Ronik T Ryntathiang
U khasi u la saindur ia ka rukom iakren iakhana kaba kham pher na kiwei pat ki para jaid bynriew kaba pynlong ia kiwei pat ban shem jingeh bad bakla ne kulmar ban sngewthuh. Nga ia lade ruh nga iai puson bad pynshong nongrim ha la marwei ka mut aiu kata ka rep ka riang.
Ngi ju ong ka puh ka dain, kane ka kham suk khyndiat ban sngewthuh.Nangta ngi ong ruh ka bet ka thung,bad kane ruh ka kham suk ban sngewthuh.Ha dien ba la dep ka puh ka dain,ynda la poi ka aiom ban buh ia u symbai ki Nongrep ki khreh dum dam,tlum tlam khlem long satia ban pynslem.Ha kum kane ka por – ka khyndew ba la dep puh bad ka sboh ba la dep dain na ki skum kba,jyntang riew hadem,sla dieng ne ki phlang ki ap sa tang ia u symbai ba ngi ong ka bet ka thung namar don ki jaid mar rep ba ngi shu bet bad don pat kiba shu thung da ki sara lung bad ha kane ka juk la kham iabeh hi ban shu thung da ki sara lung.Naduh ka por puh por dain haduh ban da kheit ia u soh ngi ong ka rep ka riang,bad ngam lah ban ring nia balei ngi pynkut da ka riang namar ka kyntien riang te ba ia sngewthuh paidbah ka mut pyntyrkhong ne pynswai pynsdot.Ha kawei ka step nga pom ia u pathaw,nga shim ia ki symbai bad pyntyrkhong ia ki nangta nga tynsat ia ki ha jaka ban nym ioh ki mrad, wat ki khnai ruh, bad ynda la poi ka taiew pdeng u April nga thung ia ki mar syn ia rang u slap;ki mer hynrei kim shym da itynnad.Nangta ki juh hi ki jaid symbai nga thung ha u bnai May por ba dang mih bnai hynrei khlem don slap namar ba ka la dep slap lypa saw ne san sngi mynshwa bad ka khyndew ruh ka sngem kat ban biang ban speh u symbai.
Ha ka por ba nga dang thung ia kita ki symbai pathaw,I para Marjan I ong ia nga ba ngan ia ai symbai lem ia I namar ba u symbai ba I buh um don shuh tip la dep rong ki khnai ne kumno.Hangne nga poi kynmaw ia ka kyntien “Riang “, ka sap u longshwa kaba da maian: hynrei ngi khein thala khamtam ha kane juk fashion jong ngi.Ia ka kyntien “Riang” la ju don teng ruh ba kren kai kren thala watla ka dei ka kyntien ba pynim bad pynroi ia ka sap peiphang u longshwa.Ha u Nongrep mynkulong, ka kyntien “Riang ” ka mut -“pynrkhiang, tyngkai, ri bad sumar “. Da ka rukom barim shi sur pyrkhat shi sur trei kam,ka dei shi sha lada ia u symbai ngim pynrkhiang bha bad ngim ri ngim sumar bha ka lah ban kut seng ne duh rep ha ka snem ba bud.Da ka jingmih ki stad ka rep ka riang lyngba ki buit thymmai ngi la nang ioh shuh ia ki symbai ba kham bha bad ba pynhun ruh ia u Nongrep, kaba pyndiaw pynsyier ka dei sa tang ka Iew.
Ka sorkar ka la ialeh katba lah ban iarap na bynta ka Iew ia ki Nongrep, hynrei manla ka por ngi mad ia ki jingeh ha kaba iadei bad ka Iew.Ngi ruh ngi dei ki Nongrep bad ki mar rep ba ngi kham rep ban pyniaid Iew dei tang u Phan bad u riewhadem bad naduh ki snem 1989 ba nga leit bud die Phan ia I mei I pa nga ju iohsngew ba ki bynniaw ia kata ka jingshah-ot-kilo bad ka jingshah-khniot dor bad kane ka dang iai bteng haduh u snem 2019 bad ia kaba mynta ngim pat tip ong la kan dang long kumjuh ne kan pher noh.
Haduh mynta ngim pat tip hangno ki don kita ki Iew ba la pynbit da ka sorkar kiba pynlait ia ki Nongrep na ka jingshahkhniot bein ha ka dor die lang.Ka Iew die lang ha Mawiong ka dei ka regulated market ne market area ym na bynta ki nongrep trai ri hynrei na bynta ki mahajon bar jylla bad ha kane ka rukom ki paid Nongrep jong ngi ki iai ud bad bynniaw na ka snem sha ka snem bad bun ruh kiba la kynran dien noh.Ka jingong ba ka rep ka riang ka dei u budlum ia ka ioh ka kot jong ka jylla ka dei tang ban pynkhyllew ne cajole ia ki Nongrep ba kin iai rep bad iai khnium pat man ka snem katba ia ka umsyep jongki pat yn dang iai kjit ki mahajon bar jylla ne babu phabu ba la pynkupbor da ka sorkar.Sngew thamula bad kdang ruh shoin ban iai pyrkhat bad kynmaw ba ka dor synsar ha Iew dielang ha Mawiong por 8 baje mynstep ka lah ban long 60 tyngka bad tang 11 baje mynstep ha kajuh hi ka sngi ka hiar noh 54 ne 52 tyngka.Hangne ngi nud ban ong ba ym don Iew ha Meghalaya kaba la pynbit ne regulate da ka sorkar na bynta ki nongrep.Lada dei ka Iew ba la regulate da ka sorkar hato balei pat dang don ka jingkhniot bein ia ka dor ki mar rep ba leit die ki Nongrep.
Ha ka snem 1980 ngi la ioh ia ka Meghalaya Agricultural Produce Market Act 1980, nangta ngi la ioh ia ka Meghalaya Agricultural Produce Market rules 1982 .Kine baroh ki sah tang ha ka jingthoh bad thiah lyngngai kum u bsein ramhah aiu re uba thngan bad bam shi sien bam lai phew snem.Ka act 1980 bad ki rules 1982 ka kham pyniohnong ia ki broker bad ki commission agent namar dei kine ar kiba ju nion ne khniot ia ka dor ki mar rep bad hikai ban ot kilo bad ka auction kaba khyllah tam na ka dor kaba heh ha ka por 8 baje mynstep sha ka dor kaba rit bad pynjew slew ha la por 11 ne 12 baje mynsngi ha kajuh hi ka sngi tang ban ioh commission ia lade kaba heh bad bun bai ioh nong,ban ia u Nongrep uba jaw syep saw ne san bnai dang kamai heh uto u broker ne commission agent tang ha ka ar ne lai kynta da kaba khyrwait dor na kaba heh sha kaba rit.Bad sa ki mahajon khasi jong ngi ha Iewduh ruh ki ia pyrthuh bud lang bad pyn syrtok khait ia ki Nongrep ba pli.Ngi ai khublei ia ka seng ki Nongrep ne ka Hill Farmers Union kaba la trei tyngeh na bynta ki nongrep ban pynsngew ba kam dei ban don ka jingot kilo.
Ka Meghalaya Agricultural Produce Market Act 1980 ka dei kaba la ban bein ia ki paid Nongrep.Ki mahajon bad ki commission agent kiba ioh laisen na ka Meghalaya State Agricultural Marketing Board ki lah ban ioh ia ka remunatative price ia kaba ki paid Nongrep kim ju ioh mad.Ki Nongrep jong ngi ki dei ki First Hand seller, ki bym don laisen bad ki bym ju ioh ruh ia ka remunatative price bad ka jingjied ba khadduh lada la shah khniot bein palat ka dor ki mar rep ka long tang ban pynphai dien biang sha la yieng. Ngi ai ka jingiaroh ia ka sorkar M.D.A kaba la shim mynta ia ka sienjam ban pynbha bad pynjanai biang ia ka ain na bynta ka Iew ki Nongrep bad kyrmen ba kan long ka jingpyrshang bad ka jingksaid kaba sei soh ka ban pynkupbor ia ki Nongrep,ym shuh kum kaba la ju long lypa ,ka act 1980,kaba nion bein bad pynsyrtok ia ki Nongrep.Kyrmen ba ka sorkar kan lah ban saindur ia ka Iew ka ban ia dei dur,ka ban kyntiew,ka ban pyniar,pynkhlain bad pynneh pynsah ia ka mynsiem trei shitom jong ki Nongrep.Ka sorkar kaba lah ban pynshlur bad pynrung ha ki Nongrep ia ka mynsiem trei minot,trei smat bad trei dukhi ka dei ka sorkar kaba jop namar dei tang ka rep ka riang kaba lah ban wanrah ia ka jingbiang bam ha la yieng ne self sufficiency bad ka jingbiang jhur ha ki Iew.Ka sorkar hi kan iakynduh shibun ki jingeh ban pynbiang ia ka jingdonkam na bynta ka Iew ka ban iadei dur ,watla ym dei eh sbiak, na bynta ka jingang nud ki paid Nongrep. Kaba nyngkong ka long ba lada ka sorkar ka pynlut na bynta ban kyntiew ia ki Nongrep khlem don pat kano kano ka lad ka ban phai pat sha ka sorkar kum ka khajna,kan ktah kylla pat ia ka pla ne kam pisa jong ka sorkar.Ban ong ba ki Nongrep ki dei ban don noh da ki lisen ba hap ban thied na ka sorkar khnang ba kin ioh ia ka remunerative price bad kiwei ki subsidy,kane ruh ka dei kaba kyllain na bynta ki nongrep.Kaba ar pat ka buh jingeh ia ka sorkar ban pynryntih ne regulate ia ki mar rep namar lada leh kumta hap donkam sa ki nongtrei ki ban peitngor bad bud dien ia ka jinglong ka Iew bad haba iakren sha phang ka Iew pat hap donkam ban pynhun ia ki ar liang mamla :- kata ki nongthied bad ki nongdie.Ka jingeh kaba lai dei ka jaka ban pynlong Iew bad ha kum kata ka iew dei ban ailad ia ki Nongrep katba ki sngewbit la kin die khutia ne die lang.Kaba khadduh dei ka jingeh ba ym don cold storage.Bad ia kine ngi kren ym tang na bynta mynta u snem , hynrei na bynta baroh ki samoi ki ban dang iai bteng.Ki jhur ha Iew bun sien ki don ar jait :- ( 1 ) ba dang thymmai ne dang shu kheit ( 2 ) ba la sah miet ne tlor. Ka dor ia kum kine ki jait mar ruh bun sien hi ka iapher – uba dang kham thymmai u kham rem bad ba la kham tlor u kham tad,ka shong pat sa ha ki nongthied ba kin jied la u kham lah uba dang shu kheit, hynrei u kham rem dor ne lah uba la iblad bad kham tad dor (jhur sla im ).Namar kata ym baroh ki jhur kin ialong kajuh ha ka jingbha bad jingbang.Watla dang duna ki cold storage bad ym pat biang ruh ki jaka,kan bha lada ka sorkar ka sdang (shu buh ha u snem 2021) ban phai khmat ruh sha ki mar rep kum ka lad kamai pisa.Ka sorkar ka lah ban hukum ban pynryntih noh ne regulate ia ka dor ki mar rep, nuksa kum u kubi,ba u jhur ba dang shu kheit ka dor baheh duh dei ban long x tyngka bad ka dor barit kam dei ban duna ia ka y tyngka,nangta u jhur ba la sah miet ne jlop ka dor ba heh duh kan long d tyngka bad ka dor barit duh kan long b tyngka bad ka sorkar ka lah ban thung nongtrei ne shu ai wai ban lum khajna na ki nongdie.Mutdur lada ka sorkar kan lum tang 50 pisa na ka 1kg u jhur ,katno kan kamai ha ka shi snem.Baroh kine ki khajna kham bun sien ki leit beit tang sha ki Hima bad haba ia kynduh jingeh ne pynjulor ka mariang ia ki mar rep patde ngim ju leit ud na ki Hima hynrei ngi dait ia ka sorkar.Ka la idonkam ia ka sorkar ba kan tuklar hi noh ia ka jingshah ban bein ka dor ki mar rep namar ki Hima kiba lum khajna ia ki mar rep ruh ki leh lyndet.Ka kham bha ban siew khajna 50 pisa ne 1 tyngka 1 kilo sha ka sorkar bad lait pat na ka jingshah ot kilo bad shah khniot dor khlem rain.Kyrmen ba ka sorkar kan lah ban pynsting bad pyndunduna noh ia kane ka jingshah nion bein ki Nongrep.
Ka Cold Storage ha lad Mawreng (Lum Sohriew) ba ia khlad ka National Highway, Nongstoin – Rongjeng bad surok Mawngap- Mawsynram , ka dei kaba ngi shu iohi na surok hynrei ngim tip pat mano ba shna ia ka bad ruh mano ba long trai. Ka N.E.C lyngba ka NERCORM ka la pynlut da ki klur na bynta ki godown bad cold storage bad kine kim shym la pynmyntoi satia ia ki paid Nongrep hynrei ki long pynban kumba bret kai ia ka bhah ki Nongrep sha poh sanium.Kyrmen ba ka cold storage ha lad Mawreng kan pynmyntoi ia ki paid Nongrep khamtam ba ka dei ka thain ba khlain ban pynmih jhur.Ka donkam ia ka sorkar ba kan pynsohkhaw ne pynlongkam ia ki project ba donkam kum kine.Lada ka sorkar kam lam khmat,kan long kaba jwat ia ki paidbah ba kin sdang.Ki Nongrep na Mawreng,Mawkriah ki dei ki nongpynbiang symbai jhur (sara lung) ia ka Mairang Civil Sub- division bad wat ki symbai met (bym pat sara) ba bun jait ruh ki bym lah ban ioh na Agriculture department,hynrei na ki pat lah ban ioh bad ki long da shi sha ka jingmyntoi ia kiba bun ba kwah ban thung jhur bam ha kper yieng.Kumba la kdew ha neng ba ki paidbah ba bun kim pat tip mano ba long trai bad la ka la biang ne em ban pyndonkam (cold storage lad Mawreng)
Lada ka dei kaba la dep pynbiang pura,kan jin da la bha ia ka sorkar ban phai sha ka jaka ba don kane ka cold storage kum kawei na ki jaka ba kong san eh ban pynlong Iew na bynta ki mar rep kum ki jhur bad ki soh ba iadei dur ban buh ha kane ka cold storage.Mynta ba ngi dang don ha la Lockdown,kan dei ka lad ia ka sorkar ban pyrshang ha kane ka jaka kum kawei na ka Iew die lang ki Nongrep bad kane kan iarap ban weng ia ka jingkhapngiah ha Shillong ( ngim ong ia ka mynta hynrei ka ban wan ).Ka dei ruh ka lad ia u M.L.A ka Mawphlang ban lam khmat ne shim kabu na kum kine ki jaka na bynta ban plie lad ia ki paidbah ban pynioh ha ki ia ka lad kamai ka ban kyntiew ia ki paidbah ka thain.
Ngi kyrmen ba ka jingangnud ka sorkar ban kham pynjanai ia ka Meghalaya Agricultural Produce Market Act 1980 kan da pynmyntoi shi sha ia ki paid Nongrep.
Phi don ban ong eiei?