Ex-Rev K. Langrin
Ia kitei ki kyntien la shim na ka jingiathuhkhana u Aesop u la ai kyrteng ‘U Nongkhmih pyrthei bad ka tymmen’. Ka jingiathuhkhana ka long kumne – La don uwei u nongkhmih pyrthei uba la shang kylleng ki jaka ban tip ia ka jinglong jingman ka pyrthei. Ha kawei ka sngi u la leit poi ha kawei ka jaka kynjah bad ba long khlaw kaba jngai na ki shnong briew. Uta u nongkhmih pyrthei um shym la poi pyrkhat ban dang don briew hangta. Pynban kaba la pynlyngngoh ia u ka long ba u la lap ia kawei ka tymmen kaba shong thapngap marwei hangta da ka khmat kaba idiaw bad sngewsih. Kumta u la kylli ia ka tymmen. “Balei meirad phi wan shong thapngap marwei hangne? Phi dei kaei mo?” kata tymmen ka la jubab, “Nga dei ka jingshisha (Truth). Bad ka daw ba nga wan shong marwei hangne hapoh lawbah ka long namar ba ym don jaka shuh ia nga ha shnong ba ka la dap sa tang ka byrsieh suda”. Kumta ka jingsneng ka ong – Nangroi u bynriew nangbun ka byrsieh.
U khun bynriew te u la nangroi shisha katba nangmih ki snem ha ri Khasi Jaintia, ha ri India bad ha ka pyrthei. Katba nangroi u khun bynriew ka byrsieh ka la nangtap lup bad ka jingshisha ka la phet sha jngai namar ym don jaka shuh ia ka ha ka imlang sahlang, ha shnong ha thaw bad wat ha ka balang ruh, ki briew ki la isih ia ka. Mynta to ngin ia khmih khyndiat shaphang ka jingroi u bynriew.
(1)Ha ka snem 1830 haba ki phareng ki la wan poi ha ri Khasi Jaintia ki nongshong ki don tang 20,000 ngut. Hynrei ha ka snem 2011 ki nongshong shnong ki la kot sha ka 18,93,347 ngut. Kumta ka jingroi u bynriew Khasi ka la long 18,43,347 ngut.
(2)Haba kheinlang ia ki nongshong shnong ha ri Khasi Jaintia bad Garo ka jingroi u bynriew ka long kumne: snem 1941 = 5,58,820 ngut; snem 1951 = 6,05,674; snem 1961 = 7,69,380 ngut; snem 1971 = 10,11,699 ngut; snem 1981 = 13,35,819 ngut; snem 1991 = 17,74,778 ngut; snem 2001 = 23,18,822 ngut; snem 2011 = 29,64,007 ngut. Kumta ka jingroi u khunbynriew ha ri Khasi-Jaintia bad Garo ha ki 70 snem ka la long 24,08,187 ngut. Hadien 50 snem kata ha u snem 2061 u bynriew ha Meghalaya un palat 80,00,000 ngut.
(3)Ha ri India ha ka snem 1971 ki nongshong shnong ki don tang 50 klur. Katba ha u snem 2011 pat ki la kot 1192 million ne 119 klur 20 lakh. Mynta la palat ia ka 125 klur. Balei ba ka jingroi u khun bynriew ka stet katne katne? Namarba man la ka shi sekhon kiba iap ki long tang arngut katba kiba kha pat ki long sawngut. Ha ri China la pynmih ia ka ain ba kawei ka longkmie ka dei ban kha sa tang arngut. Ha ri India mynshuwa ka Indira Gandhi ka la pynmih ia ka Family Planning ban pynduna ia ka jingkha khun da kaba puid noh ia u shynrang ne ka kynthei. Ha ri Khasi pat u bah Shylla ha ka por ba u long CEM ka KHADC u ai buskit ia ki longkmie kiba kha palat ia ka 15 ngut.
Lada phai pat sha ka Baibl – Ha kaba mynnyngkong eh u Blei u la thaw tang arngut ki briew ha ka kper Eden kiba long u Adam bad ka Im. Kumta ki la don tang arngut khlem da khein ia ki briew ha ri Nod ba la thaw da u soitan (pule Jenesis lynnong 2 bad 4). Katba u Adam bad ka Im ki dang don tang arngut ha ka kper Eden ka byrsieh kam pat synshar ia ki. Hynrei ynda ki la kha ia u Kain bad u Abel, ka byrsieh ka la shongkulai kat haduh ba u Kain u la pyniap ia u Abel. Te bym banse u Kain u la phet sha ka ri Nod kaba long ka jaka ba shong ki briew u Soitan. Ynda u Kain u la shongkurim sa ia ka briew u soitan ha ri Nod hangta lei lei ka byrsieh ka la nangbun. U Blei u la isih katta katta ia ka byrsieh jong u khunbynriew kat haduh ba u la pynshlei noh da ka um ha ka por u Noah.
Ha ka snem 1997 nga la leit ialam picnic ia ki khynnah skul Seinduli sha ka Umshit Jakrem. Nga la phah tba ia ki khynnah ia ka um bad nga la kylli – ka long kumno? Ki khynnah ki la iathuh ba ka khluit. Nangta nga la ong ia ki ban hiar kham sharum bad ban tba. Bad nga la kylli biang, ka long kumno? Ki khynnah ki iathuh ba ka la dait thah. Ha ka snem 1999 nga la leit poi sha Gangtok ka nongbah jong ka jylla Sikkim bad ki paralok. Te ngi la leit peitkai ia ka temple ba pawnam jong ki Bhuddist kaba la shna da ka ksiar. Ngi la loit ia ki juti bad ngi la rung shapoh. Nga la lyngngoh ba ym don briew ba ap hangta. Hynrei shuwa ban mih noh nga la khmied sha jrong bad nga la iohi ia uwei u shipai uba shong ha ka sad, u da bat ia ka suloi ban siat ia uno uno uba rah tuh ia ki tiar na ka temple. Ynda nga la mih na ka temple nga la pyrkhat ba ka niam Bhuddist kam long shuh kum ha ka por mynshuwa, ba u Gautama Bhudda u hikai ban ym pyniap iano iano, hynrei mynta pat ia u nongtuh dei ban siat iap. Nga la pyrkhat ba ha ka niam Khristan ruh ka long kumjuh ba ki briew kim bud shuh ia ki jinghikai jong u Jisu katba nangroi u bynriew. Ka la long thik kum ka Umshit ha Jakrem kaba khluit tang na ka jaka ba mih bad ynda ka la iaid jngai ka la dait thah noh.
Ha ka por ba ki phareng ki la wan poi ha ri Khasi, ki la lap ba ki nongshong shnong ki dang khyndiat bad ba ka hok ka dang ieng rasong. Ki Khasi ha kato ka por ki dang sheptieng ban leh pop ba ioh pom pyrthat, ioh dait u khla, iohi lympat u hati, ioh tan u sangkhni… hynrei ynda ki la pdiang ia ka niam Khristan pat bad ba ka niam ka la nang roi, ki briew kim tieng shuh ia u pyrthat, ia u khla, ia u hati bad ia u sangkhni. Kaba ka niam Khristan ka pyntieng ka long tang ia ka dujok. Kata ruh ki ong ba lada leh pop katno katno ruh lada kin kylla ba mut shuwa ban iap kin leit sha bneng. Dei na kata ka daw ba ha ri Khasi ki nongtuh, ki nonglute, ki men ai ksuid, ki nongbuaid, ki nongpyniap briew, ki nongbatbor kynthei ki dei ki khun Khristan. Balei? Namar ba ki la don ha ka niam jingmapei ban sait da ka snam u Jisu ynda la kylla bamut. Kumta ngi iohi ba katba nangbun ki kynhun balang bad nangroi u bynriew ka byrsieh byrsang ruh ka la nang shyrkhei. Ki nong iathuhkhana bad nongialap ha iingmane ki ialap leh mynleh ban khot kylla bamut tang ia kiwei ialade pat harieh harieh ki leh ia ki kam ba ka byrsieh ha hikai. Ki nongkyndong bapli. Wow! Ka pyrthei aiu kum kane ba naduh ki kam iing, kam shnong, kam balang, kam hima, kam kur, ka kamai kajih la synshar tang da ka byrsieh suda.
Ka mei tymmen jong ngi kaba long ka jingshisha (Truth) mynta ka la phet sha khlaw namar ki briew kim shah shuh ia ka ban shong lang ha iing, ha shnong, ha ki balang, ha ka synshar khaddar bad kumta ter ter. Kat shaba phai tang ka kwah bor, kwah burom, buaid tyngka, ka thok ka shukor, ka leh bor, ka banbein ia u rit u ria bad kumta ter ter. Ha ki jaka pule kum ki skul bad ki college ka akor khynnah skul ka la nanghiar dor. ki khynnah skul mynta kim kwah shuh ban da trei shitom, hynrei ki kwah ban shu pass ei. Don lei lei ki khynnah skul kiba la nud ban byrngem ia ki nonghikai. Ha ka imlang sahlang ruh ki tymmen kim nud shuh ban sneng ban kraw ia ki samla namar ba ki samla ki sngewba ki la long khamstad ban ia ki tymmen. Ha ka shongkha shongman ruh ka la long kulmar ba ki khun ki la leh katba ki mon. khamtam ha kane ka juk ba ki samla kynthei ki kwah spah. Ha ki kam balang ruh ka la don ka jingleh shiliang khmat. Ia kiba riewspah ki kham niewkor namar ba ki lah ban ai khambun ki jingainguh. Ia kiba iadei jingmut bha te wat lada ki la pyniap briew bad la klim ruh ki dang phah leit pule pastor. Katba ia kiba duk bad ki bym iadei jingmut te ki nongialam ki niew ia ki kum ka synrum. Lada leh bakla ki khun jong kiba bieit bad kiba duk ki kloi ban ot balang, hynrei lada bakla ki khun jong ki men riewspah bad ki nongpyniaid balang ki ialeh ban buhrieh. Ha ki jingiaseng ngi ju lap ba ia uno uno uba teh (tie) ki ai kam beit. Haba ia don ka jingiajied tymmenbasan ruh ha kine ki sngi ki da kanbas kum haba jied MLA, MDC. Haba leit apply kam sorkar ruh ka don ka jingleh shiliang khmat. Ia kiba ai pisa shibun te wat lada kim dei hok ban iohi ruh ki thung beit. Hynrei ia ki bym ai pisa te wat lada ki stad ruh kin duh. Dei na kata ka daw ba ka don kata ka jingtah sia lieh. Haba ka sorkar India ka ai jingiarap ia ki shnong lyngba ka skhim MNREGS ki sordar bad secretary shnong ki dawa ban ai ia ki 30% ne 40%. Ki samla shynrang mynta kim kwah shuh ban da trei shitom kum mynshuwa, hynrei ia ka spah pat ki kwah ban ioh noh kloi. Dei na kata ka daw ba ki ia mih bun ki nongtuh nonglute. Lada kim dap da kaba leh kumta ki kloi ban leit long lehnoh. Ka dih drok, dih kyiad bad kynja ka la nangjur ka batbor ia ki kynthei khynnah ruh ka la nangjur namar ka byrsieh ka la pynlong mrad ia ki.
Ka mei tymmen jong ngi kaba long ka jingshisha (Truth) kan ym wan pah shuh lano lano ruh namar ka la ijli ia ka byrsieh jong u khunbynriew. To iakren hok katno katno, to ialap ha iingmane, to duwai jam, to kyrsum dpei ia la ka khlieh, to duwai shah jingit phi ki longkmie, to iam haduh ban da jaw ummat snam. Hynrei lehnohei, ka jingshisha kan ym wanphai shuh. Lait sa tang lada ka sorkar kan lah ban pyntreikam noh kloi da ki kor computer ban kem beit ia ki briew kiba kyrsum ktieh ha ki kam byrsieh, kata lehse kan iarap ban pyntieng ia ki briew.