Nongpoh: Kan dei kawei na ki nuksa kaba bha tam, ia kaba la pyni da ka dorbar shnong Rongmesek ha Ri Bhoi, namar manla u snem kam ju klet ban leh burom ne ban kynmaw kyrpang ia ki riew tymmen ha katei ka shnong bad kiba dei ruh kiba la don bynta ha ki jingiakhih Hills State ne ka jingdawa ban ioh ia la ka jylla kaba pura.
U rangbah shnong ka Rongmesek, u Bah Albinus Timung, u la ong ba ka shnong ym tang ba ka kymaw burom manla u snem, hynrei na ka bynta ban pynsah ia ka nam ka kyrteng jong ki san ngut ki riew tymmen, kiba la don bynta ha katei ka jingiakhih ban pynioh jylla, ka shnong ka la tei syndon da ki mat sah jingkynmaw bad ruh ban ai da ka kyrteng jong ki, ia kawei na ki jaka jngohkai pyrthei kaba don ha katei ka shnong.
Na kitei ki san ngut, tad haduh kiba dang im ki don sa tang lai ngut ha ka rta kaba la tymmen bha bad arngut na kitei ki san ngut, ki la khlad noh na sla pyrthei.
Haba ioh ban iakren bad kitei ki lai ngut, kiba la tip kyrteng kum u Bah Dominic Timung, u Bah Joy Taro bad u Bah Chikraw Timung, ki la iathuh ia shibun ki khana bad ki jingeh kaba ki iakynduh, ha ka por ba ki la iakhih na ka bynta ban dawa ia ka jylla kaba pura.
Na kaei ka jingkren da kitei ki riew tymmen, la iohsngew ba ka kyrteng kaba hakhmat eh bad kaba ki iai kynmaw ka dei ia ka kyrteng u Maieid Hopingstone Lyngdoh (Bam kwai ha dwar u Blei), ha kaba ki la ong ba dei hapoh ka jingialam jong u lem bad ki paralok jong u, ha ryngkat ka jingkyrshan ki paidbah ha kito ki por, kaba la pynlong ia ka Meghalaya ba kan ioh ia ka jylla kaba pura.
Katkum ka jingiathuh da u Dominic Timung, uba dei ruh uwei na ki 304 ngut, ki nongiakhih kiba la shah kem ha kti ki Pulit bad uba la shah set ha iing byndi, u la iathuh ba katkum ka jingkynmaw jong u, la ong ba katei ka jingiakhih ka la sdang ha u snem 1950 bad ter ter naduh utei u snem, wat hapdeng shibun ki dieng pynkiang bad ki rai eh raidam, hynrei ki la ieng beit halor ka nongrim bad kata ka long ba ioh ia ka jylla kaba pura.
Haba batai halor katei ka jingiakhih, u la iathuh ruh, ba ha kito ki por ka jingiakhih ka long beit tang kawei ka sur bad kata ka long ban ioh la ka jong ka jylla kaba pura, ha ka jingiakhih dawa jylla kaba la long 19 snem kynthih, utei u tymmen u la ong ba u la donlang naduh kaba sdang haduh kaba kut bad u la ong ruh ba ha katei ka por, kim ju tip ia kata ka iap ka im bad ki da bam smai ruh ban ialeh beit bad ieng halor ka nongrim ban ioh ia ka jylla kaba pura.
Haba shim lyngkot na kaei kaba la kren da utei u riew tymmen, u la pynpaw pat ia ka jingsngewkhia ba katei ka jingiakhih jong ki kam pynhun mynsiem, namar katei ka jingiakhih jong ki ka la shu kylla long sepei, namar wat haba ka jylla ka la jan kynjoh sha ka 50 snem, kata naduh ba ka la ioh kum ka jylla kaba pura ha u snem 1972, hynrei kam pat don ia u pud u sam uba thikna.
“Ha ka jingsngewthuh jongnga, nga shem ba ka nongrim kaba pynlong ia ka jylla ba kam don ia u pud u sam uba thikna, ka dei namar ka jingbym shimkhia da ki nongmihkhmat paidbah, namar kim ju iakren ei ei halor u pud u sam ba thikna jong ka jylla, wat u Maieid Hopingstone Lyngdoh, uba la long kum u nongmihkhmat paidbah, um lah ban leh eiei tang marwei, namar kam ju don ka jingiatreilang bad kiwei pat” ong utei u riew tymmen.
Kum ki rangbah kiba la don bynta ha ka ban iakhih ban pynioh ia ka jylla, ngi kmen bad ngi la hun ka mynsiem watla ym shem la don mano mano ba kynmaw, hynrei ia kaei kaba ngi la dep ban lehbha kata ka la biang eh iangi, hynrei kaba sah mynta ka long sa tang ha kine ki nongialam ba mynta, ba ki dei ban ialeh tyngeh na ka bynta ban pynbiang ia u pud u sam ka jylla, ki la bynrap kitei ki riew tymmen.
Phi don ban ong eiei?