AIS Suja
U Nongialam (Leader) u don ka kamram kaba khia ba la bynshet ha u la ka long ha kano kano ka kam lah ban long ha ki kam shnong kam thaw ha ka imlang sahlang (Society) ha ki niam ki rukom ne ha ki seng ne wat ha ka synshar khadar u don u nongialam uban ialam ia u paidbah sha ka lynti ba bha sha ka jingsuk jingkmen jingdap jingroi sha kata la lynti kaba thymmai kaba don jingmut don jingmyntoi.
Ha ka kam sain Hima Sima donkam ia u Nongialam uba lehrit leh hok uba sngew paralok ia baroh ym tang hapoh u pud ka constituency jong u hynrei wat shabar ruh namar u long u nongialam ia ka Ri bad ka jaidbynriew, ym u nongialam uba ialam shiliang khmat ne uba khwan myntoi tang ialade hynrei udei ban sngewthuh ia ka jingeh kiwei pat uba don ka jingsngewkit khlieh ia baroh lang haba u long u nongialam, namar kata ka jaidbynriew kam kut tang hapoh u pud ka constituency hynrei hapoh u pud ka Jylla baroh kawei (State Boundary).
Ban long u Nongialam ka long ka burom ia u bad ia ka jaidbynriew ha uta uba don ka mynsiem ba shynrang bad u ba nang ia ki ain ki lynti kumno ban wanrah ia ka suk ka sain ka roi ka par hapoh ka Jylla bad ka Ri. U nongialam udei ban long uba stad uba shemphang uba iohi jngai ruh bad uba lah ban ia ai buit lang ha ki Policy treikam jong kata ka jingsynshar (Government).
Ha ka Ri jong ngi, pyndonkam barabor ia ka kyntien Nongmihkhmat kata kam pher namar da ka jingmut ba un mih khmat na ka bynta u paidbah bad ia ka jaidbynriew sha ki dorbar thawain ne Assembly ban ia shna ain shna kanun bad ban ia said na ka bynta ki jingmyntoi u paidbah. Hynrei kaei kaba ngi iohi bunsien ka long ba uta u nongmihkhmat ba la jied ba la phah u mih shisha tang ka khmat bad hapoh Assembly ym nang ang shi kyntien ruh nguk ha ka shoh sam thiah namar ym nang ban ia thaw ain ne ban iasaid ia ka jaidbynriew hynrei kaba ia mynjur uwei ar ia mynjur baroh tip ka dei ne lait mat dep shato. Kane ka dei kaei kaei kaba la jia haduh kine ki sngi. Kiba jynjar hi te ki dei ki paidbah namar la jied tang ban leit mih khmat ym ban thaw ain ym ban iasaid. Kawei pat ka jingeh ka long ba u paidbah hi u la leh bakla namar u la biej pisa khlem pyrkhat aiu kan jia hadien lashai lashisngi ia ki pateng ki khun ki ksiew. Imat halor kane ka daw ki nongmihkhmat kim da salia eh ia kata ka roi ka par ha ka Jylla namar ki dei ban pyndap shwa ia kaba la duna. Te lada kumne shi kumne te haei kata ka roi ka par (development) shuh ha la ka Ri. Namar kata ka shong ha u paidbah mynta ban jied nongialam ne nongmihkhmat bad ym shuh ban shim shwa da ka pisa na khmat jingkyrduh nadien, namar kane ka rukom ka ban sah biej baroh ki rta.
Lada ki paidbah ha ka Ri synshar paidbah ki thrang shisha ban iohi jingkylla ki la dei ban sian noh ban ym ia biej pisa shuh bad ruh ban jied u briew uba kumno uba lah ban ialam sha ka lynti ka jingdap kyrhai (Prosperity) ka jingsuk bad jingskhem (peace and harmony) da kaba wallam ia ka roi ka par (development) ha ki liang baroh, ym tang ban im mynta iap lashai ruh biang, namar kata pyrkhat janai kumno lah ban wallam ia ki jingmyntoi ym tang mynta hynrei ha ka ban sa wan ruh.
Mynta, ka Ri bad ka jaidbynriew kam biang ki ain ki rule ban synshar ban iada kumta donkam ki nongthaw ain kiba stad ba shemphang khnang ba ka Ri kan ym sepei. Mynta, ka Ri ka jaidbynriew ka don hapdeng bun ki jingeh ha ki liang baroh naduh u nongrep u nongkhaii u nong shongiew namar bahiar ka iew ki paid bah ki im ha ka duk ka kordit la shah ktah lang baroh ki kam ki jam haba nadong shadong la hiar jrain shapoh. Wat ki samla wad kam kiba bun kim ioh kam ioh jam shuh kiba la dep matrik shaneng ki line pule bapher ladep, kam pat ym ioh ka la long shisha ka jingtim ha ka ka Ri da ei yn ia im? Da ei yn bam kumno ban bsa lok bsa khun haba ym don kam don jam bad kumta ter ter. Namar kata ka la dei ka por ban wan ka jingkylla haba kat kine ki jingeh ha ka jingim. Bad ia kata ka jingkylla ka shong ha ka jingstad u paidbah ban jied nongialam ia ki.
Ka pyrthei hi mynta baroh kawei ka wad ki nongialam ba tbit kiba stad kiba nud ban kren ia ka jingshisha ka pyrthei ka wad nongialam (The world looking for a Leader) namar ym don jingsuk shuh, kumjuh ka Ri jong ngi ruh ka donkam ki nongialam bashisha.
Ka Ri jong ngi ka long ka ri kaba riewspah lada kata ka jingsynshar ka nang ban pyntreikam hynrei lada ngi ioh ka jingsynshar ka bym treikam ei ei ngi kylla duk ha la ka ri. Kumta ka juk jingkylla ka la dei ban wan ka jingsynshar kaba tip ia ki jingeh jongdonkam jong u paidbah ym shuh ban shu sah hajuh. Ka Jylla jong ngi ka dei ban don ki jaka pule bapher na ka byna ki samla ha ki line baper kum ki doctor ne Engineer bad kiwei ym shuh ban ia kmen ka pule bar ri bar Jylla namar kiba duk kim lah ban kot shata namar ym baroh kiba riewspah bun ki baduk ki stad tangba kim don lad. Namar kata ka por ka la dei ha ka Jylla kum kine kiei kiei ki dei ban don, ki line pule bapher baher.
Halor kine kiei kiei ka shong ha u paidbah kumno ban jied, kumno ban ioh pynurlong ia ka Meghalaya kaba thymmai ym shuh kaba rim ha kaba kiei kiei baroh kim biang. Baroh kiba kwah myntoi suda baroh kiba kwah ia kaei kaei kaba thymmai baroh ki ong ba kwah jingkylla – ka shong ha u paidbah, namar ka dei ka Ri synshar paidbah (democracy).
Tang kane ngi dei ban tip ba ka don ruh ka Hima ki Shrieh bad kata ka long ba katba ar ngut ki ia leit khmih pyrthei, u wei te uba kren hok barabor, uwei pat ktien thok barabor, ki iaiaid ki poi ha ka hima ki shrieh uwei u shrieh u leh Syiem ialade u hukum ia kita ki briew arngut kiba khmih pyrthei ban wallam ia ki ha u, kumta ula pynieng ia ki para shrieh baroh ha khet. Uta u Syiem shrieh u phah khot ia kita ki briew u kylli ia ki u ong hei briew, Nga u Syiem uba kumno? Jubab u thok oh! phi dei u Syiem Bakhraw bor khraw tyrpeng, kylli biang u Syiem shrieh – Te me iohi kumno kine ki shakri dajied ki shynrang ki khlawait suda kiba ia dei dur u wiat rymmuin ba u kmen. Kumta u la hukum ban ai bam ai dih shi katdei eh ia u Thok.
Mynta u Syiem shrieh u kylli pat sa ia uwei u briew kajuh ka jingkylli, bad uta u Hok u nangtharai un ioh buskit ma u ruh kumjuh u thok hi. U Syiem shrieh u la kylli ia u Hok (briew uba ar) kajuh ka jingkylli, u Hok u la ong – Me shisha u shrieh bta jajew uba da kat u shrieh, kine ki myntri jong me ruh ki iasyriem ka jingsniew jew kat ka jong me hi. U Syiem shrieh u la mehding lain, u hukum ia ki shrieh ban patar lyngkhot lyngkhai ia u Hok (briew ba ar).
Ka jingsneng hangne ka long – ka iktiar ha ka kti uba biej ka pynjot ia ka pyrthei.
Nakata ka daw u briew ruh u donkam ban jied u nongialam uba stad ba iohi jngai bad uba sheptieng burom ia u Blei namar ka jingsynshar baroh ka long kaba na u Blei. Rules and authorities in the civil realm are appointed by God.