Ex. Rev. K. Langrin
Nga long uwei na ki nonghikai skul rit ha nongkyndong uba la hikai 36 snem mynta. Nga la hikai ha Lyngngam Presbyterian High School Mawthengkut san snem, ha J.B Khongwir Memorial U.P School Shallang hynriew snem bad ha Seinduli U.P School la 25 snem mynta. Kitei ki lai tylli ki skul ba nga la hikai ki dei ki skul Adhoc ba nga ioh ia ka tulop kaba rit.
Na kitei ki laiphew hynriew (36) snem, nga la bat ia ka kam Headmaster la 31 (Laiphewwei) snem mynta. Kane ka jingthoh jong nga ka long ba nga la iathuh katkum ka jinglap jong nga kum uwei napdeng ki Headmaster ha skul nongkyndong, balei ba bun na ki khynnah skul nongkyndong ki duna ha ka jingpule haba ianujor bad ki khynnah kiba leit pule ha ki skul sor.
Uwei u paralok jong nga u la shong class-VIII ha ka por ba nga dang shong class-IV. Nga la lap ma nga ia u ha ka class-IX pat. Ia ka class-IX te ngi ia pass lang ha kajuh ka snem. Kumta ngi iashong class-X ryngkat. Ynda haba nga la pass ma nga ia ka class-X, uta u paralok jong nga u la wan kyrpad ia nga ban shim tution lem ia u. Te nga la pdiang. Kaba nyngkong eh ba nga la hikai ia u ka long ban phah thoh Phareng da kaba nga shu ai dictation khnang ba ngan tip ia ka jingstad jong u. Uta u paralok jong nga u thoh kumne: Understand u thoh onderstan, write u thoh rait, see u thoh C, take u thoh tek, wonderful u thoh wondarphul, tiger u thoh taikar, bad kumta ter ter. Ha kata ka por ngam pat sngewthuh kaei ka daw ba u sa long kumta. Te haba ngam sngewthuh, nga la shu kynnoh beit ia u ba u bieit. Bad tang hadien lai sngi nga la pynsangeh noh ia ka jingwan tution jong u. phi tip paralok, uta u paralok jong nga ia uba ngam kwah ban pynpaw kyrteng, u la ialeh ia ka class-X haduh katsan snem sa pass. Nga shem ba haduh mynta watla u la pass ia ka class-X, hynrei wat tang ban thoh Khasi ruh um pat nang. Ngam tip shuh ha kano ka dur ba u pass ia ka class-X.
Mynta te haba nga la hikai skul 36 snem, 31 snem kum u Headmaster nga la sngewthuh balei ba ki don ki khynnah nongkyndong kiba duna haduh katta katta ha ka jingpule. Katkum ka jinglap jong nga, ka daw ba kongsan ka dei ka jingaibih ki kmie ki kpa jong ki hi. Ha kano ka dur ki kmie ki kpa ki ai bih ia la ki jong ki khun? Ngan iathuh ia phi khnang ba phin ia tip paidbah. Ha ka skul ba nga hikai ma nga, uwei u long kpa u la phah skul ia ki arngut ki khun jong u ban pule ia ka class-V. kita ki khynah kim pat nang wat tang ban thoh Khasi. Nga la khot ia uta u kpa jong ki bad nga la iathuh ha u ba ki khun joing u kim pat nang ban thoh. Hynrei uta u kpa um wan. Ha ka Final Exam kiba ki khun jong u ki la pheil baroh arngut. Te uta u kpa u la wan kyrpad ia nga ban pynkiew noh sha ka class-VI. Nga la ong kumne, “Kine ki khun jong phi kim pat dei hok ban pule class-V. katkum ka jinglap jong nga te ia kine ki khun jong phi dang dei ban phah shong class-I shuwa. Hynrei haba ma phi u kpa phi la kwah ban pynkiew class-VI te ngan ailad, tangba ia ka pop to kit hi ma phi u kpa. Wat kynnoh ho ia ngi ki nonghikai”, uta u kpa u la ong, “Ym lei lei, ia ka pop nan kit hi ma nga bad ngan sa leh shitom hi ma nga ha iing na ka bynta jong ki”. Kumta ynda haba la plie skul, baroh arngut ki la wan shong class-VI. Ha ka Final Exam jong ka class-VI ruh ki la pheil biang, uta u kpa ula wan kyrpad biang ban pynkiew class-VII, da kaba kular ban kit hi ia ka pop. Ia ka class-VII ruh ki la pheil biang. U kpa u la wan kyrpad ban pynkiew class-VIII. Nga la shah ban shong ha ka class-VIII. Ynda ki la pheil ha ka class-VIII pat uta u kpa u la wan kyrpad ia nga ban ai pass beit ia ki khun jong u tang ba kin ioh shong class-IX ha kawei pat ka skul (namar ba ka skul ba nga hikai ma nga ka kut tang class-VIII). Te nga la ong ia u, “Kane ka skul jong ngi ka kut tang ha ka class-VIII. Nga la ong ia phi naduh ba sdang ba ki khun jong phi ki dang dei ban pule class-I, hynrei phim ngeit. Phi ong pynban ba ia ka pop phin kit hi ma phi bad phi la kular ban hikai hi ma phi ha iing. Pynban ki khun jong phi ki nang bieit nang bieit katba nang kiew class. Mynta te ngam lah shuh ban kohnguh ia phi. Ngan ai certificate fail ia kine ki khun jong phi”. Uta u kpa u la khie dom pynban, da kaba u la byrngem ban leit sha ki bor ba halor. Te nga la ong ia u, “To khie leit shano shano ruh, ym lei lei”. Te uta u longkpa u la bakla ia ka jingiaid lynti jong u ban leit sha ki bor ba halor. Ki khun jong u mynta kim poi shuh shaei shaei ruh.
Kawei ka longkmie kaba hikai ha kawei ka secondary shool ka la iathuhkhana sngewmyllung ialade namar ba haba ki khynnah ki ialeh ia ka class-X na ka skul jong ka tang uwei uba pass. Kata ruh u ioh Third division. Te ha ka sngi ba mih Result, ki la don ki longkmie longkpa kiba la kren bein ia ka bad ia ki para nonghikai jong ka da kaba ki khnnoh ba dei ka jingbieit jong ki nonghikai. Te nga la iathuh ia ka kumne . “Hangne ha Seinduli te ban kynnoh tang ia ki nonghikai ruh ka bakla. Katkum ka jinglap jong nga u riew tymmen uba la hikai 36 snem, nga la lap ia ka jingbieit jong ki khynnah ha ka jingpule ka dei na ka jingaibih ki kmie ki kpa jong ki hi, ba ki shu kwah ban pynkiew class jubor khlem nongrim”. Kata ka longkmie ka la kubur ia ka jingong jong nga bad ka la iathuh kumne, “Kata te ka dei phi, ka skul jong ngi, u don uwei u khynnah uba pheil ia ka class-VIII. Hynrei ynda la plie skul, nga la iohi ba u shong ha Class-IX. Haba nga la kylli balei ba u shong class-IX haba ia ka class-VIII u pheil, ka jubab jong u ka long – Ba phah shong class-IX u kpa”.
Ki nonghikai skul ha ki skul sor kim tip ia ka daw balei ba ki khynnah nongkyndong ki kham duna ha ka jingpule. Ma ngi pat kiba hikai ha nongkyndong ngi tip ba ka daw ba kongsan ka dei ka jingbieit jong ki kmie ki kpa. Ka daw ba ar ka lah ban dei ki nonghikai hi. Namar kiba ioh ban hikai skul ha nongkyndong ki dei kiba kum kita, kiba ialade ruh kim pat sngewthuh. Ki nonghikai ha nongkyndong ki shu kiew klas ruma ha ka por ba ki leit skul kum uta u paralok jong nga uba ialeh khadsan snem ia ka class-X. Hato phi tharai ba u nonghikai uba ialeh 10 bad 15 snem ia ka class-X ialade u lah ban ai jingstad ia ki khynnah? Ngeit ia nga ba ki nonghikai kiba bieit ialade kim lah ban ai jingstad ia ki khynnah skul. Haba wad bniah ia ka daw, ka tynrai jong ka jingbieit ka dei ka jingaibih ki kmie ki kpa ia la ki khun.
Baroh ki skul ki ai Result ha u bnai December. Khlem artatien kin don ki kmie ki kpa ki ban sa leit kyrpad ia ki nonghikai ban pynkiew class thymmai ia ki khun jong ki, da kaba ki ai daw ba ki khun jong ki ki la heh. Ki nonghikai ruh kin hap ban mynjur, namar lada kim kohnguh ia ki kmie ki kpa, kin ym ioh khynnah skul shuh ha ka snem ban wan. Ki kmie ki kpa ha nongkyndong ki phah skul ia ki khun ha ki skul kiba ki nonghikai ki sbun ban ai mark. Lada ki khynnah ki ioh 15 mark ia kano kano ka subject, kin ai plus sa 15 khnang ban ioh 30. Hynrei ha ki skul kiba kham pyrkhing ban ai mark ki ialeh ban kiar. Na kata ka daw ba ha ki skul ba kham pyrkhing ki khynnah ki duna, katba ha ki skul kiba sbun mynsiem ban ai mark ki khynnah ki bun bha. Ka jingma ka long ba ha ka sorkar mynta ka la byrngem ban pynduh noh ia ki skul kiba duna enrolment. Ka sorkar kam tip ba ka jingduna enrolment ka dei ka jingpyrkhing ban ai mark ha ka por exam.
Ha nongkyndong te ki kmie ki kpa jong ki khynnah skul ki lah ban control ia ki nonghikai. Ki nonghikai bapli ki sheptieng ia ki kmie ki kpa namar lada kim pyndem ha ki kmie ki kpa ka skul jong ki kan duh noh. Ka jingleh jong ki kmie ki kpa ha nongkyndong ka long ka bih ba ma ki hi ki ai ia la ki khun ba kin kylla bieit. Ko ki kmie ki kpa to kyndit bynriew noh naduh mynta. Wat ym ai bih shuh ia la ki khun. Namar ba ki sngi jinglong tymmen jong phi, haba phi la phuh niuhlieh bad la kdor u syngkai, ki khun jong phi kin sa sngewthuh ia ka jingbakla jong phi. Hangta ki khun jong phi kin sa tim ia phi. Lada baroh ki kmie ki kpa ha nongkyndong ki sngewthuh ia kane ban ym shah ba ki khun jong ki kin kiew class khlem da pass bha, khlem pep ki khynnah nongkyndong kin ia ryngkat kyrdan bad ki khynnah nongsor.
Phi don ban ong eiei?