Carmel Fedrick Malngiang,
Wahkaliar, Sohra.
Ka jaitbynriew Hynñiewtrep Hynñiewskum jong ngi kadei kawei na ki jaitbynriew ba rit paid bad ba kham kyrpang ha ka pyrthei baroh kawei. Ka jaitbynriew ka jong ngi ka la mad ïa shibun ki jingshah thombor bad ki jingshah banbeiñ naduh ki spah snem ba la leit noh bad wat kat haduh kine ki sngi ba mynta ruh kane ka jingshah thombor kam shym pat la kut satia. Mynta ngin ïa phaidien biang khyndiat sha ki katto katne snem ba la leit noh kiba kum ka jaitbynriew ngi la ïakynduh ïa ki jingtynjuh, ki jingeh jingshitom bad ki shiah ba that kiba pyntyrha ïa ngi kum ki dkhot jong ka jaitbynriew khnang ba ngin ïa sngewthuh bad tip ba balei kane ka jingshah thombor ïa ka jaitbynriew jong ngi ka ïai bteng na ka por sha ka por bad kam kut satia wat haduh kine ki sngi ruh. Shuwa ba ngin ïa phai sha kata ka bynta, nga shu kwah ban pynpaw khyndiat ba na ka liang jong nga ngam shym mut bad ngam don jingthmu ban pynkhih bitar (provoke) ïano ïano ne ban wanrah ïa kano kano ka jingïakajia (conflict), hynrei ka jingthmu ba hakhmat eh jong nga ka long ban ïa kyrsiew thiah lem ïa ki para Ri – paradoh parasnam na ka jingphohsniew kaba ngi la ïa phohsniew baroh shi katta khnang ba kane ka jingshah thombor ïa ka jaitbynriew jong ngi kan kut noh shi-syndon.
Lada ngi ïakren ïa ka jingshah thombor bad sah banbeiñ jong ka jaitbynriew ngi shem ba ki don bun bynta bad bun syrtap. Ka bynta ba nyngkong eh ba ka jaitbynriew jong ngi ka shah thombor kadei lyngba ki aiñ ki kanun ba laiphew jait laiphew rukom jong ka sorkar (pdeng/jylla) kiba la pyntreikam ha kine ki lum baieid jong ngi kiba la khñiot ïa u trai ri trai muluk jong ngi kum ka jaitbynriew riewlum. Ki don na kine ki aiñ jong ka sorkar kiba la pyntroiñ noh ïa ka riti dustur tynrai jong ka jaitbynriew Khasi jong ngi bad kumjuh ruh ïa ka rukom synshar khadar ba kyntang jong u mynbarim. Kawei pat ka bynta kaba ka jaitbynriew jong ngi ka shah thombor shah banbeiñ ka dei lyngba ki ktang suloi jong ka sorkar bad ki mynder ri. Ha kaba iadei bad kane ka bynta ngim lah ban len ba da ki phew/spah ngut ki dkhot jong ka jaitbynriew jong ngi ki la duh noh ïa la ka jong ka jingim ha ki ktang suloi jong ka sorkar bad kumjuh ruh ha ki kti ba thombor jong u nongwei nong ar. Dang ha ki khyndiat bnai khyndiat snem ngi kynmaw ba la don ki dkhot jong ka jaitbynriew jong ngi ki la shah bthat jubor ha ki ktang suloi jong ka sorkar bad kumjuh ruh ha ki kti thombor jong u mynder. Kane ka la pynbitar shla bad pynjaw ummat kthang ïa ka jaitbynriew jong ngi.
Ki don shibun kiei kiei lada ngin ïakren ïa ka jingshah thombor bad shah banbeiñ ka jaitbynriew jong ngi. Lada ngi phai sha ka riti ka dustur, ka shongkha shongman, ka khaïi ka pateng, ka ktien ka thylliej bad kiwei kiwei ngi shem ba u nongwei u la long khlieh lut ha baroh ki liang. Ha kaba iadei bad ka synshar khadar ruh ngi shem ba bun na ki nongialam jong ngi kim don ka nongrim kaba skhem halade kum kita ki nongialam, tang shu ong u nongwei kaba lieh balieh, kaba ïong baïong bad kane ka pyni ba ki long ki ñiangkohnguh jong u nongwei. Ka saw baroh halor kane ka dei namar ba kim don ka jingïohi jngai iala ka jaitbynriew ne ioh lehse Kim da patiaw eh na ka bynta ka jaitbynriew tang ba la biang ka pla lajong ka la biang ïa ki.
Wat hapdeng kine kiei kiei baroh, ka jaitbynriew jong ngi shym pat la kyndit thiah wat haduh mynta ruh. Hooid, ngim lah ban len ba ka ju don ka jingkhih phaloh ba rhem ha ki por ba ngi mad ïa ka jingthar jong u shiah, hynrei kane ka jingkhih phaloh nga ïohi ba ka pjah noh suki suki wat lada ngim pat lah ban ïoh ïa kaei kaba ngi dawa bad thrang na ka bynta jong ka jaitbynriew. Balei ngi leit long bad leit jia kumne? Ngi dei ban buh jingkylli ïalade shimet shimet ba balei na ka por sha ka por kijuh shi kijuh ki jingjia ki wan jia ïa ka jaitbynriew jong ngi, dei ba ngim ñiewkor ne ngi klet biej?
Ïoh lehse kadei na ka daw ba ngi klet biej bad ngim ñiewkor iala ka jaitbynriew, namar wat tang ban kren ïa la ka jong ka ktien tynrai ruh ki don ki bym nangbha shuh bad ki la klet noh ruh ïa la ka jong ka riti ka dustur. Ka jingklet biej khlemraiñ aiu eh katne katne, katta ruh ngi sngew sarong. Ïa kaei te ngi sngew sarong, katba u nongwei u nongar uba peit kai ïa ngi u dang rkhie ïapler ïapang na kyndong ïa ka jinglong sarong jinglong kyreit jong ngi wat haduh ba ngin da klet noh ïa la ka tynrai ruh. Shano ka jaitbynriew jong ngi kan poi lada ngi ïai long shi ïai long kiba klet biej bad ki bym ñiewkor ïala ka jong ka jaitbynriew.
To ngin pynduh noh ïa kane ka jingklet biej kaba la synshar ha ki jingmut jingpyrkhat jong ngi, ngin phaidien biang sha ka mynnor bad ngin tih ïa ka daw tynrai ba balei ka leit long leit jia kumne ïa ka jaitbynriew jong ngi bad balei ba kane ka jingshah thombor bad shah banbeiñ ïa ka jaitbynriew jong ngi kam kut wat haduh kine ki sngi ba mynta. Lada ngi la lap ïa ka daw tynrai, dei hangta keiñ ngin sa shim ïa ka sienjam kaba paka kumno ba leh na ka bynta ban wanrah jingshngaiñ bad jingïada ïala ka jaitbynriew. To ngin long ruh kiba sian ka man ki lynti ba ngi ïaid bad ngin long ruh kiba ñiewkor bad pynneh pynsah ïa la ka riti ka dustur bad ka ktien ka thylliej. Ka jaitbynriew jong ngi ka don hapdeng ka saw ka sian bad ka don hapdeng ka madan thma ba shyrkhei bha namar ki kruiñ bamduh ki la nang ïoh nang ïoh jaka ban bam ïa ka jaitbynriew jong ngi. LADA NGIM KYNDIT NOH MYNTA, NGIN SHU AP SATANG LANO BA KA UMSAW KAN TAP LUP NOH ÏA KA JAITBYNRIEW JONG NGI!!
Phi don ban ong eiei?