Bah RM Shabong
Nga sdang ia kynduh ia U bah Readington Marwein, ha ki snem 1989 lane 90 bad ka daw, ka long ba nga don ka ophis jong U Rupang, ha Mawkhar bad U bah Reading, u don ia ka press kaba rit haneng ophis jongngi bad nga shait leit sha katei ka press, ban shon ia ki heading jong ki kotkhubor, namar ha katei ka por, ngi ia trei kam, da ki electronic type. Nga ju leit sha ka press jongu, ha ka por janmiet bad ka jing ia shongkai, ka bteng da ki bun kynta, namar ba hap ban ap ruh, haduh ban da dep shon ia ki heading jong ki khubor.
U Rupang, u mih shwa, kumba shisnem shiteng eiei, ia U Mawphor bad ka dei ha katei ka por, ba ka la sdang wan ka juk offset printing bad U Rupang, U Mawphor, ki dei kiba wan ha katei ka juk shon khubor thymmai lane offset black and white, ba la pynmih nyngkong da ki Khasi bad ka dei ruh ha kitei ki snem, ba ki la sdang jah ki spah tylli ki kotkhubor taiew, kiba shon ha ki letter press.
Ha katei ka por, ngi ia shon ki kotkhubor kiba kham rit bad ma nga, nga shon sha Guwahati bad U Mawphor, u shon ha Ri Khasi Press bad ngim pat don computer bad ngi ia type, ha ki electronic type writer bad kitei ki type tang ia ki dak, hynrei ki heading, ngi hap shon ha ki letter press.
Ngam da kynmaw shuh, la nga dang pynmih shisien shi taiew ne la ar sien shi taiew ia U Rupang bad la U Mawphor, ula pynmih man ka sngi, tang mar ia sdang, tangba U Mawphor, u pynmih shwa man ka sngi ban ia U Rupang bad ngi dei ban kynmaw ruh ba ki dei tang kine, ki ar tylli ki kotkhubor, kiba im mynta, la 30snem tam, hapoh ka jing pyniaid jong u juh u trai, ba la pynmih da ki Khasi.
Ha ka por ba dang sdang pynmih ia U Mawphor, ym don ba bang satia ban pule, hynrei U bah Marwein, um shym kynran dien bad u iai bteng ban pynmih iew man ka sngi bad kam kut tang katta, hynrei, ula shim sa ia ka offset printing press, kaba la iehnoh, da u trai jong Ka Pyrta U Riewlum, kaba don ha Mawprem bad ha kitei ki por, ula trei hi naduh ka kam shna plate, ka kam shon mashin, nangta sa ka kam die kotkhubor ha Motphran. Ym tang katta, u don ha ophis man ka sngi bad ynda la dep ki nongtrei, u sdang sa ka leit on briew, da ka jeep jongu bad hangta sa ka sdang pynkhreh ban shon khubor. U ju iathuh khana ia nga, ba u thiah,tang kumba 2, 3 kynta duh ha ka shisngi.
Ha ki snem ba sdang jong ki 90, ki kotkhubor, kiba iaid iew eh, ki dei U Rupang bad U Nongsain Hima, hynrei ha ka jing iai trei shitom, U bah Marwein; U Mawphor, ula nang kiew shajrong ha kaba pyniaid bad ym tang katta, ula thied mashin shuh shuh bad nang pynheh ia ka kotkhubor Mawphor, ha kaba ula sdang kyntiew sha ka 6 sla, nangta, u dei ruh uba nyngkong, ban pynmih ia ka kotkhubor kaba don rong ha ka jylla jongngi bad hadien kata, u sa kyntiew sha ka 8 sla bad ter ter.
Ym tang katta, hynrei, nga kwah ban iathuh khana, ban ia sah kynmaw, ba ha kitei ki snem 90, ki nong pule kotkhubor, ki da ieid thep mynsiem ia ki kotkhubor bad lah ban ong, ba ki dei ka por jong ka sotti juk jong ki kotkhubor, namar ba ha kitei ki snem, ka jinglip light kaba khah khah, ka jingsniew mashin kaba khah khah bad ka kotkhubor, ka don kaba poi 9,10, 11 bad wat 12baje ha iew, hynrei ki nongpule ki ap hi thik, ban ioh pule kotkhubor.
U Blei, ula ailad ia u bad ula ioh lad ban kynriah ia ka jaka trei kam bad ka jaka sah jongu sha Mawiong Rim bad hangta, ula nang pynheh shuh shuh ia ka Press bad nga kynmaw, ba u dei U bah Marwein, uba thied nyngkong eh ia ka web offset machine ha Shillong (lait na U Shillong Times) bad u dei pat, uba shon nyngkong ia ka kotkhubor ha ki rong ki rup. Ym tang katta, u dei ruh uba nyngkong eh, ban phah ia ki kali jongu, ban leit sam khubor sha ki nongbah jong ki District, ki Civil Sub Division bad kiwei ki jaka iew ha kylleng ka Ri Khasi Jaintia. Ym tang katta, hynrei, u dei uba nyngkong, ban pynmih ia ki khubor jong U Mawphor, ha ka Website bad u iathuh khana, ba kiba bun ki samla pule, ki ai khublei, ia u, haba u leit sha Bangalore ne Chennai, ba ki ia ioh ban pule ia U Mawphor, ha ki mobile. Katba nga kynmaw, kham ha shwa jongngi, ym pat ju don ki trai kotkhubor, kiba shaniah beit, ia la ka kamai, na ka kam pynmih kotkhubor, hynrei, ki don bun kiba shu pynmih shisien shitaiew, lane kiba pynmih, haba ioh jing pynbna na ka sorkar bad nangta sa kiba bun, ki dei kiba don jing iadei bad ki riew sain pyrthei.
U bah Reading, u da ieid palat ia ka kam pynmih kotkhubor, wat lada um nang satia ban thoh khubor dalade hi, ha kaba u ju ong ba wat shi dak ruh, um ju don bynta ha ka kam thoh khubor.
Bunsien ngi ju ia kynduh, ngi ia shongkai bad iathuh khana bad um ju babe satia, ba u rung sha kane ka kam, kaba eh shi katdei bad kaba dawa ia u trai, ba un phikir dalade hi, la jan baroh 24 kynta.
Ha ki khyndiat snem ba ladep, ula sdang noh ka met bad ngam ju kham ia kynduh shuh, ban ia shongkai, hynrei, ka jingkhlad noh jongu, ka la long ka jingduh ia ka iing jong U Mawphor bad U Highland Post nalor ka iing ka sem jongu hi.
Nga kyrmen ba ki matti jongu, kiba u la buh ia kitei ki ar tylli ki kotkhubor, ba kin nang kiew shakhmat, katba kum ka jinglong jong kane ka juk.
Phi don ban ong eiei?