Kong Linda Kongwang
Katba ka aiom tlang ka LA nang hajan, bun nangi ngi sangeh noh ban leit jngi haki um ki wah khnang ban iada ialade naki jingpang ne baiong khlieh namar kham bun nangi ngi don ka jing ngeit bieit ba ngin sa khriat ne pang ruh lada ngi pyllut por ban jngi haki um ki wah kiba dait thah haka por tlang.
Ka jing wad bniah da ki riew shemphang ki iathuh ba ngim dei ban ngeit bieit iaki khana puriskam ba kim long kiba dei bad ki pynthikna lyngba ki jingwadbniah jongki, ki ong ban jngi um haka por tlang ka ai jingmyntoi shibun iaka met ka phad kum ka jingkyntur khlieh, pynjah jingktha met, pynsyaid iaki bynta ba shapoh jong ka met, kyntiew iaka jingkhlaiñ ka bor met, bad ruh ka iada naka jing bankhia haki jingmut jingpyrkhat.
Ka jingwadbniah bala pynlong da ka Oulu University haka jingiadonlang bad ki spah ngut ki nongjngi um ki ong ban jngi ha ki um ki wah kalah ban pynduna iaka blood pressure, ialeh pyrshah naka jing khriat ka met bad na ki jingpang baiongkhlieh bad ruh ki nongjngi um ki kham lah ban tehlakam iaka jingbankhia ki jingmut jingpyrkhat ban ia kiwei.
Haba pynngam iaka met hapoh ka um kaba dait thah, ka pyllait naki jing banbor ki jingmut jingpyrkhat kaba pynkhih iaki nervous system. Naka jingkhih ki nervous system,ka jingmih ki norepinephrine hormones kiba dei ki blood-borne hormone kan nangkiew. Ha kawei pat ka liang,ki parasympathetic nervous system ruh ki iohbor bha ne khlaiñ haba pyrshah iaka met haka um dait thah bad ka jing pynjahthait ne maramot iaka met kan sdang iaid shaphrang. Haba khmih bniah kane kan kyntiew iaka jing duna noh ki Serotonin bad ki Dopamine. Kine ki jait hormone baroh ar kiba don haka met jongphi kin pynduna iaki jingkhuslai jingmut, ki jing banbor ki jingmut jingpyrkhat bad phin ioh iaka jingkmen shadien kaba phi dei ban ioh.
Hangne phin shem katto katne ki jingmyntoi lada phi lah ban jngi haka por tlang ban ioh iaka met ka phad kaba koit ba khiah.
- Kyntiew iaka jinglahshah ha ka jingkhriat :– Ban jngi um haka por tlang ka mut ban pynshah iaka met haka jing dait thah jong ka um. Katba ka met ka dang lah ban shah haka jingkhriat ka um katta phin nang lah ban shah haka jingkhriat jong ka suinbneng.
- Pynshait pynkhlain ia baroh ki bynta ba shapoh jong ka met :– Ban pynngam ialade haka um kaba dait thah man la ka sngi, kadei kawei naki jait jing kilan met kaba bha tam iaki bynta ba shapoh jongka met. Kan pynbor iaka met ban khih ban ksar naka jing kylla ka suinbneng. Kat nang iaid ki por, kan kyntiew iaka jingkoit jingkhiah jongka bor met lada phi lah ban jngi um man laka sngi. Ka jingwadbniah ka kdew ruh ban jngi haka jing dait thah jongka um tlang kan kyntiew iaka jingdon ki cells kiba lieh (White Cells) bad ki trei kam haka ban pynjai jai iaka jingbanbor ki jingmut jingpyrkhat bad pynkhie im biang iaki bynta ba shapoh jong ka met.
- Kyntiew ia ka Metabolism bad pynhiar iaka jingkhia jongka met :– Hato phi la juh khmih bniah balei ki nongjngi um ki kham raikhoh bad biang ka met ka phad? Ban ngam haka um kaba dait thah ka kyntiew iaka jingtreikam bha u dohnud. Ban syaid ka met, ka met jongphi ka donkam ban trei kham bun dakaba jngi haka por tlang, ka metabolic rate ka nangkiew bad pynhiar shibun iaka jingkhia jongka met ban iakaba jngi haki por lyiur.
- Ka jingtuid bha ka snam :– Ban jngi haka jing dait thah jongka um, kan iarap iaka snam haka met jong phi ban tuid bad phriang sawdong ka met. Ka khynniat iaka snam sha baroh ki bynta jongka met kum sha ki Arteries, ki Veins bad ki Capillaries. Dei naka jing sdang dait thah jong ka sniehdoh, ka jingring mynsiem bad ka jingtied sted jong u klongsnam ka nangkiew. Bad ka jingshah haka um kaba dait thah man laka por phin pynmlien ialade bad ka jingtuid jongka snam kan nang kiew naka por sha ka por bad kham palat ruh. Kane kan ai jingmyntoi ia u klongsnam, iaki dohksah bad iaki thiedsnam haka met baroh kawei. [yn dang bteng]
Phi don ban ong eiei?