Purningstar Shabong
Ka Meghalaya ka dei ka jylla kaba la ïoh ïa ka kyrteng ba paka ha ka 21tarik Kyllalyngkot jong u snem 1972 da kaba kyllum lang ïa ka United Khasi-Jaiñtia Hills bad ka Garo Hills. Ïa ka kyntien ‘Meghalaya’ la khot da uwei u geographer Bengali uba kyrteng u S.P. Chatterjee bad ka jingmut jong ka tei ka kyntien ka dei “Ka shnong jong u lyoh”. Ki trai shnong jong ka Meghalaya ki dei ki Achik (Garo) bad ki Hynñiewtrep (Khasi).
Ïa ka jingheh jong ka jylla Meghalaya ym pat don ba tip thikna namar ka dei ka jylla kaba khlem pud ba paka. Ym tang kata, ïa ka jingbun briew ha jylla Meghalaya ruh ym don ba tip thikna namar ka dei ka jylla kaba kiba wanrung laitlan ki jyllei bha jan manla ka kynta/sngi. Kumta ka jingthoh ha ki kot pule bad kiwei kiwei ki bynta ba ka jylla Meghalaya ka heh katta Square Kilometer bad ka don ki nong shong shnong katta lak ngut ka dei/long kaba/kumba shu antad.
Lehse haba nga ong kumta kan pynlyngngoh ïa phi ki para Ri baieid. Kumta ban ïa shai to ngin ïa peit kham bniah ha ka bynta kaba bud.
Nga lyngngoh shisha kumno kita ki nongwad bniah bad ki nongthoh kot ïa ka Meghalaya ki nud ban thoh ba ka Meghalaya ka don 22,429 Sq.km ha ka jingheh. Hato ka dei tang ka kam danda jong ki tang ban ïoh nam bad ban ïoh kamai? Hato ka dei tang ka kam pushara jong ka Sorkar Meghalaya ban pynbiej kai ïa ki paidbah ka jylla?
Haba leit phang shathie jong ka jylla Meghalaya ngi lap ba u pud u sam u ba paka um don satia. Na kawei ka por sha kawei ka por Ka Bangladesh ka dang klun jaka bad kiba bun ki jaka kila shu tuid ei sha Bangladesh bad ha ki khar Bengali. Ym tang kata, haba phai pat sha phang shatei jong ka jylla kam don ïa u pud u sam uba shai, ka Assam ka dang klun jaka jan man ka por bad kiba bun ki jaka kila leit sha Assam. Haba kumta mar nangno kita ki nongthew ïa ka Meghalaya ki thew ba ki sa ïoh ïa katei ka jingkheiñ? Ha ka jingshisha (practically) nga ïohi pynban ba ka tei ka jingthew ka long thok (fake). Lehse phin lyngngoh balei nga ong kumta, ka daw ka long ba wat ka District Council ruh kam tip naduh nangno shaduh shano ka ïar ka jylla Meghalaya? Kano ka jaka kaba hap ha Meghalaya bad kano ka bym hap? Ym tang kata, wat ka Sorkar Meghalaya ruh kam tip thikna ïa u pud u sam ka jylla.
Baroh kaba ki tip ka dei kaba shu ïa tip na kaba shu ïa hana ba ïathuh khana ki briew. Dei na kata ka daw, kat ba don ka jingshah knieh jaka ha ka Assam ne Bangladesh, ka Sorkar Meghalaya ryngkat ka Sorkar District Council kim lah satia ban pynbeit. Ka nuksa kaba kum kata kaba nga shem hi na u para Ri jong ngi uba shong sha kawei ka shnong khap-pud kaba ngam kwah ban pynpaw kyrteng hangne, ka Sorkar Meghalaya ka ong ba kata ka jaka ka hap sha Assam, hynrei ha ka jingshisha kata ka jaka ka dei ha Meghalaya kaba hap ha ka jingpeit ka Hima Khasi. Ym tang katta, ki heh jong ka KHADC leilei kim don jingtip eiei shaphang kata ka jaka. Mutdur, lada katei ka jingthew ka dei kaba shisha balei ka Sorkar District Council bad ka Sorkar Meghalaya kim tip ïa u pud u sam ba shisha? Balei kim pat nud/lah ban pynbeit haduh mynta? Kumta ka paw shai ba ka jingkheiñ ka long kaba thok bad kaba ym don ba tip kata ka jingthew ka ïar/heh naduh nangno shano!
Haba phai pat sha kawei ka bynta ha kaba ïadei bad ka jingbun briew ha ka jylla Meghalaya ha kaba kat kum ka Cencus jong u snem 2011 ka long 2,964,007 ngut. Kane ka cencus ruh kam i lah thikna namar kat ban da dep lum lut ïa ka jing bun briew ha ka jaka jong ka jylla, kato ka jylla ka lah don biang kiba wanrung thymmai. Nuksa u nong leit lum cencus por 11 baje u dep 5 baje hynrei kat ba un da mih na shnong da ki phew phew ngut ki briew ki lah wan rung thymmai biang. Kat ban da dei ka por ban pynmih paidbah ïa kata ka cencus leilei da ki hajar bad pher hajar ki briew ki la dep wan rung thymmai sha ka jylla ki bun na ki lei ki lah dep ïoh ruh sa ka Residential Certificate na ki shnong ba pher ba pher namar ba ka jylla Meghalaya ka dei kaba lait lan haduh katta katta ha kaba kiba wan rung thymmai ki don jan manla ka sngi na manla ka dong jong ka jylla. Uwei u paralok ba jan eh jong nga u ba dang shu bat thymmai kum u nongkit kam ba ha khmat jong ka shnong ha kawei ka shnong ha Shillong u pyntip sha nga ba ki bun ki bar jylla kiba dang shu wan shong wai thymmai ha kata ka shnong kaba ngam kwah ban pynpaw kyrteng hynrei kita ki bar jylla ki lah nud/shlur ban wan pan Syrnot (Certificate) shnong na u bad haba um shym la ai ïa kata ka certificate, la don ki briew jong ka Sorkar kiba phone sha u ba u dei ban ai beit ïa kata ka syrnot. Bad dei ha kaba kum kane ka daw ngi ïohi ïa ka jing roi kynsan ki bar jylla ha Meghalaya.
Da shisha, ka Meghalaya khlem pud khlem sam ka dei ka lad kamai ja kpoh jong ki khawpud mynta lah da ki 40snem tam eiei. Kita ki khawpud ki shait mih beit tang shisien ha ka 5snem bad ki shait mih bha ha ka por pun pylleng ki diengkseh bad ki dei ki jingthaw kyrpang kiba don sap bha ban pynbiej briew, ki dei kiba pnah ktien pnah thylliej bha, kiba don sap ruh ban kren pynmyllung briew bad ban jaw ummat thok (crocodile tears) ha khmat ki paidbah ba kale. Na kata ka daw ngi shem katno phew ngut shuh kiba kum kita kila ïoh bai khaw khun, ïoh bai thied jaka, bai thied ïng, bai shang pyrthei bad thied kynthei bad kiwei kiwei ki jingïoh kiba ym lah shuh ban jer hangne ha kaba ki ïoh tang da kaba ki shu kren ïa katei ka kyntien jylla khlem pud. Ban kham ïa shai ïa kata, nga kwah ïa phi ki para Ri baieid ban puson ba katno ngut ki briew (politician) kiba la jop election na katei ka mat u pud u sam! Katno tylli ki political parties kiba la jop election ne wan ha ka bor shynshar na ka tei ka mat kaba ïadei bad u pud u sam? Hato phi lah ban kheiñ/ñiew?
Namarkata ka daw, u pud u sam ha ki tei kiba nang ban mih tang ha ka por pun pylleng ki dieng kseh u dei tang ka lad kamai tang na ka bynta ka jing myntoi shimet bad dei halor kata ki shu rah ïa ka tei ka mat “U pud u sam ka jylla Meghalaya” tang kum ka dur blei thaw kumba kdew ka ka pharshi jong ka kot Ki Phawer u Aesop khnang ba paidbah kin ïa dem bad mane. Hynrei ki briew jong ngi ha ka biej, ha ka sah dien, ha ka duna jong ka jingtip jingshem phang mar syn ïohi ba ki tei khawpud ki rah ne kren ïa ka tei ka mat, ki da ïa dem bad mane hi ngon-ly-ngon bad nangne kamai jem jai ki riew shim kabu (politician) bad ka kynhun ki riew shim kabu (political parties). Lehse lada nga ong kumta kan ktah ïa phi ki para Ri, hynrei ha shwa ba kan ktah nga kwah ban buh kine ki jingkylli sha phi baroh ba balei kiba jop na ka tei ka mat kim juh leh eiei ha kaba ïadei bad ka? Balei lah da ki 49tylli ki snem ym lah ban pynbeit ïa u pud u sam? Katno sien ka Sorkar Meghalaya/District Council ka la ujor sha ka Sorkar Kmie halor ka jing klun jaka ka Assam bad Bangladesh? Katno sien kala ujor sha Supreme Court halor ka tei ka mat? Katno sien ka Sorkar Meghalaya/District Council kala leit ban ujor sha ka UNO bad kiwei ki shnat treikam ba kham sha lor halor ka jingshah klun jaka, shah pyndik ki trai jylla bad kiwei kiwei kiba ïadei bad ka tei ka mat? Katno sien ka Sorkar Meghalaya ka la ïakren/ rai ban bat ha lade ïa ka jaka kaba shynshar ki Syiem/Doloi Khasi naduh ki por mynshwa? Ynda phi la ïoh lut ki jubab, hato mynta lah da ki 49ttylli ki snem ka tei ka mat u pud u sam kam dei tang ka lad kamai jakpoh ki riew khawpud?
Para Ri baieid, khatduh ïawai nga kwah ban kren shai ba kane ka jingthoh jong nga kam don bynta eiei bad ka jing wohdaw wohdong ïa ka jing duna jong ki tei kiba nga la kdew ha neng. Hynrei ka dei ka jingkren ïa ka jingshisha halor kaei kaei kaba la law pylleiñ pylleiñ. Lada kam dei da kumtei, kala dei ban don ki jing pyrshang watla kim pat kot bor ruh, hynrei tdot. Namar kata ka daw, sa katno snem ngin sa ïa kyndit bynriew bad sa katno snem ngin dang ïa jngi sah ha kane ka ahor. Ngi la shah hiar thma na uba na bar bad uba na ïing ruh kumjuh. Kumta to kyndit bynriew bad to ïeng joit!
Khublei Shibun.
Phi don ban ong eiei?