La thyllan ka Cong, ha ka jingiap U Bah Cheris

B.M.Lanong

Haba la ktah hi ia ka shong-ka sah bad, ka trei-ka ktah, lada im ne lada iap ruh, ka bynta ka sain pyrthei ka iakyrsum bad don bynta lang ha ka synshar-khadar. Ka la long kumta mynta ruh, ha ka jing siat iap ki pulit ia uwei na ki nongialam, u Bah Cheristerfield Thangkhiew dang shen, ha kaba ka Seng Congress ha ka jingialang CLP jong ka, ka kwah ban pynkylla Sorkar noh.

Niuma, kam lei-lei sa ia ka jingkwah, namar baroh kiba iakwah suda, khamtam lei ka Congress kaba ju mlien shong shuki lynter, ka la thyllan ban shong sah sharud mynta ka kynti.
Hynrei donkam ban phai dien kein, kumno ki la long ki por haba ka Congress ka synshar naduh u snem 1976, ter-ter, don ki por ba ka don sharud, ka wan biang pat, kumta shi kumta. Hynrei ka Seng Congress kaba la synshar Sorkar bun tam eh na kiwei-kiwei, kam shym lah ban leh ei-ei ruh, bun sa tang ki huri-hura suda, khlem paw kam. Peit khyndiat sharum.

Ki Pulit Pyniap Briew
Shuwa ban poi shata, ym lah khlem da kynmaw biang ia ki pulit kiba la pyniap ia u Bah Cheris ha ka step 3-4 baje, jong ka 13 tarik Nailar 2021, ha ing jong u hi bad hakhmat ki khun ki kti, ka ing ka sem.
Ym pat don ki pulit khawpud-kieng suloi, kiban leit da ka kynhun na ka bynta uwei u briew ubym khlain bha shuh, uba la poi sha ka ryta samla-rangbah bad uba shong hapdeng sor, hadien ba la dep aiti noh ruh na ki kam kai-khlaw, ban siat ia u, kumba leit siat mrad sha law bah, haba ula don ha kti jong ki.
Ym don nia, ym don daw ei-ei ban ngeit ia ki jingbatai ki pulit, namar la leit khnang ha ka por kynjat shai ban shu pyniap beit, (prima facie case).
Ki jingkylli kiba don ki long, balei ki leit pyniap, kiei ki daw, mano ba phah bad balei ki kohnguh ia ki nongphah pyniap? Halor kine ki nongrim, la biang ban bishar da uno-uno u nongbishar uba thung ka Sorkar, namar u nongbishar um don lad ban kyllain shane-shatai, tang halor kitei ki mat, yn sa lap ksai lut ia ki jingshisha baroh.
Lada ki bahaing bad kiwei kiba iadon bynta, kim hun ia ka jingtohkit. Ka lynti ka dang don bad da kaba suk, don ka ain bishar kaba plie ia ka jingkhang.
Kaba donkam mynta ka long ban pynsted na ka liang ka Sorkar, khnang ban pyndep noh kloi katba lah, khlem ailad lane ai por than ia ki pulit ba kin kyllain shane-shatai, ioh ka shu pjah bad kut noh ha ka jingbishar.
Jingkwah Sorkar Ka Congress
Naduh ba leit pyniasoh Congress u Capt. W.A.Sangma 1976 uba dang long Chief Minister (CM) ha kitei ki snem 1972 ter-ter, ka seng Congress ka la synshar lynter, don ki por shisnem-arsnem, don pat 5 snem pura ruh kumba la synshar hi u Salseng Marak ha ki snem (1993-98) nangta u Dr. Mukul ruh u synshar hi naduh 2010 ter-ter haduh ki snem (2013-18), khlem kren ia kiwei pat, kum i Bah D.D.Lapang, bad kiwei.
Ka jingkylli namarkata ka long, haba haduh kattei ki nongialam Congress ki la synshar, ki la leh aiu halor ka jingpynbeit ia ki mat bakongsan tam, kum u Pud u Sam ka jylla (inter state boundary) ka ktien Khasi- Garo ban ithuh hapoh ka Bynrap-8 (Eight Schedule), ka ILP bad ia kiwei-kiwei ki kam pynroi ha ka jylla, kum ia ka ain pynryntih ia ka kam tih bad khaii mar poh khyndew (Mining), haba ka jylla ka don kyrhai u diewiong, mawshun bad kiwei. Kane ka kam pynryntih ka la wan ha u snem 2012 da ka Mining Policy, ha ki snem 2010-2012, ba nga don lang ha ka Sorkar u Dr. Mukul Sangma, kaba la wan ha ka dur ka Mining Policy 2012, ha ka por ba kut noh artad ka teng (term) synshar (2008-2013).
Kiwei-kiwei ki kam pynroi, kum ki surok-syngkien (Road Communication), ka rep ka riang, khaii-pateng bad ka ioh ka kot (Agriculture, economy), ka jingpynmih kam ia ki samla (employment) bad bun kiwei ki bynta bakongsan, ki la leh aiu ki Sorkar Congress?

Ka Congress ka la synshar bun tam ha ri India ruh. Jia aiu ha u snem (1985-87) ba la thung ia ka Chandrachud Committee ban pynbeit Pud, ym shym poi shano-shano? La don ka Congress ha Delhi, Assam bad Meghalaya, la dei ban mih ei-ei ha kata ka por, hynrei em, kaba la nang sarang mynta bad buh ha ka jingeh.
Shah siat iap pynban 4 ngut ki rangbah ha Langpih ha u snem 2010, khlem da don ka jingialeh ha ka por ba long CM u Dr. Mukul. Nalor ba duh ei ki mynsiem briew, sa ka shah kyntur pud shuh-shuh.
Ha u snem 2005 pat, shah siat iap kumba 9 ngut ki samla Garo ha Williamnagar bad Tura halor ka kam MBOSE, ba dang long Home Minister u Dr. Mukul.

Ha u snem 2012 pat, 4 bnai shuwa ka election 2013, u Chief Minister Mukul u pynmih ia ka komiti ILP ha kaba u la thung ia nga kum u Chairman, la don lut ki ‘Seng Bhalang, ki Minister, ki CEM, bad sa kiwei ki khlieh nongialam kum ki jong ki Bah G.P.Wahlang, Bah Toki Blah (IAS ba la shongthait), Dr. B.Syiem Hima Khyrim bad kiwei. Ngam lah klet ia i Bah Jopthiaw Lyngdoh IAS ruh iba la trei shitom bha ban thoh bad pynbiang ia ki jingrai baroh, ba la aiti sha u CM Mukul.
Ka rai shisur katei ka Komiti ILP, ka long beit ba ka kwah ban wanrah noh ia ka ILP hapoh ka jylla.
U Dr. Mukul uba la jop biang ha u snem 2013 bad uba la shong shuki baroh 5 snem (2013-2018), kum u CM, u kyntait noh ia ka kam ILP ba thung ma u hi, u wanrah pynban da ka ain Trai ing bad ki Nongshongwai, kata kumba ong katto-katne kiba leit rep sha Bhoi, ‘wow! leit rep shriew, mih pynban da ka wang.’
Hadien u pynkylla pat sha ka ain MRSSA (Meghalaya Residents Safety and Security Act), kaba la pynsuk jai ia kiba iarung-iamih.
Kumno mynta ngin iatrei lang bad ka Congress, haba kam shym ler haei-haei, ka pynkylla khongpong lut pynban wat ia ki kam kiba dei ban leh ruh, kumba la kdew haneng?

Jingbishar Halor Ka Jingsiat iap
Ha ka ain IPC, ka don ka lynnong kaba iadei bad ka jingthombor ia ki briew-“offences affecting human body” (ch. XVI).
Ha ka case jong ka Geeta Sangma CR No. 101(K) 1991, ka Gauhati High Court ka la rai ba ia ki pulit kiba pyniap ia u lok jong ka, dei ban weng bad ban siewdor halor ka jingiap u lok ka Geeta Sangma ha kti ki pulit ha u snem 1989, wat da kaba ot na ka tulop kaba ki dei ban ioh. Hynrei ka Sorkar ruh kan kit khlieh.
Ia ka case ka Geeta Sangma, la ju kdew ruh wat ha Supreme Court haba mih kum kine ki kam thombor da ki pulit ia kito kiba la don ha kti jong ki (police custody).

Ka jingsiat ia u Bah Cherist ruh, wat la ka dei ha ing jong u, hynrei ula don ha kti jong ki, kumta kam iapher na ka jingthombor kumba jia ia u lok ka Geeta Sangma bad bun kiwei ki jingjia kiba kum kine.
Ka sorkar ka dei ban phah pynkloi beit ia kane ka kam, ban iohi noh ba kitei ki pulit khawpud kin poi kloi noh ha patok.
U Minister Lakmen Rymbui te ula shim ia ka jingkit khlieh ba um tip ei-ei ia katei ka jingleh ki pulit, kumta ula aiti noh ia ka kam peit pulit (Home) ha u Chief Minister, pdiang ne um pdiang, ka shong ha u.

Lada ka long pat ba u phah u Minister, te u ruh un leit lang sha patok, lada lah ban pynshisha. Lada ym dei kumta, uei uba phah? Uta ne kita ruh kin ngat kumjuh.
Kloi, ngi baroh ngi skuin ban tip noh.