Shillong,
17 Rymphang:
Ka shnong Maw klot, Upper Shillong ka dei kawei na ki shnong kaba bun na ki paidbah ki im da ka kam ri-dud, bad dang ha kine ki khyndiat sngi ba la dep, u Rupang u la ioh ban leit iuh kjat ha katei ka shnong ban ia kynduh katto katne ngut ki nong ri masi ai dud bad kumjuh ruh ia ki nong ialam jong ka Mawklot Primary Milk Producer Co-operative Society ban wad jingtip shaphang ka kam ri masi ai dud jong ki ba kumno ki ioh jing myntoi na ka kam ri-masi.
La ioh ban ia kren bad uwei na ki rangbah uba la im ha ka kam ri masi ai dud la 18 snem mynta, u bah Horen Dkhar. U bah Horen u ri haduh 8- 9 tylli ki masi ai dud kheinlang bad masi kmie bad masi khun. Ha ka jingiakren bad u Rupang utei u rangbah u la iathuh ba ki rukom pynmih dud ki masi ai dud ka shong ha la ki jong ki jait masi, don kiba ai pynmih bun bad don pat kiba pynmh khyndiat bad u la ong ba ka shong ruh ha ka por kaba kumno kin pynmih bun bad ka por kaba kumno ki pynmih khyndiat.
U la ong ba ki don lai jait ki masi ai dud, kaba heh ki ju khot ka ‘Masi bilat’ kaba pdeng ki ju khot ka ‘Kros’ bad kaba rit ki ju khot ka ‘Jersi’, kitei lai jait ki pynmih dud ha la ka jong ka rukom. U la iathuh ba ka Bilat ka pynmih dud kumba 17 haduh 20 litar ha ka shisngi, ka Kros ka pyn mih 14 haduh 16 litar ha ka shisngi, katba ka Jersi pat ka pynmih 8 haduh 14 litar ha ka shisngi. U la ong ba katei ka dei ka jingkhein haba khein kyllum ia ka jingpynmih dud jong ki, hynrei ka rukom ai dud jong ki pat ka shong ha la ka jong ka jong ka por, ha ka por ba ka dang shu kha u la ong ba ka pynmih bun, hynrei kham hadien ka nanghiar nanghiar bad kan kham hiar ha ka por ba ka masi ka la kwah kpa.
Haba la kylli ia katei ka dud, shano ba ki ju die bad katno ka shongdor shi kilo, u bah Horen u la ong ba ka dor ka shong ha la ka jong ka jong ka jingleit die ki trai, kiba die sha ing briew u ong ba ki die T.40 tyngka shi kilo, kiba die sha iew bad sha ka tnad Veterinary ka shong dor T.34 tyngka shi kilo na ki trai masi. Haba die sha Veterinary u la ong ba ki don ki Agency kiba wan shim hi na shnong, bad ia ka pisa pat u la ong ba ka katei ka tnad ri jingri ka sorkar ka ju siew shisien ha ka shibnai.
Utei u rangbah u la iathuh ba ka kam ri masi ka dei ka kam kaba eh, kaba hap ban peit baroh shisngi bad ma u uba buh masi 8 haduh 9 tylli u hap ban buh nongtrei ar-ngut bad u hap ban siew tulop bnai ia ki. Haba la kylli ia ka jingiohnong na kawei ka masi, utei u rangbah u la iathuh ba kawei ka masi ka pynmih pisa T.10 hajar tyngka ha ka shibnai katba ka jinglut na bynta kawei ka masi pat kan long kumba 5 ne 6 hajar tyngka ha ka shibnai, kumta ka jingioh nong kan long 3 ne 4 hajar tyngka shibnai, bad u la ong ba lada ri tang saw tylli ki masi dang lah ban trei hi marwei , hynrei tam ia kata hap ban buh nongtrei ban ot phlang, pynkhuid, khem dud bad kumta ter ter.
Ha katei ka jingiakren bad u Horen ki la don ruh kiwei pat ki nongri masi kiba la donlang kum u bah Pynshai Thawmuid, u bah Rajes Nongkhlaw ha kaba na ka liang jong ki ruh ki la ong ba ka long kumta hi kumba la iathuh da u bah Horen. Shuh shuh u bah Horen uba bat ruh ha ka juh ka por ia ka kam General Secretary jong katei ka Mawklot Primary Milk Producer Co-operative Society u la ong ba ia ka rukom die dud jong ki nongri masi la don kata ka Agency kaba pyniaid iew, hynrei ki dkhot jong ka Society ruh ki long dkhot lang ha kata ka Agency.
U la iathuh ba hapoh katei ka Society ki don haduh 60 ngut ki nongri Masi kiba dei na ka shnong Mawklot kynthup ka Sohbir, bad na kitei ki 60 ngut ki don kiba ri tang san tylli, saw tylli, don pat kiba ri 8 ne 9 tylli, bad haba kheinlang baroh bad masi dud bad masi khun na ki 60 ngut ki dkhot ki la kot sha ka 500 ne 600 tylli ki masi bad katei ka Society ka pynmih dud haduh 1300 wat sha ka 1400 kilo ha ka shingi. Haba khein da ka dor T.34 tyngka ka tnad Veterinary ia katei ka 1400 kilo ha ka shisngi ki nong Mawklot ki die dud haduh T.47,600 tyngka bad lada khein ha ka shibnai pat ki pynmih dud haduh 43400 kilo bad lada khein ia ka jingpoi ka pisa ha Mawklot ha ka shisien shibnai sha ki nongdie dud ka mih haduh T.14,75, 600 shibnai kaba duna sa tang T.24,400 tyngka ban kot sha ka T.15 lak ha ka shibnai tang na ka Veterinary lait noh kaba die ing briew bad kaba die sha iew. Haba khein pat ha ka dor shisnem kan mih haduh T.1,77, 07, 200.00 kaba jan kot sha ka T.2 klur tyngka ha ka shisnem.
Ha ka jingiakren bad u Rupang kitei ki nongri masi khem dud, ki la pynpaw ba ka jingeh kaba ki ia kynduh ha ka kam ri masi, ka dei tang haba ka pang ka shitom bad ka daw ka dei namar ba kim don ia u VFA uba hapoh shnong, hynrei ki hap ban ap ia u VFA ba na Umlyngka. Kawei kaba ki paidbah katei ka shnong ki angnud ka dei ban don ka jaka sumar masi hapoh shnong lajong, khnang ba kan ym pynlut ksan palat ia ki bad ki la ong ba lada kiei kiei ki jingdonkam baroh kin don hapoh shnong kan nang pynshlur ruh ia ki ban buh bun tylli ki masi. Ki nongri masi ki la iathuh ba ia ki dawai ki hap ban thied hi na pla lajong bad kim ju ioh jingiarap eiei; ha kaba ki khot doktor haba pang masi ruh ki hap ban siew da ka dor na pla lajong.
Haba la kylli la ki ju ioh jingiarap ne-em na ka sorkar, ki la iathuh ba don kiba ioh jingiarap shien ha ka shisnem ne shisien ar snem bad kitei ki jingiarap ka long da ka subsidy ban thied masi, mynshuwa ki ong ba ka ai da ki masi hynrei mynta pat ka ai da ki pisa. Ki la iathuh ba ka don ruh ka jingiateh bad ka sorkar kaba ki hap ban siew ruh lyngba ka tnad Veterinary ia ka insurance lada jia ba iap ka masi, khnang ba kin ioh pat da kawei.
Phi don ban ong eiei?