To wien la ka ryntieh, shi ryngkap te ki nampliang;
To rah ka wait ka stieh, da leilei wat ym kyrtiang.
Pynksan te la ka rngiew, ha syrwet longshwa manshwa;
Bynriew te ban kyntiew, lawei matti ba kan shynna.
Nangkiew ka jri ka kya, ba la thew te sha ka thong;
Jutang ka ba shida, hok longbriew kan їai rasong.
Da U Bah Raphael Warjri
Ka kawang ktieh jong ki riew shimet bad ki kynhun na arliang mamla halor ka jinglong jingman ha ka imlang sahlang ka long kaei kaei ka ba la suba jur ba don ki ba kynshoit ban pynshit bad ai ding ha baroh arliang ban thaw kulmar ha jylla. Ki paidbynriew Khasi ki la dei ban kyndit bynriew na ka ba khim mynsiem ha la ka lyngwiar kyrpang jong ka thaiñ (region), ka niam (religion), ka seng saiñ pyrthei (politics) bad ka kyrdan seispah (economic status). Katkum ki tyllong khubor la kam ba don ki kynhun shitniam ki ba thmu ban tbeh ding ha ka imlang sahlang khnang ban pynkhieim їa ka niam lajong da ka ba lur da ki paidbynriew Khasi. Kumta dei ban sngewthuh shai kdar ba la palat shispah snem ba ki paid Khristan ki la trei shitrhem bad shongneh ha ka bri Hynñiewtrep haduh ba la skhem triang na ka daw ba ki kynhun seng niam Khristan ki la shakri hok їa ki paidbynriew Khasi ha ka liang ka koit ka khiah, ka pule dangle bad ban kyntiew їa kyrdan longbriew manbriew ha ka imlang sahlang. Kine kiei kiei ki synñiang ba la noh sbun mynsiem ki balang Khristan ki la kyntiew nadong shadong їa ka imlang sahlang haduh ba ki nongsharai balang ki la sgewtrai їa ki paidbynriew Khasi salonsar. Hynrei hapdeng kine kiei kiei don napdeng kito ki ba bat їa ka iktiar ha la ki jylli bakhraw ne kyntoit balang ki ba khim mynsiem ban kam trai tang hapdeng ki parabangeit bad kyntait їa kiwei pat. Nalor kata la mih shuh shuh sa ka jingiakhing hapdeng ki para balang Khristan ki ba pynksan ia ka lajong, bad ñiewbeiñ їa kiwei pat ki balang. Kumta ki ba sah nangta ki dei sa tang kito ki ba khlem kylla Khristan bad bat skhem la ka jingngeit tynrai Khasi. Kine ki la nang kham rit paid ha ba nujor bad ki parabangeit Khristan, hynrei ki dang shitrhem ha la ka thymmei katkum ka riti dustur. Kumta napdeng kita don ki ba la thame ha ki borkynsan jong ki paidbynriew Hindu na dewbah India ki ba la shah tyllep ha ka saiñpyrkhat jong ki RSS. Dei ha kane ka rukom ba la pharia їa ki paidbynriew Khasi na baroh ki liang, ba dei ban husiar ruh ba ka niam Muslim ruh ka la sdang suhthied hapdeng ki longiing longsem Khasi.
Ha ki Khasi kumba long mynta ki don ki Khasi na ka niam tynrai ba la kdup da ka Seng Khasi, ki Khasi Khristan na ka balang Presbyterian, Katholik, Balang U Blei, Church of India, Seventh Day Adventist, Pentecostal Church, Balang U Khrist, Full Gospel Fellowship, Bible Believing Church, Salvation Army, Now Generation Outreach bad dang bun byllai sa kiwei kiwei ki balang tit ki ba la satah kylleng. Ym lah ban klet ruh ba don sa ka balang Unitarian bad kiwei kiwei ki kynhun shimet ki ba la bam kruiñ їa ka imlang sahlang. Ka don ka thma Khristan na bunliang mamla ban pynksan ia ka lajong bad їuhroit їa kiwei. Ka ba kham jubor ka long ba ki balang ba kham heh ki їa pihuiñ markylliang hapdeng ki Presbyterian bad ki Katholik, katba kiwei kiwei ki pyrshang pynjrong ryndang ban pynksan їa ka lajong. Ha ka jylli bakhim manla ki balang Khristan ki pynksan ia ka lajong bad kdewkti їa kiwei ha baroh ki liang. Ha ba shu kren danda uwei u khar Hindu, u ong ‘Phi ki Khristan phi kam ba don tang uwei U Blei, hynrei їa U Jisu la phiah ha ki katno tylli ki balang Khristan ki ba pher kawei na kawei; lah kum mangi ki Hindu ba їoh jied mon la ki blei, hynrei tang kawei ka niam’. Dang kumba arphew snem mynshwa la ju don ki kam isaitmet ban thang ne pynjulor їa ki iingmane hapdeng arliang mamla ki balang Khristan, khamtam ki ba heh paid kum ka balang Presbyterian bad Katholik. Haduh mynta mynne, ha nongkyndong pat bun ki shnong ba їa kam trai bad shong ha la ki kyntoit ba kyrpang jong ki Khristan bad niam tynrai, ba ju tip paidbah kum ki shnong ne chnong bad ki mishon. Ym lah ban len їa kane bad na arliang mamla ki їai pyrshang ban pynksan їa ka lajong, wat lada ka їashun їapen ka la kham duna na ki por mynshwa.
Namar ba ka Seng Khasi ka dei ka ba la tei tynrai na nongbah Shillong ban їada їa la ki paidbynriew na ka jingtyllep jong ka niam Khristan ba la wan їalap na shiliang duriaw, kumta ki jingtip shaphang ka riti dustur, ka niam ka rukom jong ka jaitbynriew ka la shu kyrsoi tang ha ka jylli jong ka nongbah Shillong bad ki shnong ki thaw ba markhap. Ka rukom im bad ka їaid ka їeng ka leit ka wan jong ki phareng ha kata ka por ka la khring їa ki paidbah salonsar ban tynneng їa ki phareng ha baroh ki liang, wat lada don ka pyrman bad peitngor їa la ki dustur tynrai ki ba ki la sngewdei ban pynneh pynsah, khamtam ha ba ki phareng ki kheiñ dewthala їa baroh ki snap tynrai Khasi. Ki phareng ha kata ka por ki la їuhroit їa baroh ki snap Khasi naduh ki riti dustur, ka rwai ka siaw, ka put ka tem ka riam ka beit, ka rong ka taw, ka tamasa ka tamahoi bad dei tang їa ka kheiñkur kheiñkha ba ki khlem lah ban thombor. Jar la katta, ki don ki snap ba la bud tynneng їa ki phareng bad Khristan dei ka rukom ban їalap paidbah bad ka ba ñiew їa ka snap longblei tang ha uwei U Blei. Ha ka jingshisha ka saiñpyrkhat longblei jong ki Khasi ka dei ka ba long salonsar khlem pynkap kum ka longbynriew manbynriew, khlem pynkap kynthei ne shynrang bad khlem pynkap shitylli ne shibyllien.
Ki Khasi kim ju thaw dur bad dei na kata ka daw ba ka ktien ‘thawdur’ ka thew їa kaei kaeika ba leh kynsha bad la ju kheiñ sang ban thaw ne shna dur їano їano, kham tam їa kiei kiei ki ba la ñiewkor kum їa kilongshwa manshwa bad katno tam їa ka longblei. Na kata ka daw ha ka duwai ka phirat, ka khan ka bishar, ka shat ka kheiñ lane wat ha ka kñia ka khriam ki Khasi ki nam їa ka longblei kum U Blei, Ka Blei, Ki Blei khlem dei ba don ne paw dur, khlem dei tang shimet marwei lane bun shibyllien, khlemdei kynthei ne shynrang; hynrei dei ka maїa Nongthaw Nongbuh, ba tip naphang lin bad ba donbor palat liam ha ka ba ka pyrkhat briew kan ym lah ban khajoh da leilei ruh. Kumta ha ka saiñ pyrkhat Khasi la ñiew їa ki khyllung ba dang shu kha kum ki riewblei ki ba ym pat khah tngit na ka pyrthei, bad kat ba ki dang buiñ na ka kmie ki dang kheiñ kum ki riewblei.
Kane ka saiñ pyrkhat ka long ka ba їar haduh katta katta ban nujor na kino kino ki niam ha sla pyrthei ki ba pynksan tang їa U Blei lajong. Ka thew ba ki khyllung dei ki riewblei, kino kino ki ba leh ka ba bha la khynnah, samla, rangbah ne tymmen dei ki riewblei, ki mrad ki mreng, ki sim ki doh, ki dohkha dohpnat, ki dieng ki siej, ki mawlong mawteh, ka khyndew ka shyiap, ki metbneng metsahit, ki purilum puriwah bad baroh kijynthaw ha pyrthei ki ba pynlong bha їa ki kynja ba im dei ki blei ki dken, ki ryngkew ki basa. Lada ngam jylliew їa kane ka saiñ pyrkhat ka thew ba uta u Ram ne ka Durga, u Jisu ne ka Maria, u Buddha, u Guru Nanak, ne kino kino ki kynja riewblei ba lah im ha sla pyrthei na ka bynta ban pynbha їa ka jinglong jingman ha pyrthei dei ki snap longblei bad baroh lang la ñiew tang shimet marwei ba la khot Blei. Ka ba kham phylla shuh shuh ka long ba kito ki bor mariang ki ba ktah їa ka bha ka miat jong ki jynthaw ba ki paidbynriew ki ñiew ba ka long ka ba sniew ruh la pynkap ha ki kam jong kita ki jynthaw kham tam eh ki bynriew ki ba mushliah than eh їa ki sawdong sawkun jong ka mariang jong ka meiramew. Kata ka dei ka nong katkum la ki kam. Kumta ha ba lynsher ha ba shleium, ba pluh ha ba klang ka ding, ba pom pyrthat, ba thang siam ka sngi, ba dait ki mrad, ba thar ki jynthung, ba treng ki khñiang dei ba la thoh ban їoh ka nong katkum ki kam,laki ba rit ne ki ba khraw.
Donkam ban kdew їa kane ka phang baїar jong ka saiñ pyrkhat Khasi ha kane ka khep ba la wan tyllep ki mynder ki shongthab, ki dkhar ki lyngkien, ki mangkarong ki mangkariang ha ka imlang sahlang. Ki Khasi kum ki paidbynriew barit bad duna ha bun ki liang ka long ka ba eh ban kyrda їa ka borbah ba wan tyllep na dewbah India.
Kumta kaei ka ba donkam ka long ba nyngkong nyngshab ym dei ban duh jingkyrmen bad ym dei ban kheiñ shngaiñ than eh, da ka ba pyrman bad peitngor їa la ka imlang sahlang. Ha kajuh ka por dei ban husiar na kiei kiei ki ba pyntroiñ їa kalongbriew manbriew.
Ka ba ar ka long husiar na kino kino ki kam thombor ki ba la bsut ha ka imlang sahlang ban їapait їapra para jaitbynriew; kata kamut ban ym ailad ba ka Hindutva lyngba ki RSS lane ka niam Khristan lyngba ki balang bapher bapher kin wan pynthame ban hikai ban їuhroit ne ñiewpoh markylliang ha kawei ka jaitbynriew. Ki parabangeit Khristan ki ñiew ba ka balang lajong ka lehbha їa la ki parabangeit, ki ba dang bat la ka tynrai ha la ka niam Khasi ki sngew ba ki RSS ki wan ban їarap ban pyllait na ka ba shah tyllep ha ki niam Khristan. Baroh ar kynhun dei ki shlem jingngeit ki ba khwan sha lade, wat lada dei ban pharia lyngkhot lyngkhai їa ka jaitbynriew Khasi. Shiliang yn shah rong ha ka Hidutva, bunliang ha ki balang Khristan bapher bapher, sa shiliang ki ba behrong їa ka juk mynta khamtam ki ba la nang la stad bad riewspah, sa shiliang ki ba khim mynsiem ban pynksan jubor la ka tynrai, sa shiliang ki ba ym ngeit blei bad kumta ter ter ha ban da lko hi pom ka jaitbynriew.
Ka ba lai ka long ban bat skhem la ka snap tynrai Khasi khem da shah kie berong ha kino kino ki rukom pyrkhat ba wan na shabar jong ka lyngwiar lajong. Lah ban leh їa kane tang lada ka jingngeit blei ka shong khop tang ha la dohnud bad ha la їing la sem, khnang ban tehsong la ka jaitbynriew tang kawei shitylli. Lada rit paid makna, wei ba la kutjingmut ban їeng rangbah shitylli tang kawei ka jaitbynriew, ki bor ba na shabar kin ym shlan ban wan thombor. Ha to ki paidbynriew Khasi ki long ki ba la kloi ban tehsong shityllup ka bri Hynñiewtrep Hynñiewskum? Mano ba dei ban lam khmat na ka bynta ban tehsong?
Kata ka jingkylli ka long їa ki seng saiñ pyrthei riewlum, ki seng bhalang baroh naduh ka KSU, HYC, FKJGP, HYNF, HANM, RBYF bad kiwei kiwei ki ba sngewkhia їa laka jaiitbynriew ban kin tehsong tang ha kawei kasynjuk. Lehse dang don ki kam sopsop ki ba dang dei ban buhrieh bad ia sylla tang hapoh la jylli jong ka seng ha ka jaka ban їa syllok ha baroh ki seng bhalang. Lada don kum kita dei ban buh shadien bad buh їa ka jaitbynriew ha khmat duh ha kum kane ka saw ka sian. Ki jingma ki ba ap bad phnieng їa ka jaitbynriew ki long ka CAA, Uranium, ka aiñ khyndew, Hindutva bad wat kheiñ sting ruh ia ka niam Islam ne Muslim ka ba la pur shaid shaid ha ka imlang sahlang Khasi. Ym tang ki seng ba khlaiñ bor kumba la kdew hynrei ki paidbah shityllup ki dei ban їeng rasong ban pyneh la ka rngiew naka bynta ka lawei baphyrnai jong ki khun ki pyrsa pateng-la-pateng.
Phi don ban ong eiei?