AIS Suja
Lada yn pynieng ia ka Temple kaba Lai ha Jerusalem yn jia aiu? Kane ka long ka jingkylli kiba bun ki kylli. Ngi tip ha ka por mynbarim u Blei u dang donkam ka Temple ha Jerusalem ba ki jaidbynriew Jiw ne Israel kin ioh ban mane ia u. Ka Temple ba nyngkong dei ka Temple u Syiem Solomon la shna ha u snem 957 B.C., ia kane ka Temple ba nyngkong la pynjot noh da u Syiem Nebukhadnessar jong ka hima Babilon ha u snem 586 B.C. ne shwa u Khrist. Ka Temple kaba ar pat ka dei kaba la thaw da u Zerubabel, u Herod bad kiwei bad la ju tip ia ka kum ka Temple u Herod. Katkum ka Kitab u Esra, ia ka Temple ba ar u Blei u la khot ia u (Cyrus) Seiros ban thaw ia kane ka Temple ha u snem 538 B.C. Ngi tip ba u Syiem Cyrus um dei uba ngeit Blei, u mane bleithaw ha ka hima Persia. Hynrei u Blei u la kren ha u Cyrus (Seiros) kumne: “Te ha ka snem kaba nyngkong (ka jingsynshar) u Seiros u Syiem Persia, khnang ban pyndep ia ka ktien u Trai da ka shyntur u Jeremaiah u Trai u la pynkhih ia ka mynsiem u Seiros u Syiem Persia, kat ban pyllong ka jingpynbna ha ka hima jong u (namar ba don ki Jiw kiba sah hangta) baroh kawei, bad ban buh ia kata ha kaba thoh de (record) kaba ong kumne: “Kumne u ong u Seiros (Cyrus) u Syiem Persia, u Trai u Blei ki bneng, u la ai ha nga ia ki hima ka pyrthei baroh; bad u la hukum ia nga BAN TEI KA IING IA U HA JERUSALEM kaba ha Judah” Esra 1:1-2. Hangne ngi iohi ba u Blei u pyndonkam ia u Syiem Cyrus ban shah ia ki Jiw kiba don ha ka hima jong u ban leit phai sha Jerusalem (Israel) ban tei pat ia ka Temple kaba ar na ka bynta ka burom u Blei. Ki don ruh ki bym dei ki Jiw kiba kwah ban tei lang ia kata ka Temple kaba ar kiba long tang ki nongshun jong ki Jiw. Aiu ki Jiw ki ong? “Phim dei ei ei bad ngi ban tei ia ka iing u Blei jong ngi; hynrei ngi hi ngin ia tei ha u Trai u Blei ki Israel kumba u Syiem Cyrus u Syiem Persia u la hukum ia ngi” Esra 4:1-3.
Kumta ia kane ka Temple kaba ar ruh la pynjot thiaw ia ka da ki shipai Roman hapoh ka jingsynshar u Titus (Titos) ha ka snem 70 A.D. Ka daw baroh ka long ba ki Jiw kum ka jaidbynriew kim shym la kohnguh ia u Blei, bad ki Syiem kiba la synshar halor jong ki ki long shibun na kylleng ki ri ki hima ka pyrthei, kawei hadien kawei ka jingsynshar ka kyllon kumta la synshar ia ka hima Israel da kiba bun ki Nongsynshar ka hima pyrthei.
Haden ka jingpynjot noh ia ka Temple kaba ar ha u snem 70 A.D. ki Israel kim don Temple shuh haduh mynta. Ka la long 1955 snem khlem Temple khlem jinglehniam shuh, bad ha katei ka jaka kaba ju don ka Temple la pynieng noh da ka Mosque jong ki Arab Muslim ba la tip kum ka Dome of Rock. Ka mut ba duna 2000 snem mynta ki Jiw kim don Temple shuh ha Jerusalem. Ka daw ka long ba naduh u 32 A.D. u Jisu u la dep kren da kaba ong – “PHIN YM MANE IA U KPA HALOR UNE U LUM LYMNE HA JERUSALEM” Ioanis 4:21. Ki Jiw ki dei ban tip ia kane. Kumta, lada ki Jiw kin ioh pat ban pynieng ia ka Temple kaba Lai, ka mut kiei kiei kin poi ha kaba kut kein ha pyrthei.
U Blei u dang ai por ia ki briew ban ia kylla bamut ban sngewthuh ia ka ktien u Blei ban pdiang ia ka. Namar tang shu pynieng ia ka Temple ba Lai ym don por shuh ba u briew un kylla bamut namar kan wan ka jingmihpat bad ka jingrongnoh. Dei na kane ka daw u Apostol Paul u ong- “U Blei u leh kum bym khmih ia ki aiom ka jingbymtip, hynrei mynta u hukum ia ki briew kylleng la kylleng ban KYLLA KABA MUT” Ki kam ki Apostol 17:30.
Ki Jiw ki la kwah dik dik ban ioh Temple noh, ki la dep pynkhreh mynta nadong shadong ki jingdonkam ha ka ban shna ia ka Temple balai ha Jerusalem. Ngi tip ba ka Por ka Bor ka shong ha ka kti jong u Blei. Tang kane kawei, lada yn pynieng noh ia ka Temple balai kan long kein ka por ba khadduh eh. Kan sdang ka Shitaiew Bakhadduh ban ioh long 70 Taiew la pynkut halor ki briew jong me (ki Israel)” Daniel 9:24. Kaba mut yn pynkut ia ki Jiw ia ka jingbymtip ne ithuh ia la u Messiah, ka por ba shitom ha kaba ki Jiw kin pdiang ia u Messiah lamler (Anti Messiah) uba dei u khrist lamler kein. Bun ha kane ka por ki bangeit ruh kin phaidien, ki Jiw kin shah pynshitom shah pyniap hadien ba ki la ioh ban pyndonkam tang 3 snem shiteng ia kata ka Temple kaba Lai, namar u Mradkhlaw un shong ma u pat hapoh ka Temple balai un leh ialade kum u Blei. 2 Thessoloni 2:4.
U Mradkhlaw hapoh ka Temple balai u dei ma kein uta u Jingijli Bapynduh. U Jsu u pynkynmaw da kaba ong- “Namar kata ynda phin iohi ia kata ka Jingijli ba pynduh ba la ong shaphang jong ka da u Daniel u Nongiathhlypa ba ka da ieng ha ka jaka Bakhuid (standing in the Holy Place at Jerusalem)” Mathaios 24:15 / Daniel 9:27.
Kumta, lada yn pynieng ia ka Temple kaba Lai ha Jerusalem, kan ym dei shuh ka por jong ka jingsuk hynrei ka por jong ka kordit bah. “Naba hangta ka kordit bah kan long kat kaba ym pat ju long na myndang long ka pyrthei haduh mynta em, lymne kan ym long shuh ruh” Mathaios 24:21.
Dei halor kane ka Nongrim ba u Blei um shah shuh ia ki Jiw (Israel) ban ioh shna Temple shuh duna 2000 snem mynta, namar ka Temple bakhadduh ia ki Jiw yn pyndonkam da u Mradkhlaw ym shuh na ka bynta ka burom u Blei kum u mynbarim. U Blei um donkam Temple shuh hynrei u ong- “Ki nongmane Blei ba shisha kin ia mane ia u Kpa ha ka mynsiem bad ha kaba shisha: naba u Kpa u wad ia kiba kum kita ban mane ia u. U Blei u long u mynsiem, te ka dei ia kiba mane ia u ban mane ha ka mynsiem bad ha kaba shisha” Ioanis 4:23-24.
U Blei um kwah Temple shuh um phah thaw Temple shuh ha Jerusalem. Hynrei u ong ha ka shithi u Paul sha ki Korinth – “Ngi long ka iing u Blei uba im ……. Ngan shongsah hapoh jong ki” 2 Korinth 6:16. Kumta ka Temple kaba Lai ka long na ka bynta u soitan Lucifer, ba un synshar tang 42 bnai. Daniel 9:27.
Phi don ban ong eiei?