U Josper S Dura, Nongshken
To kynmaw ruh ia la u Nongthaw ha ki sngi ka jinglong samla jong me, katba ym pat wan kita ki sngi ba sniew, bad ba la jan kita ki snem, haba men ong, Ngam don jingsngewbha ha ki – Eklesiastis 12:1.
Ha ki lad pathai khubor nga sngewbha bad sngewhun eh ba nga la ioh ban pule bniah bin-pa-bin ia ka jingthoh (article) jong i bah Francis Syiemlieh halor ka phang – Hato ka Jingpang Niangkulia – Phiangphiang Bamsih “HIV/AIDS” ka dei ka Blei? Nga sngewthuh ba utei u nongthoh u la thoh ia kane ka article jong u ym shuh tang da ka jingwad bniah, bad jingshemphang jong, hynrei khamtam da ka bor mynsiem kaba trei hapoh jong u bad ruh da ka mynsiem sngewlem ia ki para-briew kiba la ngat ha katei ka jait jingpang bad kumjuh na ka bynta kiwei pat ki bym shym la ngat (ne bym pat ngat) ha ka jingtim bad jingshyrkhei jong katei ka jait jingpang. Kan long kaba dei eh ia ki khun samla shynrang bad kynthei, bad ki longkmie longkpa hapoh ka Bri u Hynniewtrep ba kin pule bad pyrkhat sani ia katei ka article ba la thoh da utei u nongthoh. Ha nga hi nga shem ba ka long ka jingthoh kaba kordor eh.
Ka jingpang Niangkulia – Phiang phiang Bamsih “HIV/AIDS”- ki riewstad, ki riewshemphang kum ki saiantis bad ki Doctor ki la shem ba kane ka jingpang ka long kaba shyrkhei tam ha ka pyrthei kaba ju ioh lad ban saphriang lyngba ka jingdih drok. Kaba sngewsih eh bad kaba kham sngew shyrkhei shuh-shuh ka long ba ki Doctor ki ong ka long ka jingpang bym lah pynkoit shuh. Shisien ba u briew ne ka briew ki la ngat ha kane ka jingpang, kin hap ban im ryngkat bad ka ha kane ka met haduh ka khyllipmat ba kin ring mynsiem khatduh ha kane ka pyrthei. Wat la ki ri kiba la kiew rasong ha ka jingnang jingstad ha ka pyrthei ki la dang iai wad ia ki buit ki lad kumno ban jop ia kane ka jingpang, pynban haduh mynta mynne kim pat lah ban lap ia ki dawai dashin kiba lah ban pynkiot ia kane ka jingpang. Ka pyrthei ka sah ha ka jinglyngngoh. Bad kan iai sah kumta ha ka jinglyngngoh lehse namar ia kane ka jingpang ym shym la pynlong ne la thaw da u Khniang jingpang hynrei da ka pop kaba trei jubor ha u briew ne ka briew, ka jingialeh-awria, ka jingleh lyngkar ba thala, ka jingiathiah tnga sang, ka jinglehsang khnang bad ki spah ne ki hajar jait ki jingbymman. Bad kaba kham shyrkhei shuh-shuh ka long ba kane ka dei ka jingpang-iabit kaba lah ban bam duh kum ka ding ia ka pyrthei hi baroh kawei.
Ngin phai mynta sha la ka jong ka jylla – Ha ka editorial jong ka kot khubor “U Nongsain Hima” 14 Nailur (September) 2018 la thoh ba ka Meghalaya kumba ka long mynta ka long kawei na ki jylla ha ka thain shatei Lam-Mihngi ha kaba la jingdih drok ha la kynrei haduh katta katta. Ka jingdih drok khamtam hapdeng ki khun samla ka long ka jan ha man la kawei pa kawei ka dong jong ka sor Shillong bad wat ha ki jaka kiba hap khap sor. Wat ha ki thain nongkyndong ka jingdih drok ka la sdang ban paw pyrthei. Kham mynshuwa ka Jaintia Hills (West bad East) ka long kaba kham paw khmat ha kane ka liang haba ianujor bad kiwei pat ki District. Hynrei kumba la paw mynta, ha East Khasi Hills ruh ka jingdih drok ka la kiew sted. Hato kane kam long ka dak ka shin jong ka jingma kaba la ap lypa ia kane ka jylla jong ngi na ka bynta ki sngi ki ban dang wan.
Ka lawei lathai jong ka jaidbynriew jong ngi ne ka jylla hi kumjuh kan sa ngat ha ki kti bad ki tyrpeng jong ki khun samla jong ngi kiba dei ban kit ia ka lyngkor kaba khia. Lada ngi ioh ia ki khun samla kiba donakor, donburom bad kiba sngewthuh ia ka dor jong ka jingim, khlem pep ki soh kiba thiang kin mih. Lada ka jingim jong ki kan long da kumwei pat, ka jot ka pei kane ka la ap lypa ha ka jingkhang. Nga ngeit kito kiba la ngat ha katei ka jait jingpang ba shyrhei kin sa sngewthuh, ynda la kham thanda ka jabieng, ba ki long kum ki koidi ba la shah set phatok shi rta jingim. Kin sa bynniew ia la ka jong ka nusip jot. Hynrei ka long lehnoh-ei suda. Ka jingim jong ki ka long ka jingkyllon bad jingrem (their life is a failure). Ngi ngeit ba kiba kham bun na kito kiba la ngat ha ka jingdih drok bad ki jingleh kam sih kam sang, ki dei ki khun jong ka lak ka klur, ki khun donburom na ka iing kaba donburom. Ki ioh ia ka lad ban im katba mon bad leh katba mon. ki don ka bor ban khring briew ban pynngat ia kiwei ha kajuh ka jingriam bad apot ba ki la ngat. Hangta la sngew shngain bad la sngewhun lang. Hynrei ha kawei ka sngi ne ka miet, ynda ka snam jong ki ka la kham pjah, kin sa shu shong thapiur ha ki jingkhuslai, jingjaw-ummat, bad jingbabe. Em, ko para mynsiem, ngim don jingmut ei ei ban kren bein ne niewbein ia phi. Phi ruh phi long ki jingthaw bakordor jong u Blei. Hynrei ka pop ka la ioh ban leh phon bad khyrwait ia phi, bad phim don bor na lade hi ban ialeh pyrshah ia ka bor jong ka. Kumta nga kyrpad ia phi ba phin pule bniah bad puson hapoh la ka dohnud ia kine ki jingthoh harum:-
U Leonardo da Vinci u dei u nong Italy uba long ruh u nongdro dur uba khraw bad uba tbit bha. Shisien la phah ia u ban dro ia ka dur na ka bynta ka Convent u la jied ban dro ia “Ka jingkhawai miet kaba khatduh”- ia ka dur jong u Khrist lem bad ki khatar ngut ki synran kiba shong sawdong ia ka miej bam. Ha ki khana pateng la ju iathuh shaphang kane ka dur kaba itynnad, bad la ong ba kane harum ka dei ka jingiathuh khana kaba shisha. Katkum ka khana ka jing jia ka la jia ha Milan ha ka snem 1494. Haba ia kata ka dur kaba khraw la jan dep dro artad baroh sah sa tang ka dur u Khrist bad u Judas – u Leonardo u la peit u la shong suki noh khop ha shuki.
Ka la long ka jingeh ban lap ia ka dur kaba kum ka jong u Christ ne u Judas. Ym lah ban shem hangno hangno ruh ka dur briew kaba janai, kaba bhabriew bad kaba i-donburom katta katta kaba u sngew ba ka lah ban ieng-pli ia u Khrist, lymne um lah shem ia ka dur khmat kaba i-ngiew kynsha, ryngkat bad ki dak jong ka pop ba la ruid ha ka, ka ban mih-pli ia u Judas Iscariot. Hynrei u la kut jingmut triang ban wad bad lap ia ki.
Ka kam kam long kaba jem. Na kawei ka sngi hadien kawei pat, na uwei u bnai hadien uwei pat, ka por ka la shu iaid lait. Bad ha kawei ka step jong ka sngi Sunday u la rung hapoh kawei ka iingmane rit. Da kaba shong shadien, u la sdang ban pynshat ia la ki khmat sha ki briew kiba wan jingiaseng. Hynrei haba um iohi ei ei ia ka dur kaba kham phylla, u la shong shaniah biang shadien bad khapbrip malu mala ia la ki khmat bad sngap ia ka kwaiar (Choir) jong ki khynnah shynrang. Kyndit kyndit u peit pynheh ia la ki khmat. Ka jingpeit-seh jong u ka neh thik ha uwei u samla nongialam kwaiar uba bhabriew lymphuin. U la tip mynta ba hangne te u la shem ia ka dur jong u Khrist.
Ha ka sngi kaba bud une u samla u la shong ha khmat u Leonardo. Na kawei ka sngi hadien kawei pat u la pynphai ia la ka met shane shatai katba nang iaid ka jingdro. Haba u Leonardo u la ibiang ia kata ka dur, ula airong ia ka bad ia ka dur-khmat jong u Khrist la dep dro bad pynbiang. Katba uta u samla u nang ieng ha khmat jong kata ka dur, u la lyngngoh ban iohi ba ka long ka dur kaba palat ha ka jingitynnad, bad ha ka sur kaba jem u ong: “Ani! Haduh katne ka jingitynnad kane ka dur, ym dei? Hato nga lah ne em ban long kum ma u?
U nongdro dur u la ong: “Phi lah ban long kum ma u, lada phin tang shu bud ia ka nuksa jong u”. Haba uta u khynnah kwaiar u la dep phong ia la [yn dang bteng]
ka sopti jynsur bad la jam sha khmat ban mih noh na jingkhang, u Leonardo u la kren pasiaw ha u: “Hooid, bud ia ka nuksa jong u” iaid ha ka lynti jong u, bad phin sa long kum ma u”.
U nongdro dur u la buh noh shuwa sha kyndong ia kata ka dur ba dang sah ban dro sa ia ka dur u Judas. Kata ka dur ka shu ieng ha kyndong na kawei ka sngi sha kawei pat katba u nongdro u iaid kylleng ban mihkhmat ia u Judas. Hynrei ka long kaba eh bad shitom ia u ba un shem ia u briew uba don ka dur khmat kaba i-runar bad i-kynsha kaba u donkam. Bad ka snem kaba saw ka la shu iaid kumta hi. U nongdro dur u la jan klet sa ia kata ka dur bym pat dep.
Nangta ha kawei ka janmiet kaba khriat bad dait thah-sam, ha ka snem 1498, katba uta u nongdro dur u iaid kyllain ha ka lynti sha la iing, u la iatyngkhuh bad uwei u nongkhrong. U la peit ia uta u briew, uba kup da ka jain jot suda bad u shem ia lade ba u la shah peit da ki shijur ki khmat ba la thliew, ba i-shalak ba la kah-dum da ka jingsngew-pop, u bym salia ban tur muk-mak sha khmat jia katba jia. Kane ka dei thik ka dur jong u Judas kaba u (nongdro dur) u la iai wad.
Ba la dap da ka jingshitrhem, u Leonardo u la ialam ia u sha la iing. Ha ka step kaba bud u la khie dang step phyrngab. U la wanrah ia kata ka dur ba u la jan klet bad u la sdang ban trei dep noh ia ka kam. Uta u nongkhrong uba thiah ha khrum u la shong mar pyrshah ia u. u briew, uba i-renjain jep, uba don ki khmat kiba i-ehrang, u shong mynta mar khmat bad u nongdro dur.
La dep dro ia ka dur. Uta u nongkhrong ba rynjain u la ieng ha khmat ka dur, bad ka jingphuh samrkhie ba-i ngiew ka la pynkynriang ia ka dur khmat jong u. “Ani! Ka nusip jot kaba kum kane, ym dei?” u la pasiaw ha ka sur kaba khur-khur. Katba u nang ieng hangta, u nongdro dur u la tyrwa ia ka bainong na ka bynta ka kam jong u.
“Em, u la ong”, u bieit ba nga long, ngan shuh pynlut ia ka ha kaba dih iad tat shuh shuh ….. oh, lada ngan jin da la shu bud ia ka jingai jingmut ba phi la ai ia nga la slem……”
“Nga ai ia phi?” la kylli u nongdro dur.
“Hooid”, phim-phim kynmaw ia nga?” u la kylli ha ka sur kaba kyiuh.
U Leonardo u la shu khmih, u la iohi da ka jinglyngngoh ia ki ummat ba ki tuid arsut na ki khmat jong une u briew, bad kyndit kyndit u la sngew phylla. Hato ka lah ban long ba dei une u juh u briew uba la shong na ka bynta ka dur jong u Khrist? Uto uba ong, “Lada nga tang shu lah ban long kum ma u”; bad ia uba u la ong, “Phi lah ban long kum ma u lada phin tang shu bud ia ka nuksa jong u”.
“Hooid, hooid, phi dang kynmaw shisha”, la ong uta u nongkhrong iaid wir. “Phi i-nga la shong na ka bynta u Christ jong phi”
Kaei ka jinghikai ba kane ka khana ka don! Lada uta u samla u la bud ia ka nuksa u Khrist, un jin da la lah ban long kum ma u; hynrei u la jied ban leit ha la ka jong ka lynti bad u la kylla long pynban u Judas.
U riew-bymman u lah ban shong ha iing-syiem, ha ki paki dulan, ne ha ki mala-bniat-hati, bad u lah ban long ba kiwei kin bishni ia u namar ka spah ka phew bad ka jingiphuh iphieng jong u. u lah ban leh mynleh shlur ba u don ka jingsuk, hynrei bunsien hangthie ha kaba jylliew ka dohnud jong u ka dait-kyr-iat bniat ka jingsngew-pop bad ym don jingsuk hangta. (Ref – Drama of the Ages by William Henry Branson).
Haba ki briew ki dang sngewthuh ba ki la leh pop, bad sngewsih namar la ki pop, ki dang don ha ka lynti sha ka jingkylla kaba mut, ban tei pat ia la ka jong ka jingim. Hynrei haba kim don shuh ka jingsngew-pop haba ki la leh ia ki pop, kata ka mynsiem mrad ka la ioh ban synshar ia ki. Ka kotkudi ka la dkut ksai ka jingleh pop ka don la ka pud (limit). Ynda haba u Mynsiem jong u Blei um ialeh shuh bad u briew, ka jingjot bad jingkordit kin sa lap ia u (briew) ha kano-re-kano ka khyllipmat bym poi pyrkhat.
Ngi kheinkor ia la ka jong ka met. Ngi kwah ban iai long kiba koit ba khiah. Hynrei ngin ym iai ioh lut ia baroh kaba ngi kwah. Shisien ka sngi ngin hap ban khlad noh na kane ka pyrthei na ka daw ki jingpang ha ka met ne na kino-kino kiwei pat ki daw. Ka met doh jong ngi ka leit phai biang sha ka dewmet ka khyndew na kaba u Blei u la thaw ia u briew. Hynrei ka mynsiem jong ngi ka im sha bymjukut. U Jisu u ong – Naba u briew un myntoi aiu, lada un ioh ia ka pyrthei baroh, bad un duh noh ia la ka mynsiem? Lane un iapli da ei la ka mynsiem (Soul)? (Math 16:26). Namarkata, ha khmat u Blei dei ka mynsiem (soul) jong u briew kaba long kaba kordor tam.
Ha kane ka pyrthei katba ngi dang im, ngi hap ban shah shibun ki jingshitom, ki jingjynjar bad ngat ha ki jingpang kiba bun jait kum ka HIV/AIDS, ka jingpang klongsnam, ka cancer, ka TB bad kiwei kiwei pat ki jait jingpang nalor ki jingsngewsih bad ki jingkhuslai. Ka pyrthei ka dei kata ka “Them Jong ki Ummat” HYNREI kaba kongsan eh kkaba ngi dei ban pyrkhat bad buh ha khmat eh ha ka jingim jong ngi ka dei ban long ia ka mynsiem jong ngi. Bad haba ngi la pyrkhat bha shaphang la ka jong ka mynsiem, ngi dei ban shim ia ka jingjam kaba dei, kata ka long ba ngi dei ban iashem ia u Jisu lyngba ki jingduwai ba jylliew jong ngi. U long uba la kloi ban iashem bad ngi kumba ngi long. Bad uno uno (ma nga ne ma phi) uba la iashem bad iakynduh ia u Jisu, un wan phai pat sha la iing ym shuh ha ka rukom pyrkhat kaba myhshuwa ne kaba rim. “Kumta lada uei uei ruh u don ha u Khrist, u long u jingthaw bathymmai: kiei kiei ruh kiba rim ki la duh noh, ha khmih kiei kiei baroh ki la jia long kiba thymmai” (2 Kor 5:17).
Haba nga shong pyrkhat ha lade marwei, nga shem ia kawei ka jingshisha ba pleng dei hi ma nga uba thaw ia la ka ki jong ki jingeh bad ki mawjynthut. Nga sngew-lehrain, bad nga sngew-poh sat ia lade, leit iasyllok bad ki nongialam niam ne ki nongai-jingmut lem (counsellor) ba kin ai jingshai bad btin lynti ia nga ba ngan iakynduh bad iashem bad u Jisu. Nga sngewlehrain ia la ki paramarjan marpa, bad ia ki lok ki jor jong nga, ioh ki tip ba uba kum ma nga une uba kit pop baroh shi rynieng, u leit wad ia u Jisu. Nga tieng ioh nga shah kren-bein shah kynshi kyn-eh ha ki. Ka wan ruh ha nga kata ka jingsngew ba nga dei u tam-kyntait u bym don dor ei ei shuh, la hapoh iing poh-sem ne ha ka imlang sahlang. Bad kumta da ka jingsngewthuh ne jingbym-sngewthuh, nga la shna bad tei hi ia ka kynroh-pdeng kaba pyniakhlad ia nga na u Jisu. Nga la klet noh ia kata ka jingkhot u Jisu, kaba nga la ju mlien ban pule bha ha ka por mynba nga dang samla rit uba ju smat bha ban leit jingiaseng, ba u ong – “To wan ha nga, phi baroh kiba thait bad ba khia ka jingkit, te ngan pynjem ia phi”. (Math 11:28). La bun bun bnai ngam ju kham iohthiah hok ha ka por mynmiet. Nga la shu iohsngew na la ka jingthiah ia ka jingwiar ki ksew mynmiet, bad ia ka jingiaid brum-brum ki briew ha ki lynti shnong. Teng teng-khat eh, ka shu wan sawa ha ki shkor jong nga kato ka jingrwai u nongrwai shem mynsiem ba nga la ju rwai ha ki snem ba la leit noh:-
Phi b’la shong bad nga ha shitom,
Shong bad nga ha ki jingpang;
Phi la long ki lok ba iaineh,
Ha jingbein ka pyrthei lang;
To wan mynta,
Dih sngewbha ha iing i Pa
-PHB 101(5)
Shisien mynwei nga la ieit,
Ki kam thala nga mlien;
Haba lymbher nga paw bieit,
Jisu u la wan btin
-PHB 358(3)
TO KYNMAW RUH IA LA U NONGTHAW HA KI SNGI KA JINGLONG SAMLA JONG ME ……. (Eklesiastis 12:1)