaland ha ki snem kiba mynshuwa. Ka jingkhlain kam shong ha ka jingbun paid.
Lada ka sorkar Meghalaya jong ngi ka shem ba katei ka plan ka long pynban ka ban buh jingeh ia ki briew jong ngi kiba shong ba sah ha khappud Assam ne ba kan long pynban ka jingpynhuri hura ia ka jylla hi, ka don sa kawei pat ka plan, kum ka jingai jingmut, kata ka long (haba la poi ha ka lyngngoh bad kynduh Mawsiang) ba ka sorkar jong ngi dei ban ai mon laitluid ia ka sorkar Assam ba kan thung ki mawpud ha ki jaka khappud ha kano kano ka jaka ba ka mon hapoh Meghalaya. Dei da kata ka mynsiem kylluid bad jinglehsbun na ka sorkar jong ngi ba lah ban thied ia ka jingiashong suk shong sain hapdeng ki briew ka Meghalaya bad Assam. Hato kaei shuh kaba tam nalor ka jingiabha iamiat hapdeng para briew? Bad ngin iai sah hi ki nongshong shnong jong ka Ri India baiar bad bakhraw. Ka dulir pyndem-wait (the Instrument of surrender) ka long shisha kaba kthang, hynrei haba la poi ha ka kut-lad, ka long pynban ka dawai bad ka bor kaba lah ban pynkhiah bad rat dyngkong ia ki jingpang ktha shadem na kiba bun bah ki briew.