Katto katne shaphang ki matti jong U Mar Nongpoh bad ki thei riewkhlain jong ka Kur Nongpoh

Deibormi Nongpoh

Haba pyrkhat bha ïa la ka ri bad ka jait bynriew jong ngi, ngi ïohi ba ka long shisha ka ri ba la kyrkhu da u Blei. Ka ri jong ngi wat la ka long kaba rit bad ka jait bynriew kaba rit hynrei ka don ïa ki riewkhlaiñ kiba la im ha ki spah snem ba la leit noh, kiba la pynsah nam ïa lade da la ki jong ki matti kiba ngi dang lah ban ïohi haduh kine ki sngi ha ki katto katne tylli ki jaka jong ka ri Khasi Jaiñtia. Ki don na kine ki matti jong kine ki riewkhlaiñ kiba pyni ïa ka kolshor, ïa ka histori jong ka ri bad ka jait bynriew jong ngi. Kine ki riewkhlaiñ na ka daw ka jingkhlaiñ bad ki kam kyrpang ba ki la leh ki la don na pdeng jong ki kiba la ïoh ïa ka nam “Mar”. Ban ïoh ïa kane ka nam “Mar” kam long ka kam kaba suk, hap ban mad ïa ki jingtynjuh kiba shyrkhei ha kaba la don na ki riewkhlaiñ kiba la duh noh wat ïa la ka jingim. Kiba la ïoh ïa ka nam “Mar” dei tang kito kiba la dep tynjuh da ki Syiem ban ïohi ïa ka buit, ïa ka jingtbit bad ïa ka jingkhlaiñ bor jong ki. Ki syiem Jaiñtia ki ju leh ïa kata ha ki por jong ki bad kiba kum kine ki riewkhlaiñ kiba la jop ha ki jingïatynjuh bor ki ju ïoh ïa ka lad ban shong ha ki ïing syiem, ban long ki nongïarap jong u syiem ha ka kam ka jam bad ki don ruh ka jingïadei kaba jan bad u syiem.

Ha ri Jaiñtia ki la don katto katne ngut ki riewkhlaiñ kiba la ïoh ïa ka nam “Mar” bad kiba la pynsah nam ïa lade da la ki jong ki matti. Na pdeng kine ki riew khlaiñ, ki long u Mar Phalyngki, u Lah Laskor, u Luh, u Tapum, u Mak, u Maklai. Kiwei pat ki riew khlaiñ ha kane ka ri jong ngi ki long u Railong, u Ter Kyndiah, bad u Bailon Khyrїem.

Nalor kitei ki riewkhlaiñ kiba la ïoh ïa ka nam “Mar”, dang don sa u wei pat u riewkhlaiñ ka ri Jaiñtia uba la ïoh ïa ka jingithuh na u Syiem Jaiñtia bad uba la їoh їa ka nam “Mar” uba ngim pat ïohi ba un rung ha ki kot ki sla bad bun na ngi ngim pat tip ïa ka khana shaphang jong u. Une u riewkhlaiñ u dei na ka jait Nongpoh na ka shnong Nongtalang kaba don ha War Jaiñtia. Ïa une u riewkhlaiñ la khot ha Nongtalang da u Bir Nongpoh. Une u riewkhlaiñ ym tang ba u la ïoh ïa ka nam “Mar” na u Syiem Jaiñtia, hynrei u don ruh ïa ki matti kiba ngi dang lah ban ïohi haduh kine ki sngi. Katkum ki jingïathuh khana hadien ba syiem u la bna shaphang ka bor ka jingkhlaiñ jong u, u la phah ba un hiar sha Jaiñtiapur ba un ïa kynduh mar khmat bad u, hynrei ym lah pat ban їoh jingtip shaphang ka kyrteng jong uta u Syiem Jaiñtia uba synshar ha kata ka por. Ka Jaiñtiapur ka jngai tang kumba 12 km ei ei na ka shnong Nongtalang; une u riewkhlaiñ haba u la shah khot, u la hiar ban leit ïa kynduh ïa u Syiem sha Jaiñtiapur; la ïathuh ba katba u dang ïaid ha lynti la mih u khla bad u la kynrup ïa une u riewkhlaiñ hynrei da kaba suk u la kem ïa u khla bad u la rah ïa u sha u Syiem.

Kine harum ki long ki matti jong u Mar Nongpoh kiba dang lah ban ïohi haduh kine ki sngi.

1. U Mawsiang ba u pynlong trap: Une u dei u mawsiang ba u Mar Nongpoh u pyndonkam ban kup ban ïada ïa lade na u slap ha ka por ba u wan na bri; Ïa une u mawsiang la khot ha Nongtalang da “Ke Chyldiang u Bir Nongpoh”, “Chyldiang” ka mut ïa ka “trap”. Ka pyngkiang jong une u maw ka long 162 cm, ka lynter ka long 525cm bad ka jingrben ka long 63cm. Une u maw u dang don haduh mynta ha ka shnong Nongtalang.

2. U Mawbyrsiew: La ïathuh ba la don ha kawei ka sngi ba ka kmie jong u, ka phah ïa u ba un leit wad maw kiba bit ban shna mawbyrsiew, u Mar ynda u la wan u wanrah pynban da u maw uba heh ba jrong u bym ïahap ban shna maw byrsiew. Une u maw u don ïa ka jingjrong kaba 177cm, ka pynkiang 27cm, bad ka jingrben  kaba 31cm. Une maw ruh u dang don haduh mynta ha ka shnong Nongtalang.

 

 

1. U Maw ba u pom da ka wait: Une u dei u maw uba kham kyrpang namar u don ka jingïadei bad u Syiem Jaiñtia; katkum na ki jingïathuh pateng jong ki longshuwa, une u dei u maw jong ka jingïatynjuh bor hapdeng u Syiem Jaiñtia bad u Mar Nongpoh; u Syiem u la siat da ka Suloi ban pynpei lyngba ïa u ne u maw hynrei um shym la lah ban pynpei, kumta u Mar u la pom da ka wait ïa  une u maw bad u la dkut noh. Ha une u maw haduh mynta dang lah ban ïohi ïa kine ki dak wait ba u Mar Nongpoh u la pom bad ïa ki dak kuli ba u Syiem u la siat ha kaba la don ka thliew kuli ha une u maw kumba 6/7 inshi ei ei. Une u maw u don ha ki bynta ba shathie jong ka shnong Nongtalang ha ka lynti ban leit na Nongtalang sha Jaiñtiapur.

 

 

Kaba kham sngewtynnat ka long ba ka kur Nongpoh kam shym la don tang ïa u Mar hynrei ka don ruh ïa ki lai ngut ki riewkhlaiñ kynthei kiba la pynpaw pyrthei ïa la ki jong ki matti da kaba ki la pynïeng mar uwei u mawbynna ha kawei ka jaka kaba ki khot ka “Shmea Dymmui”. Kane ka jaka ka don ha ka surok ban leit na Amlarem sha Dawki. ‘Shmea’ ka mut Maw bad ‘Dymmui’ ka mut ïa ka thei samla kaba la poi sha ka jinglong samla ba pura. Kine ki maw ba ki la pynïeng ki dang don haduh mynta ha kane ka jaka.

 

Ban pynkut їa kane ka jingthoh barit sngewtynnat ban phai sha u myllung Soso Tham, uba la kynud sngewtynnat kumne shaphang ki riewkhlaiñ bad ki khla wait jong ka ri kiba la im ha ka mynnor.

Ї’u briew ba shoh ka sngi ba lwait,

Ki tei ki kor ba un shongthait:

Jingkieng ki pun halor ki wah,

Ka thadlaskeiñ ruh kan їai sah;

Katba dang neh ka sngi u bnai,

Ka buit ka bor ki nonghyndai.

         

 

Ki khla ka wait ki khraw jutang,

Ha um ha ding їa ki la phrang:

Ka rong ka rup, ka phuh ka phieng,

Ka maiñ jong ki ban peit ngi tieng;

Їathuh ma phi,thawlang,їawbei,

Їathuh їa ngi ki thiah haei?