Dominic S.Wankhar
Haba ngi poi kren shaphang u Syiar Ryngkuh ka pyn kynmaw ia ngi ba manla step shwa ban khie bad per ki kjat sngi sha ka pyrthei, ngi iohsngew u Syiar Ryngkuh ba u kynih ban pyntip iaka jing kylla naka por miet sha ka por step. Kumjuh haba phai sha ka imlang-sahlang bad sha kane ka Jylla hi baroh kawei manla shisien haka san snem ngi jied ia kita ba ngi mon , ngi ieid bad ia kiba ngi la ia ithuh ithaw lymba ki kam ba ki leh bad kiba ki iarap lane trei ha kano kano ka kam.
Phewse, kaba sngewsih ha kane ka kynti kaba ngi iohi kam don jingmut shuh ka kyntien jingtip briew bad ka jinglehrain lada ia kren iaka jing shisha. Namar ha man ba ngi jied ia kum kita ki nongialam ngi ngop haka pisa haka spah ba shipor, wat haduh ba ngim salia ban die ia laka ka ijot ka burom ka lawei bad ka hok tang namar ka pisa. Hato kane kam dei seh mo ba pyrshah iaka kyntien u Khasi kaba ki ong ‘Ka tip briew’ ? Yn nai kren ia U Blei Nongbuh Nongthaw, haka kam synshar khadar paidbah ka long ka bym shong nongrim ban ialap ne pynsakhi ia U Blei, wat haka Bible Bakhuid ruh la batai shai ha kaba u Jisu U ong ba iaka bhah jong u Ceaser ka Rome yn ai sha u Ceaser, kaba dei ka jong U Blei ai kan iaid sha U Blei, kaba thew shai ba ka kam politics bad ka kam jingngeit shimet ym dei ban pylong madan lehkai. Kaba ar hangne, ka dei namar ba ngi pyrkhat ia kaba mynta hakhmat ngim iohi jngai kaba shaphrang, bad kane ka pyn matlah ia ngi.
Kumba nga la kdew haneng, ka jing lehkai lane ka jing thehkai ka spah tyngka haka rukom jied nongmihkhmat sha ka Dorbar Thaw Ain ka dei ka daw ba ngi ioh ym kita ki Nongthaw Ain lane ki Legislators ban thaw kita ki polisi ki ain naka bynta ka bha ka miat u paidbah, hynrei ngi ioh pynban da ki briew kiba tip duna iaka Ain bad tip khambun iaka shuki. Namar kane sa synjor ka rukom pyrkhat haka imlang-sahlang bad haka Jylla. Dei na kane ka daw ba ngi dap tang ka jing khnium, jingbabe bad ka jing sngewsih. Haba kumta iano ngin jied bad kum iano ngin jied?
Haba ngi jied ka dei kumba ngi leit thied juti na dukan ha Iewduh ne Police Bazaar, haba ngi jied ngi da peit ngi the, ngi da bniah naduh ka kompany aiu ba shna, ka jingheh jingrit bad kumta ter ter, haduh ba ngin da hun hi jrut bad ngi thied sydon. Kaba ngi thied ka long kaba hun kaba kmen namar ka dei ka jingwad bniah ba ngi sa phong bha. Kumjuh ka rukom ban jied ia u MLA ne MDC ka dei ban don ka nongrim ym iaki nongheh pla tyngka. Ngim iohi shuh kita ki rangialeh ki rangkynsai ha kane ka juk ka rukom long, ki ban kren bad iatai iaka hok, ka bhah ka miat bad khmatam eh ban thaw lad iarap iaki longiing longsem kiba la ai ka jing shaniah jong ki.
Nga kynmaw haka por ba nga kynduh ia katto katne ki nongialam kiba la don teng haka kam synshar khadar paidbah, ki iathuh ba katno ka long kaba i sangsot haba phai sha kylleng kylleng ka Ri Khasi Pnar ba ki briew kim pyrkhat shuh ia kaei kaba kongsan tam kaba ki mad ha ki 5 snem mynshwa ki pyrkhat kaei ban ioh lada thep sha uta ne sha ka ta ka seng. Nga sngew kane kaba dei ban ong, namar ynda ngi phai sha ki jaka ki shnong shabar kane ka Jylla ngin lap ba ka pher bak la bak ka rukom pyrkhat pyrdain ki nongjied, ym kum sha ngi shane ba uba ieng lane uba don haka bor un shu sam plastik shuki, dabor sait tiar, shitri kup slap, ki raincoat wat ki khiew ja ruh, kane kam dei ka kamram ba ngi jied naka bynta 5 snem. Ngi dei ban jied halor kaei ka thong, ka plan bad ka jing iohi jngai jong uta ba ngi jied. Ngi dei ban kren halor ki mat ba ktah naduh kiba rit tam, khamtam kum kane ka khlam Covid 19 ngi la mad shibun ki jingeh bad ngi iohi ki jing dkhoh jong ka Sorkar lymba kita kiba ngi la jied.
Ngi dei ban kren halor ka mat ban pynbiang ki jaka sumar kiba long mar kajuh ka kyrdan ka RIMS jong ka Manipur lane ka kyrdan ka AIIMS ne ka CMC lane kino kino ki hospital pribate ba paw ha ka Ri nuksa kum ka Apollo, Fortis hospitals kumta ter ter. Ngi iohi ba ha kane ka jing shah khangdam, ka pule puthi kaba ktah eh. Hato ngi la leh aiu ha kine ki 49 snem ba ngim shem la phai khmat khyndiat sha ki skul sha ki thain nongkyndong wat ha Sor? Kaei ka daw ba hiar palat ka jing nang jing stad haka pule puthi hapdeng ki samla shynrang bad kynthei? Kaei ka daw ba ngim lah ban pynbiang iaki skul ba bha kiba lah ban ai iaki jing hikai ban ia ujor bad kiwei ki Jylla, phewse ka Litercacy Rate jong ngi ha ka Ri ka dei 75.5 percent katkum ka census data jong 2011, ka long kaba bha. Hynrei pat, wat la ki la bun ba lah nang ka thoh ka pule, ka pyrkhat pyrdain jong ki haka kam sain hima pyrthei ka dang tlot bad ka duna. Namar kane ka daw, ba sa shim kabu kiba thong daka pisa ban shong haka shuki san snem ym ban thaw ain hynrei ban pyndap shwa iaki jing donkam kaba ki lah angnud bad ki jing kular ba khlei ki klet lut.
Ha u snem 2022 ngi dang shu kot sha 50 sanphew snem iaka jingioh Jylla jong ngi naka Assam, bad kumjuh ruh sha u 2023 ka por ban iaid kum ba iaid ka um, hynrei hato ngi dang neh sah kajuh ka jinglong ban jied ia uba theh pisa ha shwa ka thep ka vote, lane hato ngin long kiba peit pyrman ia uno uta uba don ka jingshemphang, ka jingiohi jngai, ka model kaba u kwah ban pyntreikam naka bynta ban kyntiew iaka Jylla bad kiwei kiwei de. Ka lawei ka Jylla lane ka Jaidbynriew jong ngi kan shong ha kaei ka nuksa ngi pyni ban ai iaka pateng lymba ka jingstad ba ngi don. Hato ngin dang khmih ia tang ia kaba mynta khlem da pyrkhat shuh iaka lashai ne, hato lano ngin long kiba adkar? Ngi don kat kane ka spah ba lai phew jait laiphew rukom, ki sap ki phong kiba mih na ki thain ba kyndong tam hynrei kaba sngewsih ba ngim tip kaei ka kamram jong kita kiba ngi la jied. Ngi thap kti ngi shad shadiang shamon por la jop, phewse ngi thap laki khlieh ynda ngi iohi ba uta ba ngi jied ym leh kumba angnud namar ba haka por shwa ngin jied ngi la kner shwa ia kaba la tyrwa te hangne kein ka jinglong briew man briew jong ngi ka hiar arsut bad kiei kiei kiba wan jia ka dei ka jing bakla jong ngi iwei pa iwei.
Nongthoh: Dominic S.Wankhar (U nongthoh dei u columnist, u resource expert haka liang ka rural development bad uba lah ioh iaka Youth Icon Award ha u snem 2012).
Phi don ban ong eiei?