Rev Kyrsoibor Pyrtuh
“Nga long ka lynti, ka jingshisha bad ka jingim…” (Ïoannis 14:6)
Kawei kaba ngi dei ban shai kdar ha ka pyrkhat-pyrdaiñ bad jingtip-jingshemphang jong ngi ka long ba ym don tang kawei ka jinghikai lane tang kawei ka lynti sha ka jingshisha ha ka pyrthei. Ha kiwei ki kyntien, ym lah ban kam kynti ba dei tang ma nga ne tang ka kynhun jong nga kaba tip bad hikai ia ka jingshisha, katba kiwei pat kim tip ne hikai ia ka jingshisha. Ha ka jylli niam ngi sakhi ba ki kynhun niam ki ïapynksan bad kam trai ia ka jingshisha bad ha kane ka jingïapynksan, lada kim lah da ka nia ki rah da ki wait ki sum, ki suloi, ki tup, ki man bad ki dung, ki siat bad ki pynïap dusmon ia kito ki bym treh ban pdiang ia ka jingshisha kaba ki ïalap ne hikai.
Ka Chimamanda Ngozi Adichie, ka nongthoh kot ba paw nam ka kynthoh tyngeh halor ka jingma ban ngeit bad ïathuh tang kawei ka khana (The Danger of a Single Story). Kumta ha ka imlang sahlang ki mih ki jingïakynad bad jingïaumsnam lada kawei ka kynhun ka thom da ka bor halor kiwei lane ka kheiñ dewthala ia ka dei riti ne kolshor jong kiwei pat. Ha ka synshar khadar ruh ka mih ka jingeh bad lah ban khie ki thma lada kawei ka kynhun ne bor synshar ka pyntian ne pynngeit ne thep jubor ia ka saiñ pyrkhat jong ka halor kiwei pat. Lyngba ki por ka pyrthei ka la sakhi bad mad ia ki Syiem, ki Kaisar bad ki Patsha ba runar, ka la mad ruh ia ki nongsynshar leh jubor ne “Dictator”. Wat mynta ruh ha ka juk synshar paidbah kaba ngi dang pyrkhat ba ka dei ka aïom kaba pangad bad ba shngaiñ, phewse kam shym la long kumta. Ha kiba bun ki khep ki nongsynshar kiba la jied da ki paidbah ki tan bad kurup lut pynban ia ka bor sha lade bad ki bat ne ïasambynta ia ka bor tang hapdeng jong ki ne kata kaba ki khot mynta ka “elected autocracy”.
Ki ‘tien khmat haneng ki dei kiba la sot na ka jingkren u Jisu bad kitei ki kyntien kim dei kiba pynksan ia u Jisu ba U long tang ma U ka jingshisha. Em! kam dei kumta, pynban da kitei ki kyntien u Jisu u kob, u ïawer bad khot ia ki paidbah ban ïawanlang, ban ïamir jingmutlang, ban ïakhunlang bad ban kyntiew iwei ia iwei. Kaktum ki jingthoh Gospel, ka shai kdar ba u Jisu um shym la kam kynti ba u long tang ma u ka jingshisha ne ka hok, hynrei ka Baibl ka ïathuh ba u Jisu u la wan sha ka pyrthei ban ïalap ia ka khubor ba bha- ka khubor shaphang ka hok, ka jingshisha, ka jinglaitluid bad ka jingim ba dap kyrhai. Ha ki jingthoh Gospel u Jisu um shym la ong ba u dei tang ma U uba hikai ne kren shaphang ka hok bad jingshisha, pynban u Jisu u la ñiewtang ia ka jingim bad jingtrei jong u Ïoannis, u nongpynbaptis uba la shakri ia ki paidbah ha shuwa jong u- “Nga pynthikna ia phi ba u Ïoannis u long uba kham khraw…” (Mathaïos 11: 11) Bad une u Ïoannis u la shah khrai khlieh namar ba u ïasaid bad ïakhun ryngkat bad ki riewpaidbah, ki rangli ki juki, bad ba u ïalap shaphang ka hima ki bneng, ka hima jong ka jingsuk bad jingkyrmen.
Ngi dang shu lah rakhe ia ka Khristmas bad ka “Epiphany” (ka Epiphany ka dei ka jingrakhe bad jingkynmaw ia ki lai ngut ki riewstad kiba leit wad ia u khunlung Jisu sha Bethlehem. Ïa ka Epiphany la ju rakhe ban kynmaw ia ka sngi ba ki riewstad ki ïashem markhmat bad u khunlung Jisu. La ju rakhe ia ka “Epiphany” ha ka hynriew tarik u kyllalyngkot, kata khat ar sngi hadien ka Khristmas. Ka kyntien “Epiphany” ka wan na ka ktien Grik “epiphaneia” kaba mut ka jingpynpaw. Ka jingshem jong ki lai ngut ki riewstad ha Bethlehem ka pynpaw sha ka pyrthei ba la kha ia u Jisu). Ka Khristmas bad ka Epiphany ki ïathuh bad pynkynmaw ia ka jingwan longbriew u Jisu. Na ka pateng sha ka pateng, ka pyrthei ka ap kyrmen ia ka khubor ba bha bad ka jingwan u Jisu ka dei ka khubor ba u Blei bad ka Bneng ki hiar khyndew, u Blei bad ka Bneng ki long lem bad ngi, ki ïatreilang bad ngi na ka bynta ban pynim, ban pynlaitluid, ban pynshai, ban pyntngen bad ai jingkyrmen ia ka longbriew manbriew bad ia ka pyrthei-mariang baroh kawei. Ka jingwan u Jisu sha ka pyrthei ka dei ka jingpynpaw pyrthei ia ka hok, ka jingshisha, ka jingsuk, ka jingshngaiñ bad ka jingkyrmen.
Ha ka por ba kha ia u Jisu u Herod u dei u syiem mraw jong ka Hima Rom bad u synshar ia ka Palestine kum u Syiem ki Jiw. U Herod u dei uwei na ki khun shynrang jong u Antipater bad la thung ia u kum u Lat ka Nongbah Galilee mynba u dang dap arphew san snem ka rta. Kum u Lat u la pynpaw ba u long uba tbit bad ki Kaisar ka Hima Rom ki sngewtynnat bha namar ba u kyrshan borbah ia ki ha ki khep ba pher ba pher. Kumta ban siewkylliang ia u Herod bad ban nang pynjan shuh shuh ia u sha ka Hima, ki Kaisar ki la thung Syiem jubor ia U ha ka por ba u Antigonus u dang shong ha ka khet kum u Syiem ki Jiw. U Herod u la knieh jubor ia ka khet syiem kaba don ha Jerusalem bad ki shipai ka Hima Rom ki la khrai khlieh ia u Antigonus katkum ka jingdawa jong u Herod. Naduh ka snem 37 SK haduh 4 SK u Herod u la synshar lahduh kum u Syiem ki Jiw bad u la long u Syiem uba buaid bor bad u la pyndonkam bakla ia ka bor ha kiba bun ki bynta. U la kurup bad tan lut ia ka bor synshar sha lade marwei bad pynïap ia kito baroh kiba u suba ba ki ïasylla ban knieh ia ka bor synshar na u. U pynïap ia ka tnga Jiw jong u ka Miriam, ia ka kmie jong ka, ka Alexandra bad ia ki ar ngut ki khun jong u na ka Miriam, kata u Alexander bad u Aristobulos. Nangta u pynïap ruh sa ia uwei pat u khun na kawei pat ka tnga bad u pynïap shibun ngut na ka jait Hasmonian tang na ka daw ba u suba ba ki ïasylla pyrshah ia u. Ka khana ka ong ba ynda u la kynjoh hynñiew phew snem ka rta bad ka jingshitom ka la tangon tyngeh ia u bad haba u la jan ïap, u la thaw bad pynmih ki jingmudui kiba khlem nongrim pyrshah ia kiba bun ki nongshong shnong. La kem pathar bad set byndi ia ki bad u la pynmih ruh ka hukum ban pynïap ia ki ha ka sngi ba u khlad na ka pyrthei. U la pynmih ia kane ka hukum namar ba u tip shai ba ha ka sngi ba u khlad yn ym don mano mano ruh ki ban ïambriew namar jong u bad kumta u la hukum ban pynïap ia ki khnang ba kan don ka jingïam briew ha ka Nongbah Jerusalem bad ka Ri Palestine. Kynmaw ba u Herod u la kem, u la set byndi bad khrai ruh ia ka khlieh jong u Ïoannis u nongpynbaptis.
La kha ia u Jisu ha ka por u Syiem Herod bad katkum ka Gospel u Mathaïos 2:1-12 ki lai ngut ki riewstad na ri mihngi ki la leit tied jingkhang ha ka Ïing u Syiem Herod ha Jerusalem. U Mathaïos um shym la nam ia ki kyrteng jong kita ki riewstad, hynrei ngi ïohkem ia ka jingmut ba kine ki riewstad ki leit teid jingkhang ha Ïing Syiem ban kylli na u Herod hangno yn kha lane hangno la kha ia u Jisu u Syiem ka jingsuk? U Nongpynim? U Nongpyntngen? U Nongaijingkyrmen? U Nongaijinglaitluid? Ha khmat ka Ïing u Syiem Herod ki lai ngut ki riewstad ki la ïeng bad tied ia ka jingkhang, bad ki la kylli- Hangno ka Hok? Hangno ka Jingshisha? Hangno ka Jinglaitluid? Hangno ka Jingkyrmen? Hangno ka jingsuk? Hangno ka jingim kaba shngaiñ bad kaba thikna?
Ha ka kitab Jingpynpaw 3:20, U Jisu Khrist ruh da lade hi u pynbna ba u ïeng ha khmat ka jingkhang bad u ong ia kine ki kyntien- “Shahskhor! Nga ïeng ha ka jingkhang bad nga tied….” Ńiuma, ka kitab Jingpynpaw kam don ei ei ban ïathuhkhana shaphang ka jingkha ia u Jisu Khrist bad ka kitab Jingpynpaw 3:20 ka dei tang shi bynta na ka shithi kaba u Ïoannis u thoh sha ka Balang Laodikaïa. Ki nongthoh komentari ki ong ba ki kyntien “nga ïeng ha ka jingkhang” ki mut bad thew ba wat lada ka jingkhang kam plie ruh U Jisu un ïai tied bad ïai ap ha bar khlem thait bad khlem sngew sakhrai. Ki kyntien “nga tied” ki pynpaw shai kdar ba u Jisu u ïai tied ia ka jingkhang bad ïai wad ia ka lynti ban pynurlong ia ka jingthmu bad ka “mission” ba u wan sha ka pyrthei- U Jisu u wan sha ka pyrthei ban ïalap ia ka khubor ba bha, ka khubor shaphang ka Hima ki bneng-ka Hima jong ka hok bad jingshisha, ka hima jong ka jinglaitluid, ka jingsuk bad ka jingkyrmen. Kine ki nongrim jong ka Hima ki bneng ki dei ban ïoh jaka ha ka imlang sahlang bad kumta ruh u Jisu u ïeng hakhmat jingkhang bad u ïai tied.
Ka jingleit jong ki riewstad sha ïing u Syiem Herod ym dei tang ba ka la pynkyndit ia u Syiem, ka la pynpisa jingmut shikatdei ia u. U Syiem Herod uba buaid bor bad uba pyndonkam bakla ia ka bor, uba pynïap dusmon ia ki briew kiba u suba ba ki ïasylla pyrshah ia u, kitei ki jingkylli bad ka jingtied jingkhang jong ki riewstad ka la pynsheptieng bad pynbitar ruh ia u ha ka juh ka por. U Syiem thymmai aiu uta? Ka hok aiu, bad ka jingshisha aiu kata? Ngan ym ai lad da lei lei ruh ia uta u Syiem ka jingsuk ne u Syiem ka hok ne jingshisha ba un ïeng rasong bad ngan mait lyngkhot lyngkhai ia u, la byrthen kyr-iat bniat u Herod, katba ki riewstad pat ki ïai tied ia ka jingkhang bad kylli ia ki jingkylli. Kaba bud nangta U Herod u la hukum ban pynïap noh ia baroh ki khunlung shynrang kiba hapoh ar snem ka rta ha ka Hima baroh. Ki nongthoh komentrai ki batai ba ym pat ju don ka jingjia kaba kham sngewsih bad kham kthang ban ia kane ka jingpynïap beiñ ia ki khunlung. U Herod u thom da ka bor bad leh jubor khlem kheiñ ia ka pap ka sang bad pynïap ia kiba lui lui tang na ka bynta ban biang ïalade shimet, tang ban pynneh ia ka khet syiem bad ban khanglad ia ka jingtreikam ka hok bad jingshisha ha ka Hima.
Ka History jong ka pyrthei ka ïathuhkhana ia ngi shaphang ki riewshlur bad ki jingïakhih paidbah ba radbah (revolution) na ka bynta ban wanrah ia ka imlang sahlang kaba ïalong mar ryngkat, kaba shngaiñ bad kaba baroh ki mad ia ka jingim ba dap kyrhai. Pynban ka jingïakhih bad jingïakhun kam long kaba suk bad shibun bah ki riewshlur ki la shah pynshitom, shah set byndi bad shah pynïap. Ha Ri India mynta ruh ki don shibun ki riewshlur kiba ïakhun na ka bynta ki hok jong ki “tribal”, ki “dalit”, ki nongbylla sngi bad ki rangli ki juki. Kine ki shah kem bad shah set byndi, ki shah pharep bad shah mudui khlem nongrim bad uwei na kita u dei u phadar Stan Swamy uba la shah kem bad shah set byndi namar ba u ïakhun na ka bynta ki “tribal” ha ka Jylla Jharkhand. Hooid, kiba bun kwei pat kum u samla pule Umar Khalid bad kiwei kiba shah pharep khlem nongrim bad shah pynngat ha ki kyndon aiñ kum ka “sedition”. Wat ki nongrep kiba ïakhih mynta ruh ki shah peit khmat ha ki bor synshar bad ki shah suba sniew ne shah kynnoh kynta lai phew jait. Kane ka dei ka Ri India kaba ngi im mynta bad ngim dei pat ban klet ba ha ka snem 1951 u Nehru, u Myntri Rangbahduh ba nyngkong u la kynthoh ha “Parliament” kumne- “kane ka kyndon aiñ (sedition) ka long ka bym sngewtynnat bad kaba ym lah shuh ban pdiang, kumta lada ngi lah ban pyndam noh kham kloi ia ka, kan nang bha”
Ka hok bad ka jingshisha ki dei ban ïai tied jingkhang, kumjuh ruh ki riewpaidbah kim dei ban sngap jar bad ngi dei ban tied ia ki jingkhang jong ka synshar khadar,ka imlang sahlang bad kumta ter ter. Sa katno ngin set kak bad pynkbum jubor ia ka shyntur jong ki riewshlur bad ki riewïakhun? Ngim tip satia ki riewstad kiba leit tied jingkhang ha ïing u Syiem Herod ki dei kiei? Hynrei ngi ngeit skhem ba ki dei ki riewshlur kiba ïakhun bad ïaksaid na ka bynta ki rangli ki juki bad ki riewpaidbah.
U Jisu u ïeng ha ka jingkhang bad u tied, kumta ruh U siew ka dor kaba rem na ka bynta kane. Ka Hima Rom bad ki para Jiw ki mudui pyrshah, ki pharep khlem nongrim ia U bad ki kynnoh ba u dei u nongpynkulmar shnong bad uba beiñ Blei. Hynrei khlem tieng khlem riej u Jisu u ïeng ha ka jingkhang bad u tied.
Amen
Phi don ban ong eiei?