Rev Kyrsoibor Pyrtuh
Ym don u briew ne ka briew ha ka pyrthei kiba kwah ban shah jop. Ha man la ki bynta jong ka jingim ngi kwah bad angnud ban jop. Hynrei teng teng ngi shah jop ha ki jingpang, ngi shah jop namar ba ki kam ba ngi thmu bad trei ki pulom noh. Bunsien, ha kane ka juk ngi tieng, ngi artatien bad ngi shah jop ha ki jingsniew bad jingrunar kiba jia bad kiba pynsat syllang ia ka jingim briew. Ki jingeh, ki jingtynjuh kiba bun rukom ki ban khia ia ka jingim bad ki pynlong ia u ne ka briew ba kin ym sngewlah shuh ban khie khlieh.
Ngi їaid sha ka lashai kaba ngim tip aiu kan jia? Kane ka khlam ka la wan phai biang sa ha ka wat ka ba ar, ka la nang sar bad ka jingim ka la nang syrtok. Ym tang katta, kat shaba phai ka jingsniew bad jingrunar suda bad ki briew ha ki їing ne ha ki dukan sha, ki dukan ja ki їakren shaphang ka jingrunar ka synshar khadar bad ka jingshah thok, shah shukor ha kiba bat ia u lakam synshar. Haba ngi pyrkhat shaphang ki dieng pyngkiang kiba phnieng, haba ngi pyrkhat shaphang ki jingrunar ngi sngew kum ban phet rieh noh sha ki krem ki kroh bad ngam sha ki ῆiamra kiba jylliew. Hynrei hapdeng ka jingsngew sheptieng bad ka jingsngew artatien ba ngi lah ban shah jop ka don ka jingkyrmen.
Ki kyntien na ka kitab Daniel 11: 32 – “…hynrei kita ki briew kiba ithuh ia u Blei kin long khlaiῆ bad kin nang jop” ki ai mynsiem bad ai jingkyrmen ia ngi baroh. Ka kitab Daniel ka dei kawei na ki kitab ha ka Kitab Barim kaba їasyriem ia ka kitab Jingpynpaw bad ka long ka kitab kaba jwat ban sngewthuh. Shi bynta na ka kitab Daniel, kata lynnong 7-12, ka hap ha kata kaba ki ong ka “Apocalyptic” literashor. Ka kyntien “apocalyptic” ka wan na ka ktien “apocalypse” kaba mut ka jingpynpaw bad ki nongthoh “apocalypse” barabor ki pyndonkam da ki dur ki dar, kum ki mrad, ki mreng bad kiwei.
Hadien ka jingїap u Syiem Alexander ba khraw, ka Hima Greek ka la pait ha ki bun tylli ki bynta bad la synshar ia kita ki shnat Hima da ki longїing bapher bapher. Kiba kham paw ki longїing ki dei na ka їing u Ptolemy kaba la tip kum ka “Ptolemic dynasty” bad u Selucus kaba la tip kum ka “Selucid dynasty”. Ki riewstad Baibl ki ong ba ka kitab Daniel naduh ka lynnong 7 haduh 12 ka don ka jingїasnoh bad ki jingjia History kiba la jia ha ka por ka Hima Greek. Katba ki lynnong kiba shakhmat pat, kata ki lynnong 1 haduh 6 ki їadei bad ka jinglong mraw ha Babilon bad ka jingkhyllem jong ka Hima Babilon. Kumta ia ka kitab Daniel la phiah ha ki ar tylli ki bynta, kata lynnong 1-6 ka por jong ka jinglongmraw ha Babilon bad 7-12 ka jingithuhpaw ne jingpynpaw jong u Daniel.
Katkum ka History ki jingithuhpaw ne jingthoh “apocalypse” kiba don ha ka kitab Daniel ki dei kiba la thoh bad jia ha ka por ka jingsynshar u Syiem Antiochus IV. Une u Syiem u dei na ka їing longsyiem Selucid bad u la synshar naduh ka snem 175 haduh 164 SK. Ha ka jingysynshar jong u Syiem Antiochus IV la ban beiῆ ia ki Jiw bad ka la don ka jingpyrshang ban pynkylla Greek ia ki Jiw, naduh ka niam ka rukom, ka ktien ka thylliej, ka kolshor bad haduh ka jingngeit. Ki Jiw ki la їeng pyrshah ia kane ka jingthombor jong ka Hima Greek bad ka la khie ka jingїakhih paidbah kaba radbah bad kaba shyrkhei kaba la nam kum ka “Maccabean revolt”.
Hapdeng ka jingїakhih paidbah kaba radbah ki kyntien na ka kitab Daniel ki ai jingkyrmen bad pynshlur ia ki Jiw bad ia kiwei de kiba їeng їaleh pyrshah ia ka jingthombor ka Hima Greek ha kito ki por. Ki kyntien kiba ai jingkyrmen bad jingpynshlur ia ki Jiw ki long “…ki briew kiba ithuh ia u Blei ki long kiba khlaiῆ bad kin nang jop” Ka Baibl jong ka Balang Roman Catholic ka thoh kumne “…hynrei u paidbah uba ju bud ia u Blei un nangkhlaiῆ bad un nangjop”. Kine ki kyntien ki kdew shai ba ka don ka jingїatreilang bad ka jingїshim bynta lang ha ka jingїaleh bad jingїakhun.
Dang ha kane ka taїew ba la lah ngi dang puson halor ka kynhun mraw kaba mih noh na Ijipt bad kumno kane ka kynhun ka sdang bad saiῆdur thymmai ia ka jingim ha Kanan. Kawei kaba ka Baibl ka їathuhkhana shaphang kane ka kynhun ka long ba ha ka jingїaleh bad jingїaidlynti jong ka sha ka jinglaitluid ka la їakhun bad їatreilang bad u Blei. U Blei u don ha ka liang jong kiba shah ban beiῆ, u їeng bad їakhun lang ryngkat bad ki.
Ka Baibl ka їathuhkhana ruh shaphang ki briew kiba ha ka jingiaid lynti bad jingїaksaid jong ki ha ka jingim ki їatreilang bad u Blei. Ha Peniel u Jakob u їakhun bad їalympat bad u Blei (Jenesis 32: 22-32) bad ha kane ka jingїalympat u Jakob u la kob ia u Angel, “Em ngan ym pyllait, lymda me kyrkhu ia nga”. Kine ki kyntien ki shat phalang ia ka jingshem mynsiem ne ka jingїadei jong u Jakob bad u Blei. Ka jingshem mynsiem bad jingїadei jong u Jakob bad u Blei ka paw ha ka dur jong ka jingїadei para briew bad ka jingїakren ne jingїapynphai ktien hapdeng u Jakob bad u Angel ha Peniel, ka long kum shiparalok. U Jakob u khot bad dawa ia u Angel ban їarap bad ban їatreilang bad u ha ka jingїakhun bad ka jingїaid lynti jong u ha ka jingim.
Ha ka imlang sahlang kaba rhah bad kaba khwan ka don tang ka jinglehjubor bad jingthombor. Hapdeng ka jingshah thombor, ki rangli ki juki bad ki riewmadan ki don tang artylli ki lad ban leh, kawei ban їam bad lynῆiar hakhmat u Blei bad kaba ar ban tim ne dumok pyrshah ia ki nongsynshar kiba sarong bad kyreit. Ha ka poitri, The Ballad of Semer Waters jong u William Watson la rwai їathuhkhana shaphang uwei u nongkhrong uba ju їeng man la ka sngi ha khmat ka їing paki dulan u Syiem bad uba dumok pyrshah ia ka jingim lehsahuh, lehpahuh bad jingpynsyrwa kai ia ka pisa paidbah, uba dumok ia ka jingleh kyreit bad jingleh bym suidῆiew jong u Syiem ia ki paidbah bad ia ki kup shilliang ki sem shilliang. Hadien katto katne por ka їing Syiem, ka їing paki dulan bad ka kper soh, kper syntiew kaba u Syiem bad ka Mahadei ki ju їaidkai pangad bad ki jingdon jingem kiba don hapoh ka їing paki dulan ki la ngam lut shapoh duriaw.
Ka jingїatreilang ka dei ban long ka nongrim tynrai jong ka imlang sahlang. Ngin ym lah ban im marwei bad ngi donkam kylliang iwei ia iwei. Ha Fiji Island ka don ka saiῆpyrkhat theology kaba ki khot ka “Theology of Interdependence”, kaba mut ba u khun bynriew u donkam kylliang iwei ia iwei, u donkam bad u shaniah ruh ia ka jingim ha kiwei pat ki jingthaw jong u Blei. Katkum u Leslie Baseto “ka jingim jong u khun bynriew ha sla khyndew ka shong nongrim bad shaniah ha ka jingneh jingsah jong ki duriaw, ka khyndew, ki khlaw, ki wahbah, ki wahrit, ka lyer bad kumta ter ter”. Ka pyrthei-mariang kam dei na ka bynta ban pynjulor bad kam dei na ka bynta ban kamai spah shimet ne ban rhah.
Ha kane ka por ngi kynmaw kyrpang ruh ia ki nongtrei nongbylla kiba trud ia ka maw ka dieng bad kiba shakri ha ban da pra ka met ka phad bad kdiah u budlum na ka bynta ban kamai jakpoh, ban bsa bad pyndap ia ka їing ka sem. Ka imlang sahlang ka la poi ha ka khep ba ka lah ban khyllem bad ki jingeh kiba khraw ki lah ban taplup bad tyllep ia ka jingim baroh kawei. Namarkata, ka donkam kloi ka jingїaienglang bad jingїatreilang, lym kumta ka jingim briew kan poi ha ka khim khait bad ka jingjynjar kaba ym lah ban pyllait. Amen
Phi don ban ong eiei?