Da U Bah Philip Marweiñ
Ngi dang kynmaw shynna ba dei naduh ki snem 1970 khlieh ba la mih ka jingdawa na ka KSU ban pyntreikam noh ia la Inner Line Permit (ILP) ha Meghalaya kumba la pyntreikam ha ki jylla Nagaland, Mizoram bad Arunachal Pradesh, hynrei ka sorkar jong ka seng riewlum ha kato ka por kam treh ban pyntreikam ia ka da kaba ong ba ka ILP ka khanglad noh ia ka jingwan tuid jong ki tourist ha meghalaya. La katta ruh, kane ka jingdawa kam shym la dam noh. Ka la iai mih ha ki snem kiba hadien kum ha ki snem 1979-80-81 ter ter haduh ki snem 1990-91-92 ter ter hynrei ki sorkar jylla kiba la synshar ha ka jylla wat ha kito ki snem ruh kim shym la treh satia ban pyntreikam ia ka ILP da kaba ban jur ba lada pyntreikam ia ka ILP ka khanglad noh ia ka jingwan jngoh jong ki tourist ia ka jylla. Hynrei, ka jingdawa ban pyntreikam ia ka ILP kam shym la iap. Ka iaimih biang- pa- biang ha ki snem 2000 shaneng, khamtam ha ka snem 2013-14 bad 2014-15 bad ka iaibteng haduh mynta mynne jong ka snem 2017-18 bad lehse kan iaibteng wat ha ki snem ban wan ruh katba ym pat pyntreikam ia ka.
Ka daw ba balei la dawa ban pyntreikam ia ka ILP da ka KSU, FKJGP, HYC. HNYF bad kiwei kiwei ki seng trei monsngewbha (seng bhalang) ka long ba kane kan iarap ban khanglad ia ka jingwanrung kyrthep bad wan rung katba mon jong ki dkhar ki lynkien, ki mynder ri bad ki babun ki khyllah jait hapoh ka jylla Meghalaya. Kane ka jingwan tuid ka la poi haduh u pud ba la kham bun paid ki dkhar bad kiwei ki khyllah jait bynriew ban ia ki Khasi-Pnar bad ia ki Garo mynta ha Meghalaya. Kane ka jingwan thyllep ka umsaw jong ki bar jylla bad ki mynder ka dang jia mynta bad kan iai-jia haduh ba ki trai Ri trai muluk kin da jah shisyndon kumba la dep jia ia ki Red Indian ha America. Ym dei ba ki shu wan shong tang shipor ar por hynrei ki wan shongduh shisyndon bad ki kylla long trai shnong ha ki dong bad ki shnong bapher bapher ym tang ba ki la ioh ka hok ban thep-vote, ki Card Rashon, ki Permanent Residential Certificate, long Secretary bad Rangbah shnong hynrei ki la long trai shynong da ka jingshongkha shongman khleh bad ki Khasi-Pnar bad Garo, bad kane ka la jyllei palat, khamtam ki khar musulman. Kine ki la kylla long ki Paheh, Pasan, Padeng, Parit bad Paduh bad nangta sa ki ba mih pateng na ki ruh ka jingshongkha shongman khleh jaktung ka la jyllei haduh ba ym don ba lah shuh ban batai. Kine kiba wan bsuh bad buhai shnong na kiwei kiwei ki jylla bad ki Ri ha Meghalaya ki dei ki shynrang kiba dang samla lud lane pdeng samla bha. Ki trei ia ki kam naphang katba ioh bad ki iashong wai khapngiah shipor ar por haduh ba kin da ioh lad da kaba kham bha. Ynda ki la shong katto katne por ki la sngew trai, ki la ithuh briew bha, la ialuh samla bad ki traishnong bad hangta, ym don ba lah ban khang lad shuh. La skhem ka jaka shong, la skhem ka nongrim da ka shongkha shongman. Phin lah leh aiu shuh. La mih ki Khasi shipiah shisuka bad la mih sa ka jingkhleh jait khleh sker haduh ba ym lah shuh ban ker ne ban da. Kine ki dei ki jingeh kiba mih mynta ha ka imlang sahlang kaba lyngkar bad haba ym don ki aiñ lane ki lad ki lynti ban iada kum ka ILP bad kiwei kiwei. Haba ia ka kper ym don ba ker ba da, te ki mrad ki mreng ki rung katba mon ban bam bad pynjot katba mon ia ki jingthung jingtep bad ki symbai ba la thung hapoh ka kper. Kumta, kaba donkam kyrkieh wat mynta ruh ka long ki lad ban iada nakaneka umsaw umsian ia ki trai shnong trai muluk bad kawei na ki lad ban ym wantuid than ka umsaw hi ka dei ka ILP.
Ka Inner Line Permit ka long kum ka khyrdop kaba khang lad ban ym ioh rung kulmar katba mon. U ba kwah rung un hab ban pan da ka jingbit ban ioh rung. Un hab ban apply ha ka application form, pyndap ia ka kyrteng bad ka jait. Ka jaka shong jaka sah bad kumta ter ter, un hab ban pynpaw ia ka daw balei ba u kwah ban wan rung ha Meghalaya bad un sah katno sngi bad ynda la kut ka por sah un hab ban mih noh, lane u lah ruh ban apply ban pynjlan ia ka por sah jong u ha Meghalaya. Kam don kano kano ka jingeh ban apply ILP. Ka don ka jingkynnoh ba ka ILP ka khanglad ia ki Tourist ban wan rung ha Meghalaya. Kane ka long ka jingpyrkhat bakla jong kito kiba pyrshah ILP bad kiba kyrshan ia ki mynder bad ki khyllah jait ban wan tuid katba mon ha ka jylla Meghalaya. Ki Tourist hi lada ki kwah ban wan jngoh ia ka Meghalaya kin wan beit bad kim khuslai satia. Ki pyndap beit ia ka application ILP bad kim thait satia ban apply namar ki kwah ban wan peit iaka Meghalaya ka long kumno. Mangi ruh lada ngi kwah ban leit sha Nagaland, ngin leit beit da kaba shim ia ka application form bad ngi pyndap bad ngi ioh ban leit sha Nagaland. Ngim iohi ba don jingeh ei ei hangta. Tang kito kiba pyrshah ILP ki ong ba ka don ka jingeh. Hynrei ka daw kaba sha lyndet ka dei ka jingiada jong ki ia ki khyllah jait ne ki mynder Ri.
Mynta, kaei pat ka Entry bad ka Exit Point? Ka dei tang ka khyrdop ne ka jaka ban ioh Check (shek) ia ki briew kiba rung bad kiba mih. Ym donkam application ban ioh rung lane ban ioh mih na kane ka jaka (Point). Shu khmih ia ki briew kiba rung bad kiba mih bad ym tip uno u ba dei u mynder, uno u dei u trai Ri uno u dei u trai shnong bad kumta ter ter. Kumta lyngba kane ka Entry bad Exit Point ki trai shnong, ki trai Ri bad ki Mynder ruh ki lah ban ioh rung katba mon, ym don ba lah ban khang ia ki. Wei ba ki la ioh rung la biang. Ki sah katno sngi ne katno snem ne baroh shi rta ruh ym lei lei, namar ha ka por rung ym don kino kino ki jingthoh. Nalorkata, ban buh Entry bad Exit Poiint donkam ban thied shibun ka la jaka, hab ban shna ia ka khyrdop, hab ban shna ia ki ophis, hab ban shna ia ki ïingshong ïingsah jong ki nongtrei bad donkam ia ka jaka kaba heh bad ka jinglut na ka bynta ki Entry bad Exit Point kan kot la kumno kumno jan T.1000 klur tam, ong ka sorkar.
Mynta pat mano ba la dawa ban wanrah da ka Entry bad Exit Point. Ha ka jingshisha kane ka la mih hadien ka jingiakren jong ki 13 seng ia ka ILP ha ka snem 2013-2014-2015 bad ka Sorkar MUA-II. Ha ka por ba ki 13 seng ki la dawa ILP kam shym la mih kano kano ka jingdawa Entry bad Exit Point. Dei tad naduh ba la iakren bad ka sorkar ba la mih kane ka E& E Point. Hynrei ka sorkar MUA_II ka la wai noh bad kane ka mat ka la shu sah pongding. Ia kane ka mat dang pynthymmai dang shen hapdeng ka KSU bad ka sorkar MDA ba la ialam da u Conrad Sangma. U Conrad Sangma u la kular hapoh ka ïingdorbar thaw aiñ ba na ka liang ka sorkar kan pyntreikam ia ka Entry bad Exit point hynrei yn pyrshang shuwa tang ha shi jaka lane ar jaka ba kham jur ka jingiarung bad iamih ki briew bad ki kali (High voltage of Traffic Flow). U la pynpaw ba ki don bun ki jingeh ban pyntreikam ia ki Entry bad Exit Point namar la donkam shibun ka jaka (khyndew) bad hab ban pynlut shibun palat ka peisa.
Kumta, haba ianujor ka ILP bad ka Entry & Exit Point ka dang lah shibun ka ILP ban ia ka E&E Point. Ha ka ILP lah ban bud-dien ia ki briew kiba rung bad kiba mih bad lah ban ioh kem ia ki bymdei ki trai Ri ruh. Hynrei ha ka E&E Point ym lah ban leh kumta. Nalorkta, ka ILP ka donkam tang khyndiat ka jaka ban shna khyrdop bad ka jinglut ruh ka duna haduh katta katta. Katba ka E&E Point ka bam shibun ka jaka bad ka peisa ruh ka donkam da hajar klur.