Rev Kyrsoibor Pyrtuh
“barabor U Blei u don ha ka liang jong ki riewpaidbah kiba shah ban beiῆ”
Ka kitab Eksodus ka їathuhkhana shaphang ka kynhun jong ki mraw kaba mih noh na Ijipt. Ki kitab Jenesis bad Eksodus ki dei ki khanatang shaphang ka Jaitbynriew Jiw ne Israel kaba la mih pyrthei kumba naduh ka snem 1950 SK bad ki їathuhkhana shaphang ki thawlang- ki їawbei jong ki bad kumno ki sdang ban san ban mer lyngba ki pateng bapher.
Ka History jong ki Khun Israel kam dei tang shaphang ki Syiem ne ki Hima ne ki Hukum ne ki Lyngdoh Niam ne ki Nongbishar ne ki Nongїathuhlypa. Hynrei ka dei ka History shaphang ki mraw kiba shah ban beiῆ bad kiba їakhun bad їakhih ban laitim, ban im, ban san, ban roi bad kiew shaphrang. Barabor ha ka History ngi pule tang shaphang ki Syiem ne tang na ka phang jong ki nongjop thma ne ki nongsynshar. Ha kiwei pat ki kyntien ngi thoh ne pule ia ka History tang na ka liang jong kiba donbor ne kiba donspah ne kiba donnam. U Howard Zinn, u nongthoh History u hikai ban pule ne ban thoh ia ka History na ka phang jong ki riewpaidbah bad u la thoh ruh ia ka kot History ba khraw kaba kyrteng, Peoples History of The United States.
To ngin pyrshang ban ring ne dro dur shaphang kane ka kynhun ki mraw kaba ngi pule ha ka kitab Eksodus- Kane ka kynhun jong ki mraw kaba mih noh na Ijipt ka kynthup ia ki (i) nongbylla sngi, ki misteri, ki shakri їing briew, ki nongrep bad ki nongsharai blang (ii) ki kaitor, ki barikor, ki duhalia, ki nongrwai, ki tyngshop, ki puron bad ki nongkilan met (iii) ki riewstad, riewshemphang, ki nongthoh kot, ki nonghikai, ki nongїathuhlypa, ki Lyngdoh niam bad ki nongkhaїi (iv) ki khyllung, ki khynnah, ki samla, ki kynthei, ki shynrang, ki longkmie-longkpa bad ki tymmen, ki san bad ka kynthup ruh ia ki jingri jingdup, ki jingdon jingem bad ki tiar ki tar kum ki duitara, ki jaiῆphong bad kiwei ki mar kiba їasnoh bad ka kolshor ne dei riti.
Ka khanatang shaphang kane ka kynhun ki mraw ka dei ka jingshah ban beiῆ bad ka jingkyrmen, ka dei ka jinglong mraw bad ka jinglaitluid, ka dei ruh ka jingїathuhkhana shaphang ka jingїaleh, jingїakhun bad jingїaksaid ba tyngeh ban im, ban roi bad ban kiew shaphrang.
Katkum ka Baibl kumba ha ka snem 1290 SK ha ka por u Pharo Ramases II ka lyer jong ka jinglaitluid ka la beh ha ka Ri Ijipt baroh kawei. Kane ka lyer jong ka jinglaitluid ka la pynkhih bad pynkyndeh ia ka kynhun jong ki mraw kaba la angnud lah slem bah ban mih noh na Ijipt- “…nga la wan ban pynlait ia ki na ki nong Ijipt bad ban їalam noh ia ki na ka ri Ijipt sha kata ka ri kaba їar bad kaba seisoh, kaba tuid da ka dud bad ka ngap…” bad kane ka dei ka sur jong ka jinglaitluid. Ňiuma, ka jingїakhun ban їoh ia ka jinglaitluid kam dei kaba jem bad ban pynlong ia kata ka Ri jong ka jinglaituid kaba tuid da ka dud bad ka ngap ne ka Ri kaba seisoh ka dawa ia ka jingtreishitom bad ia ka synshar-ka bishar hok. Ka lynti sha ka jinglaitluid ka dei ka lynti kaba jlan bad kaba jwat.
Ha ka kitab Eksodus ngi pule shaphang ka jingїakhun bad jingїaid lynti jong ka kynhun ki mraw ban poi sha ka Ri jong ka jingkular. Haba ngi ong ka Ri kaba tuid da ka dud bad ka ngap ka mut ka Ri kaba pahuh pahai, kaba koit ba khiah bad kaba suk ba saiῆ. Ka dud bad ka ngap ka dei u soh jong ka synshar hok ka bishar hok bad ka thymmei saiῆpyrkhat kaba ῆiewkor ia baroh ki nongshong shnong bad ia kiwei ki jingthaw. Kane ka kynhun jong ki mraw ka angnud ban laitluid na Ijipt bad ban pynkylla ia kata ka shnong kaba kin shong kin sah sha ka Ri kaba tuid da ka dud bad ka ngap.
Kumta kane ka kynhun jong ki mraw ka pynkhreh їalade ban mih na Ijipt, ban wad bad ban mad ia ka jinglaitluid, ban roi bad ban san ha ka Ri kaba kin synshar hi da lade їalade. Ha kaba sdang, lehse man la ka miet bad haba rieh ki pynlong ki jingїalang ha ki kyntoit shnong ban їakren-їatai halor ka jinglaitluid bad ka Ri kaba kin leit shong thymmai. Hapdeng ka jingartatien bad jingsheptieng, sa ki nongsyntiat jong u Pharo kiba buddien bad lada jia ba tip u Pharo, kaei ka ban jia? Lane kaei ka jingpynsaja? bad lah don ruh kiba la shah kem, shah pynshitom bad shah pynїap.
Ha man la ki trep ki pynlong ia ki jingduwai ban їapan ban їasaid. Ki Lyngdoh niam ne nongїathuhlypa ki їaipynskhem bad їai pynsawa ia ka sur jong ka jinglaitluid bad ia ka sur ba u Blei barabor u don ha ka liang jong ki mraw, kiba tlot bor bad kiba shah ban beiῆ. Ki kaitor, ki nongrwai ki thoh bad thaw ki sur jingrwai, kumjuh ruh ki nongїalam bad ki riewpyrkhat ki mutdur bad saiῆ ia ka pyrkhat pyrdaiῆ, ki pynkhreh ia ka lynti їaid, ki pynkhreh ia ki nongrim ka synshar ka bishar, ka imlang-sahlang bad saiῆdur ia ka dei riti, ka kolshor. Ka jingїaleh ka la long kaba shyrkhei- ka jingpait khlieh, ka jingpait jabieng bad ka jingmong jingmynsaw ka bym kai shuh.
Kane ka kynhun ki mraw kam shym la їaid ruma khlem ki nongїalam bad ki riewpyrkhat. Ki Nongїalam ki mih napdeng ki paidbah ne ki paidmraw kiba da lade hi ki la mad ia ka jingsat syllang ka jingim mraw. Ki sngewthuh bha ia ka jingeh, ka jingshitom bad jingshah ban beiῆ. Ki sngewthuh biang biang ia ka jingangnud bad jingthrang jong ki mraw ban їoh ia ka jinglaitluid bad ban sdang thymmai ia ka jingim ha ka Ri kaba laitluid bad kaba seisoh. Ha ka por ba ki mih na Ijipt bad wat hadien ba ki la poi ha Ri Kanan, ka imlang sahlang jong ka kynhun ki mraw ka synjor bad ka shim por da ki spah snem ba kan shong skhem.
Ki paidmraw baroh ki їashimbynta lang ha ka jingїakhun bad jingїakhih ban їoh ia ka jinglaitluid, wat la ka don ka por ba ki la artatien bad sheptieng. Ha Pihahiroth ka kynhun ki mraw ka la їam bad lynniar namar ba ka duriaw ba saw ka la khang ia ka lynti їaid jong ki. Ki la shaїong ngit bad ka la mih ruh ka jingkylli nangne shano ngin їaid? Sa shisien pat ka la wan ka sur jingkyrmen na u Blei kaba ong, “To nangїaid”. Ka ba ar, ha Rephidim ka kynhun jong ki mraw ka la kynduh ia ka jingeh kaba khraw halor ka umbam umdih. Ki um bad ki tyllong um jong kata ka shnong ki long kiba kthang bad ki la kylla bih. Ha kiwei ki kyntien ki um kim long ban pyndonkam na ka bynta ka shet ka tiew ne ban dih (Eksodus 15). Kane ka kynhun ki mraw ka la pynkhuid bad pynbha pat ia ki um ne ki tyllong um bad la pynїaid ia ka rukom sam umbam umdih ha ka rukom ba baroh ki їoh ryntih bad mar ryngkat. Kaba lai, ha khlaw Sin ka kynhun jong ki mraw ka la mad ia ka jingkyrduh bam bad jingїapthngan (Eksodus 16). Ha kane ka kynti ruh ka kynhun mraw ka la jop ia ka jingkyrduh. Hoid, (katkum ka Baibl) ka mana ka la hap na bneng, hynrei ka mana kam don jingmut lymda ka rukom sam bam kam long kaba khuid bad ba hok. Kumta ka kynhun ki mraw ka la saῆdur bad thaw ia ka rukom sam bam kaba hok bad ryntih, bad la lah ban sam bad bsa ia ki paidbah baroh khlem tam khlem duna, khlem lah shilliang bad khlem leh shilliang khmat. Baroh ki їoh la ka bhah bad ki paidbah ki la laitim na ka jingїapthngan.
Katkum ka kitab Eksodus, ka paw shai kdar ba U Blei u long ha ka liang jong ki paidmraw bad u їashimbynta lang bad ki ha ka jingїakhun ban їoh ka jinglaitluid na Ijipt bad ruh ha kaba tei bad sdang thymmai ia ka jingim ha Kanan.
Kumno ngi mutdur ia ka Ri kaba seisoh bad kaba tuid da ka dud bad ka ngap? Kane ka juk “neo liberal” kaba ngi im mynta kam lah ban pynїoh ha ngi ia ka Ri kaba tuid da ka dud bad ka ngap. Ha ka kane ka juk, ka dud bad ka ngap ka tuid bad lang tang ha ki pung kti jong ki hehspah, ki heh Sorkar bad ki Nongsynshar. Ka jinglah shilliang bad jingїapher hapdeng uba riewspah bad uba duk ka nang shyrkhei katba nang mih ki sngi bad ngi la pynlong ia ka kam bamsap kum ka lad kamai ja bad la nang pynsngewthuh ba ka dei hi shibynta na ka kamai umsyep bad ba kam dei shuh ka kam runar. Ki nongrim ha ka trei ka ktah ne khaїi-pateng ne ka die ka thied ki la kylla bad synjor, ka jingїohnong shimet bad ka jingrhah ki la bujli ia ki nongrim tynrai, ka kamai hok bad ki la pynїap ia ka jingїatiplem.
Hato kum ki riewpaidbah, ki nongshong shnong ngin shu peit, ngin shu sngap? U paidbah u pynlong ia ka synshar ka khadar bad u dei uba hakhlieh duh jong ka synshar khamtam ha ka Ri synshar paidbah- U Soso Tham u pynkynmaw ba “u Syiem kam pher la dei u maw, ka Hima kit u rit u khraw” bad u Howard Zinn u ong, “ka bor kam shong tang ha ka spah bad ka suloi, kam shong tang ha ki riewthombor, ki riewlehjubor kiba khῆoit beiῆ ia ki briew tang namar ba ki don bor, ki don spah ne ki don kyrdan ne ba ki don ki pulit, ki shipai bad ki tup ki man. Hynrei ka bor kaba kham khraw ka don ha ki kti jong u paidbah”
Mynta kumne sa ka wat kaba ar ka khlam covid19 ka la lynshop. Ka long kaba diaw bad noh mynsiem haduh katta katta-
“ka khlam ka khangdam,
ka dei ka їapthngan,
ka ram ka shah mano ban bah?
A! Blei Kynrad A! Blei Kynrad
To sngew to sngap,
Їa ka ud ka nam ki riewmadan, ki riewpaidbah”
Amen.
Phi don ban ong eiei?