Da u Ex.Rev.K.Langrin, Seiñduli, West Khasi Hills District.
Nga dei u tymmen ba la 60 snem ka rta, uba la iaid lyngba ki raieh raidam. Kane ka jingthoh jong nga ka long ka jingkyntu ia phi ki para Khasi- Khynriam, u Pnar, u Bhoi, u War, u Maram bad u Lyngngam kumno ba ngin im ka jingim kaba pynsngewbha pynsngewtynnad para briew bad ia U Blei Nongthaw, katba ngi dang shong ha kane ka pyrthei shong basa shipor.
Nga ngeit ba kin don kiba sngewdei ia kane ka jingthoh jong nga, bad lehse kin sa don ruh ki ban sngewpyrshah. Ym lei lei lada kin don ki ban pyrshah ruh namar nga shu kwah ban pyndep ia la ka kamram ban pyni bad hikai lem ia phi ki para Khasi shuwa ba ngan iap. Lada ngam pyndep ia kane, ngan sa shah kylli, “Me la hikai aiu ia ki Khasi ha ka por ba me dang don ha khyndew?”
Hangne nga don katto katne ki mat ban ai jingmut ia phi. Kita ki long:-
1)Pynduna noh ia ka jingsarong:- Nga iohsngew ia ka jingiathuhkhana ki para Khasi kiba ju leit thied jingthied na ki dukan dkhar ha Shillong kiba ong, “Kham lah ban leit thied na ki dukan dkhar namar ki Khasi ki sarong palat. Haba leit thied sopti na u dkhar te lada phah sei 20 jait ruh um thnum bad um ju dom; katba ki Khasi te haba ki la ioh shong dukan ki sngew kumba ki la shong ha ka khet syiem, lada phah sei palat ia 3 tylli te ki la dom bad kynhied.”
Ym dei tang ha sor hynrei ha nongkyndong ruh ki Khasi jong ngi ki long shisha kumta, ba haba ki la ioh shong dukan ki la kiew skong ha u langtylli. Ha ka jaka ban khroh ia ki briew ban wan thied ia ki mar jong ki da ka khmat phuh samrkhie ki beh pynban. Peit nuksa kumno ba ki dkhar ki khroh bad ki peit da ka khmat phuh samrkhie ia kiba iaid ba ieng katba ki jong ngi pat ki peit dom bad kim kren bha. Ko nongshong dukan, kynmaw ba ka khmat phuh samrkhie ka khring ia ki nongwan thied. Ym ju dei ban kynhied, ban kren poh ne pyni jingdom ia ki.
2) Pynduna ia ka jingshongshit biej:- Kane ka mat ka kham kren eh ia ki samla, la kiba don ha ki sengbhalang ne ki bym don. Ki samla jong ngi ki sngew kumba kin samla sah, kin ym tymmen shuh bad ba kin ym mad ia ka jingduk bad jingiap lano lano ruh. Don uwei u samla Khasi uba ngam kwah ban pynpaw kyrteng, uba la thoh ha ka facebook jong u pyrshah ia ka sorkar Meghalaya halor ka jingthmu ka sorkar ban wanrah ia ki nongbylla na bar jylla. Nga ruh namarba nga sngewdei ia ka jingthoh jong u nga la ai jingkyrshan ia u. Uta u samla pat u la kynthoh sniew pynban ia nga, u ong, ” Wat shu kyrhuh kum u ‘laren khlem da hap slap.” Uta u samla nga imat u dei uba shongshit biej, uba sngewkhlaiñ marwei, u bym donkam ia ka jingkyrshan bad jingai mynsiem ki riew tymmen kum ma nga. Kumta nga la weng noh ia ka jingkyrshan ia u namarba u kwah ban ieng marwei.
Lada ki sengbhalang jong ki khun samla jong ngi kin da pan jingmut shuwa na ki riew tymmen haba ki thmu ban leh ia kano kano ka kam lehse kin jin da la iaid da kumwei.
3)Ban ym ia bishni para Khasi:- Ym don ba lah ban len ba ki Khasi jong ngi ki ia bishni para Khasi. Na kata ka daw ba ki nongwei ki ioh lad ban wan leh trai ha kane ka ri jong ngi namar para Khasi ngi ia bishni. Napdeng kitei ba nga la kdew – Khynriam, u Pnar, u Bhoi, u War, u Maram bad Lyngngam, ki kren beiñ kawei ka kynhun ia kawei pat. Kumta ngi iohsngew ba ka mih ka jingiashoh para Khasi. Lada ngim lah ban pynduh ia ka jingbishni para khasi, ngin ym lah ban beh ia u mynder ri, bad kan khie ka thma para khasi ha kano kano ka por.
Ki khasi jong ngi ki dei kiba don bun eh ki niam. Kaba sngewthamula ka long ba ki nongialam balang ki hikai ia ki paidbah ban pyniakhlad niam wat para niam khristan. Ïa ki kynhun balang ki pynkylla sha ki niam. Kumta ki ia khot – niam katholik, niam pres., niam trom, niam fellowship, niam sabaton, niam iasyllok nad kumta terter. Kine ki ia beiñ kylliang kawei ia kawei pat. Ki pynksan ba tang ka niam jong ki kaba bha.
4)Da trei shitom bad leh hok:- Kane ka mat ka kham kren eh ia ki samla kiba kwah ban shu ioh jem ia ka pisa khlem da trei pynmih umsyep. Ko samla, to kynmaw ia ka jingong ki riewstad, “Easy come, easy go.” Kane te ka iadei thik bad ki samla jong ngi kiba don ha ki sengbhalang ki bym don kano kano ka kam ba ki trei, katba ka pisa pat kim ju kyrduh. To kynmaw ba phin ym lah ban long nongtrei sengbhalang haduh ban da kdor u syngkai bad phuh ñiuhlieh. Ha ki sngi jong ka jinglong tymmen phin sa kordit.
5)Ban iarap kylliang para Khasi:- Ka jinglong khasi jong ngi ngim ju pyrkhat ia ki para marjan tang la biang ialade bad ka ïing ka sem la jong. Balei mo ngim peit nuksa ia kiwei ki jaitbynriew kiba iarap para marjan bad paradoh parasnam?
Ki nongtrei sorkar ki iapher shibun wat hapdeng ki Khasi bad ki Garo. Uwei u khun jong nga u iathuh ia nga ba ka jinglong ki Garo ka pher shibun na ka jinglong ki Khasi. Shisien ba la lah ia ka interview te kim ju dawa baisha kum ha ri Khasi. Ki Garo ki kloi ban iarap lada iakynduh jingeh wat ia ki Khasi jong ngi. Katba ki Khasi jong pat ki kylli shuwa, ” Uto u dei u Bhoi ne u War, u Maram ne u Lyngngam?” Nga don bynta ban kit ia ka kam skul. Don ki nongtrei hapoh ka ophis SDSEO Nongstoin kiba kynhied ia kiba leit donkam tang la bakla tiak, katba ha ki sngi Lockdown pat ki pynpaw riewblei da kaba ialap ha YouTube channel.
Ban pynkut ia kane ka khubor nga don ban ong ia phi para Khasi – Balei ngim lah ban thaw thymmai ia la ka jingim da kaba ngin peit ia ka nuksa jong kiwei ki jaitbynriew? Lada ngin thaw thymmai bad ngin hikai ia ki khun rit jong ngi, ka ri Khasi kan ym slem shuh ban kylla dur. Bad u nongwei nong ar un lehraiñ ban peit ia ka jingiatylli jong ki khasi. Un ym shlan shuh ban knieh ia u khiew ja jong ngi.
Phi don ban ong eiei?