La thoh da u Ex.Rev.K.Langrin, Seiñduli,
West Khasi Hills District.
Parari, kane ka khubor jong nga kan leit sha ki paidbah ha Meghalaya in general bad sha ki paidbah ka Ri Lyngngam in particular. Kiba don ki shkor to kin sngew bad kiba don jabieng to kyndit bynriew.
Shuwa ba ngan ong eiei ia phi, to ngin ia phaidien khyndiat sha ka jingiathuhkhana shaphang u Masi lur bad ka Masi lyngki.
Shisien, katba u masi lur u dang dem ngun ban lur lyngkha, ka masi lyngki kaba sngaid kum ban sa bthei noh ka dang bam phlang kynjai harud lyngkha, ka la kren beiñ ia u masi lur ba kat ka kyrdan jong u u dang shah teh mraw ha u khun bynriew ban lur lyngkha. Uta u masi lur ba um sngewphoida ban pynphai nia, u la sngap la ka sngap.
Ha kawei ka sngi, u trai u la pyllait shuti ia u ba un leit bam phlang. Hangta u la iohi ba u briew u la ñiah ia ka masi lyngki sharud wah ryngkat bad ka wait shuri bad ka dabor ban ot doh noh ia ka masi. Te uta u masi lur u la ong ia ka masi lyngki ba ka kham lah kaba sohkhliang u ryndang ban ia kaba pynap da ka shuri ha u ryndang. Ka jingsneng na kane ka jingiathuhkhana ka ong, “Don ka ma haba la than eh ka suk.”
Don bun ki briew ha kine ki sngi jong ka Lockdown kiba kmen bad kiba la sngaid la kum kata ka masi lyngki, namar ba ki shu shong ha ïing, shu bam, shu eit bad shu thiah khlem trei khlem ktah eiei ruh. Don kiba ong, “Aiu ngin khuslai, ngi shu shong khlem trei khlem ktah, pynban ia u khaw la wan ai ei ka sorkar ha ïing, ngi ioh ruh ia u dai, u phan, ka pisa ruh ioh. Kum kane ka jingsuk te naei shuh ngin ioh.” Don kiba kwah ba kane ka lockdown kan dang bteng sa 6 bnai, sa shi snem, sa ar snem.
Hynrei ka jingkylli ka long – Hato u Modi bad u Conrad kin dang lah ban bsa ei ia ki paidbah kiba shu shong khlem trei khlem ktah? Kine ki dei tang ki briew. Te sa katno bnai keiñ ba kin dang lah ban bsa? Khlem artatien kine ki 2 ngut (Modi bad Conrad) kin sa sangeh noh ban bsa. Hato phi tharai lada ka khlam kan neh tang 2 snem, kine kin dang bsa ia ngi? Ynda kine kim lah shuh ban bsa, hangta ka jingkordit bah kan sa wan lap ia ngi.
Kumta, nga don katto katne ki jingai jingmut kyrpang ia ki paidbah ka Ri Lyngngam bad kyllum ia ki paidbah ka Meghalaya kumne:
1)Ban pynim biang ia ka rep ka riang:-Ko ki paidbah ka Ri Lyngngam bad jong ka jylla Meghalaya, balei ba ngin dang pynlehnohei ia ka khyndew kaba seisoh ba U Blei u la ai kyrpang ia ngi? Ka khyndew ha ka ri jong ngi ka biang lut ban rep bad thung la jan baroh ki jait jingthung. Ha ka jingsngew jong nga te kane ka khlam ka pynkyndit bynriew ia ngi ba ngin pynim biang ban thung ia u sohriew, u riewhadem, u kba, u raisoh, u raitruh, u pathaw, ka shriew, u phandieng bad kiwei kiwei khnangba lada ka khlam kan dang neh sa shi snem ne ar snem ngim khuslai shuh wat lada u Conrad bad u Modi kim lah shuh ban bsa ia ngi.
2)Ban pynim biang ia ka ri jingri:-Bun na ngi ngi la shu shaniah beit ia ki syiar, ki dohkha bad ki masi ba wan nabar jylla ban bam. Ngi la pynduh noh ia ki jingri ba ki kpa tymmen jong ngi ki ju ri mynshuwa. Mynshuwa te ki ju ong, “U khaw na ïing, ki jhur na lyngkha bad ka doh na sem.” Hynrei mynta te la kylla ym shuh kum mynshuwa. Ïa kita baroh ngi la shu ap ia ka jingwan ai ki dkhar bar jylla. Ha Ri Lyngngam ia u ñiangryndia ba ai pisa jubor ia ki Lyngngam mynshuwa mynta bun kiba la pynduh.
3)Pynim biang ia ki dawai kynbat:-Ha Ri Lyngngam jan man ki jaka kiba don ka khyndew ba biang bha ban thung ia ki dawai kynbat. Ha ki por mynshuwa lada don ba mynsaw, ba ioh khñiang bad ba ioh pang khlam ym donkam ban leit thied dawai na jngai, namar ki dawai ki don bun byllai ha jaka la jong. Hynrei mynta pat lada khlem ki dkhar ba wan supply dawai naei shuh ngin ioh?
4)Pynim biang ia ka thaiñ jingthaiñ:-Ki tymmen jong ngi mynshwa ki kamai pisa ban pyndap ia ka ïing ka sem bad ban kyrshan skul ia ki khun da kaba thaiñ shylliah, thaiñ star, thaiñ jaiñ bad kiwei kiwei. Mynta pat ki longdien kim nang shuh ban thaiñ wat tang ia ka shang ne kriah. Ka la dei ka por ko parari ba ngin pynim biang ia ka thaiñ jingthaiñ khnang ba ngim donkam shuh ban ap ia ki jong ki dkhar.
Ko para Khasi, khynriam, u pnar, u bhoi, u war, u maram bad u lyngngam, to ngin kyndit bynriew noh ha kane ka khlam ba ngim dei shuh ban dang ap ia ka jingbsa jong ki dkhar na Assam, na Bihar, na Punjab bad kiwei kiwei, la ia u khaw, ki jhur, ki shylliah,…Kane ka jaka jong ngi ka biang lut nadong shadong. Ngim ioh tang ia ka mluh, lait nangta ngi ioh lut kat kiba ngi donkam. Kane kaba ngi shu shaniah tylli tyllan ia kiwei ki jaitbynriew ka buh jingma ia ngi. Ma phi ki samla pule wat sngewpoh bad wat lehraiñ ho ban bah wait, ban puh khyndew, ban ri sniang, ri syiar…ban thaiñ jingthaiñ bad kiwei kiwei.
Lada phin kyndit bynriew ha kane ka khlam, to leit tynruh noh ia ki ophisar Agriculture, Horticulture etc ba kin ym ioh shuh ban shong suk kynjai ha ki shuki jong ki ryngkat ka heh kpoh bad ka ksem. Hynrei lada ma phi baroh phi rai ban pynim biang ia kitei kiba nga la kdew, kita ki ophisar sorkar kin hap tur sha ki shnong ki thaw ban ai jinghikai ia phi. Ban sdang ia kita baroh ka shong ha phi ki nongshong shnong. Lada phim sdang ma phi, iano heit kin hikai?
Phi don ban ong eiei?