NANGBUN KI DOCTOR NANGKYNREI KI JINGPANG

NANGBUN KI DOCTOR NANGKYNREI KI JINGPANG
(Bah Apol Mawñiuh, Laitkroh, East Khasi Hills)

Nga ju їohsngew na ki babun ki paralok kiba leit phah sumar sha ri dkhar kum sha Vellore, Chennai, Mumbai bad shawei de, ba hana ki doctor shathie, ki kren beiñ їa ki doctor Meghalaya. Ka daw ka long ba bun na kiba leit phah sumar shabar jylla, dei kiba shitom na ka jingpang ‘wrong treatment’ (bakla sumar ne bakla ai dawai) ne na ka daw ka ‘wrong diagnosis’ (ka jingbym nang wad jingpang) jong ki doctor Meghalaya. Na Shillong, u doctor u thoh ba ka jingpang ka dei ka bajur, ynda poi shathie sha ri dkhar pat, ki ai tang da u dawai uba 5 tyngka shi sla, u nongpang u lah koit. Nangta shuh shuh ki ong ba ha Vellore kim ju ai dawai khlem da pynthikna їa ka jingpang; ki da leh shwa їa ka jingwad bniah bajanai (thorough investigation); nangta kin sa sumar, da kaba shu ai dawai ne shu puid lada donkam. Ka daw jong ka jingbymler ki doctor jong ngi, ka lah ban dei ba ki їoh long doctor lyngba ka Reservation Quota ne ki shu peit kot tuh ne lah ruh bym biang ki kor wad jingpang.

Hadien ka jinglaitluid jong ka ri India, ka jaidbynriew jong ngi ka shong suk shongsaiñ bad ki Ahom (nong Assam). Hynrei u doctor James Joy Mohon Nichols Roy, ba la ju khot ieid u Bah Joy, u la lap (diagnosed) ba ka jaidbynriew Hynñiew Trep ka shitom na ka jingpang rit paid bad lada ym sumar kloi kloi, ka jaidbynriew kan sa shah tyllep ha ki heh paid jong ka ri India bad ka lah ban poi sha ka jingduhjait. Kumta ban їada na kane ka jingpang, u la pan na ka sorkar India da ka dawai tah (malom) kaba kyrteng ka ‘District Council’ bad la shna їa kane ka dawai ha Shillong ha u snem 1952.

Kumba ka long mynta, katei ka dawai ka don bun ki jingktah (side effect). Kat nangtah, katta nangmih bun ki khñiang jingpang. Ka daw ka long ba ki doctor kiba hadien jong u, ki khlem bud satia їa ka jingbthah jong u doctor Joy. Ki pynїeng їa u durmot jong u hakhmat ka pharmacy (office) jong u; hynrei kim kohnguh їa ki jinghikai jong u. Ki burom arsap їa u. Ki long kum ki Khristan kiba rah Baibyl kat shaba leit; hynrei kim kohnguh ne pyntrei kam satia їa ki jinghikai jong ka. Ki kham arsap ban їa ki pharisi.

Hadien 9 snem, kata ha u snem 1961, la mih sa kawei ka jingpang thymmai kaba kyrteng ka ‘Ktien Assamese’ ba la wanrah da ka sorkar India hi kaba ong ba baroh kiba shong ba sah ha Assam ki dei ban nang ban pule bad thoh їa ka ktien Assamese. Kane ka dei ka jingpang pharia (divide and rule policy) ba їa bit, ba la wanrah da ka sorkar phareng.

Ban lait na katei ka jingpang ‘Ktien Assamese,’ ki doctor jong ka APHLC Medical College, ha kito ki snem ki la dawa na ka sorkar India ban ai noh da ka dawai ‘Hill State;’ hynrei kine ki doctor ki la lap (diagnosed) ruh ba ka jaidbynriew ka shitom na ka jingpang Autophobia (tieng ban shong marwei). Kumta, ki la dawa na ka Mei India ba kan ai de da ka dawai shngaiñ. U nongshna їa kane ka dawai u dei na Bengal bad kumta u la jer kyrteng їa ka, da ka kyrteng shnong la jong, ka ‘Mekhaloi’, ka dawai kaba kynthup lut їa ki jaidbynriew baroh khnang ban shngaiñ ki Hynñiew Trep tieng pyut.

Kane ka dawai Mekhaloi ruh imat ka bun bah ki jingktah (side effect), kum ka jingpang kit khunrei-khun pongka, ka jingpang influx, outflux bad ter ter. Kumta, ha ka jaka ba ka jaidbynriew kan nangroi, pynban ka nangpar bad shah їuh ha ki kada khlaw bad ki masi khlaw kiba wan bam phlang sha ki pyntha phlang bajyrngam jong ka ri jong ngi, kum ha Ïewduh, Khyndailad, Polo, Rynjah, Laitumkhrah, Lad Rymbai, Sutnga, Dawki, Balat bad kiwei kiwei de, lait noh ha Mairang, Nongstoiñ bad katto katne ki thaiñ nongkyndong. Ki da pdiang bad dih ruh їa ka dud bad ka ngap kaba tuid na ri jong ngi, katba ki trai shnong jong ngi, khamtam ki shynrang ki dih da ka dud ba tuid na Sohїong, Tyrsad bad na kiwei dei ki karkhana shna dud.

Don katto katne ki doctor tymmen jong ki snem 1960 khlieh kiba kob sarong ba ki la lah ban pynїoh їa ka dawai Hills State/Mekhaloi; hynrei kim їohi pat їa ka jingktah jong ka. Ngam tip ki la bakla diagnose ne ki їoh doh kyndang lem na u trai karkhana shna dawai.

Nangta naduh u snem 1992 ter ter haduh u snem 1997, ki doctor jong ka KHADC Medical College, ha ka jaka ba kin shna da u dawai їada jaidbynriew uba kham khlaiñ ban їa u dawai jong u Bah Joy, ki shna pynban da u dawai bih uba kyrteng u ‘Khasi Custom of Lineage Act.’ Une u dei u dawai shoh dab bad law lyngkhuit їa ki shynrang Khasi kiba shong basah hapoh u pud u sam jong ka; hynrei uba pynshlur їa u khyllahjait ban rep ban riang, ban pynroi bad bet bun jait ki symbai katba ki mon, ha ki lyngkha jong ngi.

Haduh mynta, ngam pat їohsngew wat uwei ruh u MDC jong ka KHADC u ban pyrshah їa katei ka aiñ kaba shoh dab bad law lyngkhuit їa ki shynrang khasi kiba shong basah hapoh u pud u sam jong ka. Ki shong hangtei tang ban kamai spah, katba ka jaidbynriew pat ka nang dkhaw man ka sngi. Hato kine kim dei ki thlen thymmai? Nga nangmut ba ki MDC Shillong ki dei ki bastad, pynban ki kham biej ban їa ki MDC Jowai bad Tura.

Ha kine ki sngi, nga їohi ba ki la mih bun ki saїantis ne ki doctor specialist na ki Medical College bapher bapher kiba don kumba 12 tylli tam bad kine ki pynїasoh їalade bad ka University of NGOs. Katei ka University imat kam da їapher than na ka CMJ University ne ka MLCU. Kine ki saїantis jong ka NGOs University ki la leh bun ki jingwadbniah (research & experiments) ban lap їa ka daw tynrai jong ka jingktah (side effect) jong ka dawai District Council, ka dawai Hills State bad ka dawai Mekhaloi. Hadien ka jingїit bniah, ki tei ki saїantis ki ong hana ba ki la lap їa kawei ka jingpang thymmai kaba kyrteng ka ‘INFLUX’. Kumta ki la leit kyrpad їa u Syiem Mekhaloi ba un shna noh da ka malom thymmai kaba kyrteng ka ILP.

Uwei na ki doctor rangbah jong ka UDP Medical College ruh, uba la dep їoh TC na ka KHNAM Medical College, u ong ba dei ban tah da ka malom ILP. Ki doctor jong ka HSPDP Medical College pat ki ong ba nalor ka malom ILP, dei ruh ban pyndih da u dawai ba la lap thymmai da u doctor rangbah jong ki, uba kyrteng u ‘Khasi-Jaiñtia State’, namar ba ka dawai Hills State kam trei kam shuh; bad ruh ba ki khasi mynta ki la shlur, kumta ngim donkam shuh їa u dawai pynshngaiñ.

Ha ka jingshisha kane ka jingpang influx ka la don naduh ka por jong ka sorkar phareng ter ter haduh ka por Assam; hynrei ka sdang paw pyrthei ha u snem 1979. Ha utei u snem ki doctor jong ka KSU Medical College, ki la pyndih їa ka jaidbynriew da u dawai ‘Beh Khar bang’, tangba u khlem trei kam satia. Nangta ha u snem 1987, ki la pyndih da u dawai ‘Beh Khar dai’; ha u snem 1990, da u dawai ‘Beh Khar metor’ bad ha u snem 1992, da u dawai ‘Beh Khardot’. Phewse, katba nang ai dawai, u jingpang u nangpur pynban sha baroh kawei ka met (ka ri). Imat ki dei ki dawai 2 nombor!

Mynta lei lei la mih sa u jingpang thymmai uba la wan her na ri thor Bangladesh, lyngba ka Assam bad une u pur beit beit sha kpoh ki samla kynthei (i.e.u їoh shong kha їa ki kynthei Khasi) khamtam sha ki khun khatduh. Ha Lad Rymbai kine ki khñiang jingpang Bangladesh ki ju pynlong jingїalang bad ka rai jong ki jingїalang ka long ba baroh ki dei ban leh shitom ban їoh tnga da ka kynthei trai shnong, khnang ban skhem ka jingshong.

Hato lah mo ban pynkoit їa utei u jingpang INFLUX da ka dawai ILP kumba ai jingmut kitei ki saїantis jong ka NGOs University. Ha nga te, nga ong EM. Lada kwah ban pynduh jait, dei ban shu puid beit, kumba leh ki doctor (Dorbar shnong) jong ka New Nongstoiñ.

Ha u snem 1999, shwa ba ngan leit bylla sha Nongstoin, nga ju їohsngew їa ka ktien kren beiñ ki nongsor Shillong, hana ki briew shathie ki dei ki ‘Wild West.’ Tip ma, ynda nga la shong la sah hi, nga shem pynban ba ki dei ki ‘Wise West.’ Dei ha Nongstoiñ ba la pyntrei kam nyngkong eh їa ka aiñ khang dih duma ha ki kali paidbah, katba ha East Khasi Hills, kim pat phoh sniew. Sa mynta ka kynti, katba ki nongsor ki dang їa kyrbeh kum u nongbuaid ban dawa ILP, ka dorbar shnong Nongstoiñ ka la da dep pyntrei kam. Haba kumne mano ba kham stad?

Shabas Rangbah New Nongstoiñ; phi kham stad ma phi ban їa ki nongsor ne ki MDC Shillong. Nga kyntu їa ki rangbah jong kiwei pat ki shnong ba kin bud їa ka nuksa babha tam jong ki rangbah New Nongstoiñ. Dei tang da kane ka lynti ba la hikai ki ‘riewhyndai kaba lah ban pynim pat їa ka jaidbynriew.

Haba nga peit їa kane ka jingїakhih jong kita ki seng bhalang, nga kynmaw їa ka jingїathuh khana shaphang u nongshohnoh ba la їoh ‘їad tang snem. Ki ong hana ba u nongbylla shohnoh uba la їoh ‘їad tangsnem na ka trai thlen, wat la u la ieh noh їa ka kam beh shohnoh, pynban u ju leh klumar ha ka por ba khie katei ka kїad bad kane ka ju jia shisien shi snem.

Katkum ka jingkynmaw jong nga, kine ki seng ki ju їakhih barabor ha ki por soh piskot. Kumta don kiba khot їa kine ki jingїakhih da ka “Jingїakhih Piskot ne ka Squash Revolution.” Imat kine ki la їoh dih da ka ‘їad ‘tangsnem Piskot ba la ai da ki Khar kaїa.

Lada kam dei kumta, balei keiñ ki їakhih kum ha kane ka por? Balei kim їakhih ha ka por tlang ba їoh shuti ki khynnah skul bad ba u nongrep ruh um donkam shuh ban leit die їa ki mar rep jong u? Balei kim їakhih pyrshah їa ka jingpynkiew dor ki khar kaїa їa ki mar bam mar dih? Haduh mynta, ngam pat ju їohsngew ba kita ki seng bhalang kin mih surok ban pyrshah їa ka jingkiew dor ka umphniang kali ne kino kino ki mar, khamtam ki mar bam mar dih. U juh u briew u buh dor їa ki mar ba u thied na ki nongrep bad їa ki mar ba u die sha ki. Bad ngim pat ju shem ba u marwari un pynheh їa ka mar ba u thied ban їa ka mar ba u die! Haei phi ju lap ba u phan u kham rem dor ban їa u khaw ne ka shini? Hato ki seng bhalang kim їohi їa kane? Їa u juh u phan, ngi ki nongrep ngi die ha u khar kaїa 5 tyngka shi hajar gram; hynrei ynda u la pynkylla chip u die kylla sha ngi 10 tyngka shiphew gram.

Ko seng pynkhih shnong, phi tip ne-em ba ha ki por їakhih beh dkhar ma phi, u Marwari pat u nang kjit їa ka snam ki nongrep phan da kaba khñiot їa ka dor phan? Don ruh ki khep ba ki nongrep ki hap kit biang їa u phan sha shnong. Haba kumne phi їakhih ban myntoi ki para ri ne ban myntoi ma phi bad ki Marwari? Haba khang shnong mano ba duh nong, ba їap thngan? Ym dei u marwari, ym dei u mahajon heh, malik karkhana heh lane ki shakri sorkar, lane ma phi; hynrei dei ki nongrep nongbylla kyndoi ja kpoh. Haba mih ka jingklumar kum ha kine ki aїom, ki nongrep bapli ki hap bret lut їa ki jhur ki jhep. Haba kumta hato phin siew ma phi їa ka bai khaw, bai skul, bai jaiñ bai nep jong ki khun ki kti jong ki nongrep nongbylla? Nangta balei phi pynjot їa ki mar sorkar? Phi tip ne-em ba їa kito ki kali sorkar, їing sorkar bad ki mar sorkar ba phi pynjulor la thied da ka khajna ba la lum na ki nongrep nongbylla? Haba kumta hato kam dei ba phi pynjulor їa ka umsyep jong ki?

Bun na phi ki nongїalam seng phi shong ha sor. Kumta phi sngewthuh aїu їa ka jingeh jingshitom jong ki nongrep-nongbylla? Hato ka jingїakhih ha kum kane ka por kam dei ba phi kjit їa ka snam jong ngi ki nongrep-nongbylla khnang ban pynkdang їa ki marwari? Lada kam dei kumta, na ei phi їoh pisa ban leit pynlong jingїalang kylleng ka ri Khasi Jaiñtia? Mano ba ai bai umphniang kali, bai bam-bai dih їa ki volunteer jong phi? Kaei ka lad kamai (source of income) jong phi? Nga hap kylli namar ngam pat ju їohi ne їohsngew ba phi pan jingїarap pisa na ka bynta ki jingdonkam jong phi.

Nalor kata, phi leit pynlong jingїalang ha ki jaka їew, phi kam pat ba ki paidbah ki kyrshan їa phi. Lada phi kwah shisha ban tip la ki paidbah ki kyrshan ne-em їa phi, leit pynlong jingїalang paidbah sha jngai na їew kumba leh ki jingїaseng Synod. Hangta phin sa їohi katno ngut ki paidbah ki kyrshan їa phi bad kin sa noh jingkynshew ruh sha ka seng jong phi, kumba ki noh jingkynshew ha ka jingїaseng Synod. Ha kata ka por phim donkam shuh ban leit khrong na ki heh spah ne ki marwari. Nga ruh nga long uba la kloi ban noh synñiang na ka bynta ban pynim їa ka jaidbynriew lada ka jingtrei kam jong phi, ka long kum ka um sngur.

Lada phi kwah shisha ban pynim їa ka jaidbynriew, balei phim їarap khyllie lem їa ki samla shynrang jong ngi, kiba thiah nala bad їap dih man ka sngi? Balei phim їarap lem їa ki nonghikai shem pap bapli kiba hap shah thngan ban їoh їa ka hok la jong? Ne phi itynnat ba ki shah dait ha ki ksew sorkar? Balei phim їakhih pyrshah їa ka District Council kaba pynkit khunrei їa ki kynthei jong ngi haduh ba ki hap shong dukan kum ki nongkhrong hakhmat ka jingkhang jong ki dukan dkhar ha їew duh? Hato phim їohi ba ka pliang ja u khasi ka la kylla ka pliang ja u dkhar? Balei phim dawa na ka District Council ba kan ai iktiar їa phi ban long trai їa ki khun ki kti, khnang ban lait kit khunrei ki longkmie jong ngi; ne phi kwah ban pynkit khunrei shuh shuh їa ki? Ynda ki la їoh lok dkhar pat phi їakhih ban beh dkhar! Haba kumta, balei phim beh shwa їa kito ki padeng, paduh, pakhynnah, pasan bad ki kyn-um dkhar jong phi?

Lada phi ieid shisha їa ki sem shiliang ki kup shiliang, balei phim їakhih pyrshah їa ki thlen san snem jong ngi kiba tang hapoh san snem ki la kylla ym tang ki millioner hynrei ki billioner? Hato phi la ju wad jingtip katno ki їoh bai nong ha ka shi bnai, ba tang hapoh san snem ki la kylla billioner? Hato kito ki їing paki dulan bad ki business establishment jong ki, kim dei ba la shna la seng da ka pisa jong u paidbah?

Ki їing bishar jong ka jylla jong ngi, ki dei kiba poh kyrdan (flop) tam ha ri India. Bun na ki ‘riew runar ki їap shwa ban їoh їa ka rai pynrem; namar ba slem than ka jingbishar. Kiba duk bapli ki rem case tang namar ba kim don pisa. Ka case kaba dei ban dep hapoh shi taїew, ar phew snem ruh ym dep, namar ba shet shukor ki plidar bad ki nongbishar. Hato don napdeng jong phi ki seng bhalang kiba la ju wad jingtip їa kine?

Balei phim їakhih pyrshah їa ki nongtrei sorkar kiba bamsap ym tang їa ka pisa; hynrei їa ka por ruh? Ki poi office 11/12 baje bad leit phai їing 3/4 baje. Nalor kata ha ka jaka ban leh kum ki shakri, ki ak pynban kum ki kynrad bad peit ibeiñ їa kiba leit donkam ha office khamtam їa ki nongkyndong. Ha ki sngi u Blei pat ki leh kum ki riewkhuid.

Balei phim їakhih pyrshah їa ka failed education policy jong ka sorkar jong ngi. U khyllung ba 7 snem u hap kit ka pla kot kaba khia kum ka kot khynnah class 10. La shu pynkhia kai їa ka met bad ka jabieng u khunlung tang da ki kot bymlar kam satia, khamtam ki kot Khasi.

Lada phi ieid shisha їa ka jaidbynriew, balei phim їakhih pyrshah їa ka jingrem ki bai skul bad ka jingkiew dor khlem akor jong ki mar ki mata? Balei phim їakhih bad dawa na ka sorkar ba kan ai ka juh ka jingsumar bad jingmyntoi їa ki nongrep nongbylla sngi, kumba їoh ki nongbylla sorkar haba pang ba shitom? Phi tip ne-em, ba don byllai ki nongrep-nongbylla ki hap їap noh khlem pat dei por, na ka daw ba kim don pisa ban phah sumar sha ki hospital barem dor, wat la ka jingpang ka long kaba lah ban pynkoit? Balei phim їakhih pyrshah їa ka sorkar na ka daw ka jingheh than jong ki khajna jong ki mar bapher bapher, khamtam jong ki marbam bad ki dawai dashin?

Lada phi їa kloi ban їatylli ban pynkhih shnong; balei phim їatylli ban seng їa ki company bapher bapher, khnang ba u dkhar un leit phai noh sha la shnong la jong? Balei phim їatylli ban shong hi noh ha dukan sha dukan ja bad phah shong noh їa ki hynmen para kynthei ha їing, khnang ba u khyllah jait un ym їohlad shuh ban kren shait, leh samla, pyrsia ne pynkit khunrei їa ki? Ka jaidbynriew jong ngi ka thad їa ki ha dukan sha, dukan kїad; ynda ki la kit khunrei bad kylla nuti pat, ngi kren beiñ kren toh met kylla їa ki! Kumba ka long mynta, ki briew jong ngi ki shongkha kum ki mrad, namar ka juk kñi ka la їap katba ka juk kpa kam pat wan. Lada phi sngewkhia shisha na ka bynta ka jaidbynriew, balei phim їatylli ban їa tuklar lem noh bad ban їakit їabah lang ha ka shongkha shongman ruh, kumba ngi leh ha ka por їap briew, khnang ban pynim їa ka jaidbynriew?

Ka jaidbynriew jong ngi mynta ka shitom jur, ym tang na ka jingpang influx; hynrei ka don bun ki jingpang, kum: ka jingpang їap kїad khlem pat dei por jong ki shynrang, ka jingpang kit khunrei-khun pongka jong ki longkmie jong ngi, ka jingpang їaphet tnga, ka jingpang їoh tnga katba mon jong ki kynthei, ka jingpang bun tyngkong (bun tnga) jong ki rangbah kat shaba leit bylla (posting), khamtam ki shakri sorkar, ka jingpang shahbeh ha ka lok, ka jingpang їaid nuti, ka jingpang bat tnga jubor, khlem mab shuh wat їa ki khyllung ruh, ka jingpang tharai sniew, ka jingpang bishni bad pihuiñ para Khasi, ka jingpang sarong, ka jingpang ha nga mei, ka jingpang khyllew, ka jingpang arsap-bamsap, ka jingpang kamai suk, ka jingpang jaituh, ka jingpang tieng eit, ka jingpang xenophobia (tieng mynder) ki ‘rang samla, bad ka jingpang outflux (shahrah ki thei Khasi shabar jylla).

Kumta ka la dei ka por ba ngin sumar noh kloi їa kitei ki jingpang; hynrei їa ka jingpang influx dei ban shu puid beit kumba leh ka dorbar shnong New Nongstoiñ.

Lada nga la pynmong їano їano, sngewbha mab їa nga. Nga khlem thoh їa kane ka jynthoh ban pynmong їano їano; hynrei ban kyrsiew thiah їa ka jaidbynriew, namar ngam kwah ba kan duhjait na kane ka sla pyrthei. Ha ka juh ka por nga kwah ruh ban pynsngew, ba ym dei tang maphi ki seng bhalang kiba ieid jaidbynriew; hynrei nga nud ban ong ba nga kham ieid jaidbynriew ma nga ban їa phi. Ngam pyrshah їa ka jingdawa ILP jong phi; hynrei nga ngeit skhem ba kan ym da trei kam than. Lada phi kwah shisha ban pynkoit їa ka jaidbynriew, dei ban pyntreikam їa ka ILP ha la їing bad ha la shnong la thaw. Shim nuksa їa ka ri Saudi Arabia bad ka ri Kuwait. Da ki million ngut ki mynder ri, khamtam na Bangladesh bad India ki leit trei bylla shatai; hynrei kim lah ban long trai shnong ne shongkha їa ki kynthei trai ri, namar ki kynthei shatai kim laitlan kum ki kynthei jong ngi, namarba ki rangbah shatai ki don iktiar (authority).

Kumta sa shisien, nga ban biang ba ka lad babha tam ban pynkoit pat їa ka jaidbynriew, dei da ka lynti ba la leh ka dorbar shnong New Nongstoiñ bad kiwei pat ki shnong; kata ba kano kano ka kynthei kaba їoh tnga khylla jait ka dei ban leit bud noh їa u. Kane ka jingїakhih jong phi ka dei tang ka jingpynsyrwa kai їa ka por bad kan wanrah tang ka jingjot їa ka jaidbynriew khamtam їa u nongrep nongbylla sngi.

Shwa ba pynkut nga kwah ban buh kine ki jingkylli bajem bha їa phi ki Seng bapher bapher.
1. Katno ngut ki dkhot jong ka seng KSU ki la pass їa ki exam IAS, IPS ne kiwei pat ki jait exam ba la pynїaid da ka UPSC?

2. Katno ngut ki dkhot jong ka seng KSU ki la wan top ten ha ki exam bapher bapher naduh ka sngi ba seng їa ka?

3. Katno ngut ki khynnah Khasi ki la ju їoh First Ten First ha ki exam bapher bapher naduh ba ngi їoh la ka jong ka jylla?

4. Katno tylli ki kam babha ba phi la leh na ka bynta ka jaidbynriew naduh ka sngi ba phi sdang їa ka seng?

Khublei shibun

Bah Apol Mawñiuh

Lah ban їakynduh їa u nongthoh ha u No. 9856902044

*********************************************************