Nga mynjur bad ki 137 ngut halor ka Ishamati

BM Lanong

Nga iahab jingmut ia kaei kaba i Kong Agnes Kharshiing bad kiwei ki 136
ngut, kynthei bad shynrang, ki riew pyrkhat bad ki riew shemphang kiba la iasoi lang bad pynmih ha ki kot khubor ba ngi dei ban-Pynrem bad Pyrshah ia ka Jingiashoh- iapyniap, halor ka jingjia ha Ishamati dang shen.

Kaba nga iahab palat ka long ka jingai jingmut jong ki, ba “ki Dorbar Shnong, Raid, Hima, District Council, Sorkar, Municipal kin khmih ban pyniaid hok ia ki kam, kaba kynthup ruh ia ka shong ka sah kaba shngain ia baroh. Dei ban pyntreikam hok ia ki Ain khlem da niew shiliang khmat iano-iano ruh bad katkum ki Riti Synshar ka Ri.”

Ki bor Hima, Raid, Shnong bad kiwei
Ym baroh, hynrei don ki Hima, ki Raid bad ki Shnong ki thaw kiba la leh bun ki kam palat pud, ba la poi mynta ka um ha ryndang lajong.
Haba nga la poi nyngkong sha ki thain Patharkhmah, nga la kylli kai da ka jingkmen ba ka pynthor kba kaba heh bha, kiei ki trai jong ka. Ki nongshong shnong kiba ia don hangta hajan dukan sha, ki la iathuh ba kata ka pynthor kba phewse kadei jong ki khyllah jait, ba la ai ki Khlieh Nongsynshar Hima naduh ki phew snem mynshuwa.
Kum kine kiei-kiei, ki don ha bun ki Hima, kiba dang jia dang ha ki khyndiat snem, wat mynta ruh sha ki thain border Bangla bad border Assam, kine ki kam die khyndew sha kiwei, ka dang iaid bha wat haba la don ka ain mana ban die khyndew sha ki khyllah jait.
Ki thain border Shella kum ka Kalatek, nangta sa ka Ishamati, Majai, Bholaganj bad sa kata kawei ba ngi shane ngi jer da ka kyrteng Nongthymmai, shatei pat ki la ai kyrteng syndon da ka Nayabasti, kaba baroh ki dei ki dkhar bad kiba hap lut hapoh ka Hima Sohra, na kaba la kha ia ka thymmei jong ka ktien, ka akor ka burom jong ngi.
Nangta ha shi lynter u pud ka Ri Khasi-Bangla naduh khap Dawki ter-ter shaduh border Sohra-Shella, nangta ki shnong Betkuna, Ringku kiba hapoh Hima Mawdon, Mawsynram ter-ter shaduh thain Balat, ki shnong kiba hab hapoh ki Hima Bhowal, Maharam, Langrin bad suh syndon sha thain Lyngngam na Nonghyllam hapoh Hima Langrin, shaduh Maheshkhola, border Garo Hills, kaba hab hapoh Hima Nongstoin, la bun da ki jaitbynriew ba iakhleh, kynthup ia ki Hajong bad ki dkhar babun rukom. Ki paid Garo ruh ki ia bun bha sha border.
Ka donkam ban pyndonkam ia ki nongrim bad ki jingbnoh ka ain, haba ai jaka shong jaka sah, die-thied khyndew bad ban phai ruh sha ka jingsngew katei ka kynhun 137 ngut, ha kaba iadei bad ki kam iakhih jait bynriew ban phikir bha ia ka bynta jong ka ain, haba kiei-kiei ki la long-la paw kumba ki long mynta.
Sa Sha Border Assam
Dang shen la iohi ia ki jingjia ha thain Balakhwa shajan Kyrshai ba la shah thang ka ing u Secretary ka Hima Nongspung. Nangta ym da jngai than shuh nangne, sa sha thain Langpih jong ka Hima Nongmynsaw bathymmai ruh kaba iakhap bad u pud u sam ka Kamrup Assam, ka Assam ka la leh donbor, haba ka la shu thep donbor ha thain Umwali ia ki khyllah jait kibym don shnong don thaw, ba kin rung shnong sha kane ka thain, da ka jingthmu ba kan kam jaka ei. Donbok ba ki don ki heh pulit jong ngi mynta, kiba nud ban pyni ia la ka iktiar halor ka nongrim ka hok.
Katba ka sorkar u Dr Mukul mynshuwa pat kam shym leh ei-ei ban dawa kem bad pynsaja ia ki pulit khawpud ka Assam kiba la siat bein ia ki saw ngut ki rangbah briew ha Langpih ha u snem 2010, haba ki iada ia u pud u sam ka Hima Rambrai bad Jirang, kiba kynrum-kynram sah ha ka jingiakajia pud bad ka Assam. Ha Raid Marwet lei la ishyrkhei ka jingioh lad ki khyllah. Dei ban leh ei-ei ha kane ka Raid.
Ban phai pat khyndiat sha ka jingkynthoh man ka por jong kito kibym sngewthuh, hana ba la pdiang ia ka jylla Meghalaya khlem da pynbeit ia u pud u sam, nga ruh ha kaba sdang, nga mut kum kitei hi. Hynrei ynda la ngam bha, nga sa sngewthuh ba lada ap haduh ban da dep pynbeit ia u pud u sam, katta ka Meghalaya ka la leit lut ha ki kti badonbor ka Assam.
Dei Ban Tohkit Ia Ki Khlieh Hima
Nga iahab pura bad kitei ki 137 ngut, kiba sngew ba ki bor sorkar, District Council, Municipal, ki Hima, ki Raid bad ki Dorbar Shnong, ki dei ban pyniaid hok ia ki kam kiba ki dei peit.
Ha u snem 2000, ngam banse ban shim ia ka rai ban weng ia u Sirdar ka Hima Jyrngam, hadien ba la lap lyngba ki jingtohkit (enquiry) ba ula don kti ban ai katto-katne ki jaka ka Hima sha ka Assam.
Nga sngew ba ki bor District Council, kumba sngew kitei ki 137 ngut, ki dei ban imsngi lang, ban synshar hok, khlem jingshah liang ban pynskhem ia kiba dei hok bad kiba trei khuid ia ki kam bad ban pynshitom ia kiba dei pat ban pynshitom, khamtam ia ki Khlieh Nongsynshar Hima, Raid, Shnong kiba leh kulmar.

Ka Jingsngew u Doloi Khliehriat
Haba nga dang don ha Cabinet kum u Minister Mining, nga la leit jngoh ia ki jingtrei kitei ki kharkhana bad haba nga iohi ba baroh ki nongbylla ki dei ki bar jylla suda, nga la kylli na u Doloi ynda la iamih lang, ba balei tang uwei u trai shnong ruh ngam shym iohi ha kitei ki kharkhana. U Doloi ula jubab, mano na ngi uban trei shuh kum ia kitei ki kam, namar ngi te ngi dei ki (malik) nongai kam bad kiba pynbiang (supply) ia ki mar ki mata ba donkam ki kharkhana.
Nga la kmen shibun haba nga iohsngew ia kitei ki khubor na utei u Doloi, ba ngi dei shisha ban long kita ki malik ha la kajong ka ri.
Ki nong Ishamati, Majai bad kiwei ruh ki dei ban shim nuksa na utei u Doloi, ba ki nongbylla ki long beit ki nongbylla. Lada ki leh malik noh, kat haduh ban pyni bor kylla ia ki malik, kata te ka la dei ka jingbieit hi ki trai.

Ki Malik Nongsynshar Pat?
Ki Phareng kiba la synshar sha ri Khasi-Jaintia te ki la nam, ki la iaroh ia ka jinglong, jingstad-jingshemphang ka jaitbynriew Khasi-Pnar. Pule ia ki kot u P.R.T.Gurdon, u Kantlie bad kiwei.
Hynrei ha ka kam synshar Jylla te, ki paid nongjied, lait noh tang hangne bad hangtai, ki la shet hi ialade ha ka bor ka tyngka. Ki don bun kiba nud ban sakhi halor kane ka bynta, lada ki nongpyniaid ilekshon ki khot. Ka por ka la dei ba ki bor pyniaid ilekshon ki dei ban khot ia kito kiba kloi ban sakhi. Lymda kumta, kiba biang ka jingnang ka jingtip kin nang jah, katba kito pat kiba biang tang ka spah, kin nang bun.
Ki Balang ki la pyrta ki la sneng, hynrei bun ki ngop ha ka iohei. U (Late) Archbishop Dominic Jala u ju ban bha ban jied ia ki nongialam babha.
Kumjuh u Rev. N.S.Phawa ka KJP Assembly, shuwa ka ilekshon 2018, ula pynmih syndon da ka jingthoh, kumno ban jied ia ki riew rangbah bad ki riew shemphang.
Shano ki don ki nongialam bad ki Seng ialam paidbah, haba ka kynhun ba kham bun bad ba kham shemphang, ka shah kyntait lynter ym tang ha ki nongwei iohi jngai, hynrei ha u paid lalot sbai khamtam.