Rev Kyrsoibor Pyrtuh
“Miet ba khuid! Miet ba jar jar!
Dum ka phet, ka shai phar;”
Sa shisien pat ka aiom Khristmas ka la poi bad ka snem Ar Hajar Arphew ka long ka Khristmas ka ban sah jingkynmaw. Kumba khyndai bnai mynshuwa kyndit kynsan ka khlam jingpang Covid19 ka la lynsher ia ka pyrthei baroh kawei bad da ki million ngut ki briew ki la duh ei ia ka jingim. Ka jingduh kam dei tang ka jingïap jong ki briew, hynrei ka jingduh ka long ruh ia kiba dang im. Ka ïaid ka ïeng, ka trei ka ktah bad ka kamai kajih ka la sangeh tden shipor bad ka jingktah na ka jingkhang dam ka dang pur haduh mynta. Ka jingktah kam long tang mynta, hynrei ki phew snem ki ban sa wan ruh kin long ki por kiba eh bad shitom. Ka ioh ka kot bad ka kamai kajih ka la julor bad ka jingim kam thikna shuh.
Hangne ha ka Nongbah Shillong bad ka Jylla, ki nongshong shnong ki la syier, sheptieng bad artatien shi katdei eh. Mynta kumne ruh ka trei ka ktah bad ka ioh ka kot kam pat biang bad ka long kaba shitom ban pynkhie im biang bad ban khyllie pat na ka jingjulor. Ňiuma ki sngi ki iaid, da ka jingïalam bad jingïada ki ksang kti ba donbor u Blei ngi la ïaksaid ban im bad ban pyndap ia ki jingdonkam ha ka jingim. Ïa kiba bun, ka jingim kam long shuh kumba ka ju long bad kam dei kaba suk ban im kum ha kane ka por.
Hapdeng ka khlam bad ki jingjulor kiba bud ryngkhi, ngi shlan bad shlur ban ïakhun-ïalympat bad ki jingeh-ki jingjynjar namar ba ngi kynmaw bad ngeit skhem ba ka aiom Khristmas ka dei ka aiom jong ka jingkyrmen bad ka Khristmas ka pynkynmaw ia ngi ia ka jingwan hiar khyndew ka hok bad ka jingim ha ka dur bad longrynïeng U Jisu Khrist.
Kane ka aiom Khristmas ka long kaba kyrpang ia ki nongdiemadan namar ba wat la hapdeng ka jingjulor ka jingim ki ïohbor, ki ïohmynsiem bad ki lah ban rwai ia ka jingrwai Khristmas kaba donnam, ka Miet Ba Khuid! Miet Ba Jar Jar! Da ka jingïalam lynti I Rev N.B.Diengdoh ki la lah ym tang ban ïarwai hynrei lyngba kane ka jingwrai ki ïohlad ruh ban mutdur bad ringdur shaphang ka pyrthei bad ka imlang sahlang kaba ki angnud ban im; ka pyrthei kaba ïalong mar ryngkat ha khmat u Blei, hakhmat u briew. Ka pyrthei kaba kdup bad kynthup ia ki briew bad para jingthaw da ka jingieit. Ka pyrthei kaba ïatiplem, kaba sngewlem, kaba synshar bad kaba bishar hok.
Ha kane ka jingrwai Miet Ba Khuid! Miet Ba Jar Jar! ki nongdiemadan ki la bynrap shuh sa shi dkhot kumne-
“Ngi don ha kyndong ne ha ki rud surok,
Miet la bad sngi, ngi kamai la I ja kpoh.
Jingeh ki wan, ki jingshitom ki ban,
Hapdeng u lyoh ba dum, u khlur u tyngshaiῆ
Jingtngen jingkyrmen ia ngi kein u ai”.
Kaba khring bad pynsngew tynnad ban pyrkhat ka long ba ka jingrwai Miet Ba Khuid! Meit Ba Jar Jar! ka dei ka jingrwai jong ki nongbylla shna lieng bad ia kane ka jingrwai la rwai nyngkong ha ka jingïaseng ap miet Khristmas ha St Nicholas Parish ha Oberndorf ha ka snem 1818. Ka shnong Oberndorf ka dei ka shnong kaba don ha ka nongbah Salzburg ha Austria. Ka dei ka shnong kaba ki nongshong shnong ki im bad kamai jakpoh na ka kad lieng kaba don ha ka wahbah Salzach.
Kane ka jingrwai Khristmas ka la mih hadien ka thma bad ka khlam kaba shyrkhei kaba la lynshop ia ki Ri bad Dewbah Europe ha ki snem 1815 bad 1816. Ki nongthoh history ki ong ba ka snem 1815 ka dei ka snem kaba khlem ka lyiur namar ka jingkylla ka mariang bad ka khlam. Na ka daw jong ka thma bad ka khlam ki briew ki im ha ka jingduk bad jinghiran ba shyrkhei, bad dei ha kum kata ka por bad ha ka snem 1816, U Joseph Mohr, u lyngdoh sohblei jong ka shnong Mariapfarr, u la thaw ia kane ka jingrwai, Miet Bakhuid! Miet Ba Jar Jar! U Joseph Mohr u la thaw ia kane ka jingrwai na ka bynta ki nongbylla shna lieng bad ki nongshong shnong kiba im hapdeng ki jingeh hadien ka thma bad ka khlam, bad lyngba kane ka jingrwai u ai ruh ka jingkyrmen ia ki. Kane ka jingrwai ka la khring bad ktah ia ki riewngeit bad ia ki nongshong shnong jong ka shnong Oberndorf. Ki sur jong kane ka jingrwai ki long ha ka sur jong ka wah kaba khih bad ba tuid. Ka jingrwai ha ka ktien German ka ong kumne, “Mynta ka bor ka jingieit U Blei la theh lut sha ka Pyrthei bad U Jisu u pdiang bad kdup da ka jingieit ia baroh ki briew”.
Ka khubor Khristmas kaba lyngkot ha kane ka por ka long kaba ngi puson bad peit lyngba ka ït khmih jong ki nongdiemadan bad ki nongtrei-nongbylla sngi. Hooid ha la ki jong ki jylli ba ngi im bad treikam, ngi ïakhun bad ïaksaid tyngeh ban im bad ban ioh ka jingim ba pura bad ba dap kyrhai. Ha kawei pat ka liang, ka jingïakhun bad jingïaleh jong ki nongdiemadan bad ki nongtrei-nongbylla sngi na ka bynta ka hok ban kamai jakpoh bad kiwei ki jingdonakm ba kongsan ka la long kaba jrong bad kaba jlan haduh katta katta. Mynta lah da ki snem ki nongdiemadan ki la dawa bad ap khmih lynti ba ka Sorkar kan pynjari bad pyntreikam noh ia ka Aiῆ jong ka Sorkar India kaba iadei bad ki kam die jingdie ha madan bad rud lynti, kata ka Street Vendors (Protection of Livelihood and Regulation of Street Vending) Act, 2014. Pynban haduh mynta ym don kawei ruh ka Sorkar ka ban sngap bad ïohsngew ia ka jingud jingnam jong ki.
Kumjuh ruh kiwei pat ki nongtrei-nongbylla sngi, kaba kynthup ia ki nonghikai skul, ki nongtrei “contractual” ha ki ophis Sorkar bad kiwei pat, ki nongtrei ïing briew, ki nongtrei kynta, ki nongtrei ha ki Hospital Sorkar bad riew shimet, ki nongtrei dukan bad kiwei kiwei de, ki don ka hok ban im bad ki dei ban ioh ka bai bylla ne tulop kaba biang briew. Ki don ka hok ban ioh ka koit ka khiah bad ka sumar pang kaba paka, ki don ka hok ban pynshong skul bad ai ha ki khun ia ka pule-puthi kaba bha tam, ka hok ban ioh ka ïing shong ïing sah kaba biang bad kumta ter ter.
Ha kane ka khlam, lehse ngi iohi tang ia ka jingiaid kjat jong ki nongbylla sngi ha kiwei pat ki Jylla, hynrei ngi dei ruh ban tip ba tang shi sngi bad ar sngi hadien ba la pynbna ia ka jingkhang dam ha kane ka Jylla, jar jar dang step phyrngab kiba bun bah ki nongbylla sngi ki la mih na ka Nongbah Shillong bad ki iaid da ka kjat ban ban leit phai sha la shnong. Katno ngut na kine kiba la wanphai biang sha Shillong ban bylla ne kiba dang lah ban ioh bylla sngi biang sa shisien? Kito kiba bylla sngi ha ki jaka jngoh kai pyrthei ha ka Jylla bad ki samla kiba la pynlut ia ka bai seng da ki phew ne spah hajar tyngka ha ki kam jngoh kai pyrthei, kumno kin khyllie ia ka bai seng? Bad kito kiba shu bylla sngi shano ki don mynta, da kaei pat ka lad kamai ki la ioh ban trei?
Ka jingïakhun ka long kaba jwat bad kaba jlan shisha, bad ki la don ki por ba la sngew kumba kane ka jingshah ban beiῆ bad ka apot kan ym kut shuh lano lano ruh. Hynrei ka aiom Khristmas ka ïathuh ia ngi shaphang ka jingwan longbriew u Jisu Khrist u riewïakhun bad u riewïaleh, uba ïeng, uba iada bad uba ïasaid na ka bynta ki nongtong dohkha, ki nongkhrong, ki riewkynthei, ki riewmadan bad ki riewpaidbah. Ha kajuh ka por une u Jisu Khrist u khot ia ngi sha ka Nongbah jong ka jingjahthait bad u ong kumne, “To wan ha nga, phi baroh kiba thait na kaba kit ia ki jingkit kiba khia, bad ngan ai ha phi ka jingjahthait.” Kane ka kam dei ka jingkhot ne ka jingkren jong u riewkhawpud ne kam dei ka jingkhot ne jingkren jong ka jingshah rem ne ka jingpyndem wait. Hynrei ka dei ka jingkhot sha ka jingkyrmen bad ka jingpynthymmai bor. Ka Khristmas ka thaw ia ka lad ban im, ban kyrmen, ban ïai pynthymmai bor bad ban kut jingmut ban ïakhun bad ïaleh khlem tieng khlem riej.
Ha kane ka Khristmas ngi duwai ia, “Ka jingsuk bad jingiatreilang, ka jingkyrmen bad jingiatreilang, ka jingieit bad jingiatreilang”. Amen.
Phi don ban ong eiei?