Tharai ym don nongri thlen

Da U Josper S Dura, Nongshken.

Tharai ym don nongri Thlen? Kum ka jubab ia kane ka jingkylli, nga sngewbha ban pynkynmaw ia kine ki jingjia kiba la jia shisha hapdeng ki snem 1978-1982.
U wei u dkhar uba trei kam sorkar uba don ka lok bad ki khun ki kti hangne ha shnong jong ngi u dei peit ia i kam ha kane ka thain jongngi. U Long u briew uba bha, uba pariah parain hapoh shnong poh thaw, hynrei haka dih kyiad te ula ngop la jan man ka sngi bad ka miet. Ka leit jia ha kawei ka sngi ba ula iakajia bad la ka lok ha khmat ki 2ngut ki para shnong shynrang ba la ju suba ba ki dei ki menshohnoh.Mynmiet ha kata ka sngi, ka lok jong u kam nud shuh ban thiah ha la iing,bad ka leit thiah noh sha kawei ka iing ki paramarjan.Uta u lok jong ka te u thiah hi marwei hala iing hapdeng ka jingbuaid ka kyiad.Dang step ha ka sngi kaba bud, la wan iathuh ha nga(Jait ba nga dei u Sordar) ba uta U Dkhar ula iap halor jingthiah jong u. Ma nga bad U Rangbah Shnong ryngkat katto katne ngut ki riew rangbah, ngi la leit peit ia uta u Dkhar ha iing jong u. La lap hangta ba u la shah sdien na ryndang da ka jain. Ia kawei ka tduh jong ka la teh na ka sad jong kata ka kamra, bad ia kawei pat ka tduh la teh sbak na u ryndang jong u.
Kaba sngewlyngngoh ka long ba u la iap da kaba dem khohsiew halor tusok bad kata ka jain phasi ruh kam long satia kaba pyrkhing hapdeng ka met jongu bad ka sad.Haba ngi peit ia ka met jongu,ka don de ka jingpher ka sniehdoh ha ka jylleng jong u. Ngan shu pynkut noh hangne.
Kawei pat ka jingjia ka long kume. Uwei u briew uba wan bylla kitnong ha kane ka thain jong ngi u la iap thiah lyndang harud kawei ka wah-duid.La wan iathuh sha nga shaphang ka jingiap jong une u briew. Ma nga bad ki para-Riewrangbah ngi la leit peit ia u. Ka jain stang kaba tngit, U bitor kyiad ba sah kyiad shiteng u ieng ha syndah ka khlieh jong u shaphang ka mon. Ka pliang bamja, ka tyndong smuk bad u star ki don hajan ka met-iap.Ngi la ia peit ia ka met jong u naduh khlieh haduh kjat.ym don jingmong satia. Kumta ngi la shu iashong kynjah noh shiphang. Khrek nga shu poi kynmaw ban peit sa ia u ryndang jong u ia uba la kah da ka tmoh ba la jan dait bad u. Nga la khyllied da ka kti ka diang ia ka tmoh ban iohi ia u ryndang. Hangta nga la iohi ia u ryndang jong u nongiap uba la jngem iong sawdong jongu.Ki para-Rangbah ruh ki la iohi lang ia kane.Nga ngeit ba uta u nongbylla bapli u la shah khniot hangno-re- hangno. Nga la suba sniew jur ia uto u briew uba la wan iathuh ha nga dang step phyrngap ia katei ka jingjia.Ki pulit ki la wan bad ki la leh iala ka kam.
Nga pynkynmaw khnang ia katei ki 2 tylli ki jingjia ba ki para-ri ba lui-lui kin nang ban im bad im ban nang ha kane ka pyrthei kaba sniew. Ka buh ia ka jingim jong ngi ha ka jingma lada ngim ngeit ia ka jingdon ki nongri-thlen bad ki menshohnoh ha kane ka ri jong ngi.
Kam long pop satia ban ngeit ba kine ki don, bad kan long pynban ka jingiada iala ka jong ka jingim lada ngi ngeit ba ki don. Ka jingri-thlen kam tip bad ithuh ia ki Centuary bad ki millennium. Ha ki kot ain(Law books) ym don satia kita ki ktien ‘Nongri-thlen”ne men-shohnoh ne nongshohnoh. Ka ain ka tip tang ka murder (ka jingpyniap haba pyngngad khlieh), ka Sucide(ka jingpyniap hi ialade), ka manslaughter bad Cupable homicide(Ka jingpyniap haka jingshit ka khlieh).
Hato ngi dei ban pyniap da lade hi ia ki briew kiba ngi suba ba ki dei ki nongri-thlen, ki menshohnoh ne ki nongshohnoh? Em ngim dei ban pyniap ia kid a lade hi ne da la ki jong ki kti.Ngi dei ban aiti ha ka kti ka ail aka long kumno-kumno ruh.Ngi la ju iohsngew ia kata ka ktien, ‘Live and let Live’(Im bad shah ruh ba kiwei kin im). La ngi suba ne ngeit ba dei kito ki briew kiba la ju bna ba ki dei ki nongshohnoh ne long menshohnoh, kiba la pyniap ia u khun ne u pyrsa jong ngi, ngim dei ban leh kylliang da kaba pyniap ia ki. Ailad ia ka ain ba kan leh iala ka kam. Ha u briew ka ju don ka jingsngewhun bad jingkmen ha ka mynsiem haba la ioh ban pyniap ia u nongshun. Ka don ka jingsngew iohnong haba la ioh ban leh kumta. Hynrei katba ki por ki nang iaid, kan wan ka jingsngewsih bad jingbabe kylla na ka bynta kaei kaba ngi la leh,ka ktah bad pynpang iaka jingiatiplem jongngi.Ngi tip ba ki doctor bad ki dawai pyrthei kin ym lah da lei lei ban pynkoit ia u briew na ka jingpang jong ka jingiatiplem.
Ha ka drama,Macbeth,bala thoh da u William Shakespeare, U Macbeth, da ka jingkynshoit than jong ka tnga jong u, u dung iap ia u Syiem Duncan.
Ha ka shipor ba la ioh ia ka jingsngewhun, hynrei ha ki sngi kiba hadien ka kylla khleh-biej pynban.La dung ngak ia ka jingiatiplem jong ka, lynshop sa ka jingbabe bad ka jingsngew kutlad.” Ka Dujok ka i-ngiew”, ka la kren khnium.Nangta ka ong shuh, Äde! Dang sma snam du; baroh ki jingiwbih jong ka Arabia kin ym pyniwbih ho ia ine i kti iba rit.”
Na ka bynta kita baroh kiba iai-ap kyrmen ban ioh iuhkjat ha ka Ri ka jingkular,nga ngeit kan long kaba bha tam ban pynkynmaw ia ki ktien kiba kordor jong ka Bible kiba long ka jingkdew lynti ha ka jingim jong ngi:-
Eksodos 23:2- “Men ym bud ia u paidbah iaka ban leh sniew; lymne wat phai ktien ha ka jingiakajia,da kaba bud iakiba bun ban pynsniew iaka jingbishar”.
Mathaios13:28-30- “….. Ki shakri te ki la kylli ia u, Me mon te ba ngin ialeit thiew noh ia ki? Te u la ong,Em: ba ioh haba phi thiew noh ia ka niut, phi rat lem bad ki ia u kew ruh.Ieh ba baroh 2 kin iamih lem haduh ka aiom ot:te ha kata ka aiom ka jingot ngan ong ha kiba ot, to ialum shuwa ia ka niut, to tehsong ruh ia ki ia ka ban thang ia ki; hynrei ia u kew phin ialum ia ka thiar jong nga.”