Da u Bah Philip Marwein
Mynta ka kynti, to ngin ia mih na la ki jong ki shnong ban leit jngoh ia ka shnong ‘Tiehbah’ lane ka shnong ‘Ktiehbah’ lane ka shnong ‘Pynthor rep kba kaba heh’. Kane ka shnong ka don kumba 11 km Shatei na New Nongstoin. Mih na Nongstoin da ka Kali rit saw shaka, iaid lyngba ka surok New Nongstoin-Mawiaban bud na ka surok ba syndah ia ka Farm Syiar-Farm Sniang jong ka Veterinary, pei ha ka surok NH 44E Nongstoin Bye-Pass bad jam noh sha ka surok 100 sngi (MNREGS) jong ka shnong Tiebah sa poi suk ha ka Shnong.
Ia ka shnong Tiehbah la seng ha ka snem 1965 da ki 6 tylli ki longiing na ka kur Mawlieh bad Sohphoh bad u Sordar banyngkong eh u dei u Wonsing Sohphoh. Ki tnum iing kiba nyngkong ki dei ka Ising Marngar, ka Mi Sohphoh, ka Lassi Sohphoh, u Raiong Nongshlong, ka Swillimai Myrthong bad ka Misa Myrthong. U Sordar baar u dei u Norishon Nongsiej, u ba lai u dei u Pholishon Mawlieh, u ba saw u dei u Tngendinial Nongsiej, u ba San u dei u Philingwell Snaitang bad u ba mynta u dei u Reading Wanniang. Kane ka shnong mynta ka don 64 tylli ki tnum iing bad ka don 436 ngut ki khlieh briew, 210 ngut ki shynrang bad 226 ngut ki kynthei . Ki iing BPL ki don 38 tylli bad ki iing APL ki don 26 iing. Ki kur kiba don ha Kane ka shnong ki don 11 tylli, ka kur Khardewsaw ka don 17 tnum iing, ka kur Mawlieh ka don 12 iing, ka kur Iawphniaw ka don 10 iing, ka kur Wanniang ka don 6 iing, ka kur Thongni ka don 6 iing , ka kur Lyngkhoi ka don 3 iing, ka kur Kharjahrin ka don 3 iing, ka kur Dkhar ka don 3 iing, ka Kur Syiemlieh ka don 2 iing, ka kur Marwein tang shi iing bad ka kur Lyngdoh Mawnai ka don tang shi iing. Naduh kiba dang kha haduh 14 snem ki don 219 ngut; kiba 14 snem tam haduh 20 snem ki don 50 ngut; kiba 21 snem haduh 25 snem ki don 47 ngut; kiba 26 snem haduh 35 snem ki don 48 ngut; kiba 36 snem haduh 50 snem ki don 49 ngut; kiba 51 snem ka rta haduh 59 snem ki don 19 ngut bad kiba 60 snem haduh 100 snem ka rta ki don 4 ngut. Baroh 4 ngut kiba la iaw rta ki la ioh bai bam tymmen na ka sorkar.
Ki pud sawdong jong kane ka shnong ki long kumne: Mihngi ka don ka shnong Mawthoh, ka Diskiang bad Mawthar. Sepngi: ka shnong Myndo, ka Umkyllain bad ka Nongdom. Shatei: ka Nongmylliang. Shathie: ka shnong Siejlieh.
Ha ka Shnong Tiehbah ki don 2 tylli ki L.P skul, kawei ka U.P bad kawei ka Secondary School. Kawei ka L.P skul ka kyrteng ka Tiehbah L.P Skul bad kawei pat kaba kynthup lang ia ka L.P, ka U.P bad Secondary Skul ka kyrteng ka B. Jahrin Presbyterian Secondary School. Ki khynnah skul ha baroh ar skul ki don 110 ngut bad ki nonghikai ki don 10 ngut.
Kiba la pass Matrik ki don 12 ngut, kiba la pass B.A ki don 5 ngut, ki shakri sorkar ki don 2 ngut, ki Nongkhaii ki don 9 ngut, uwei u Kontraktor, ki nongrep bad nongbylla sngi ki don 415 ngut. Kiba don khyndew, Kper bad khlaw ki don 39 tnum iing, ki bym don Pynthor ktieh ki don 25 tnum iing, ki Nongshongsap ki don 3 tnum iing, kiba don khyndew, Pynthor bad Khlaw ki don la ki jong ki dulir ba shu thoh ha ka kotsada ne ba la type ha ki Non Judicial Stamp Paper. Bun na kine ki dulir kiba khlem register bad ka Revenue Department hynrei ki don katto katne kiba la register ha Ophis u Syiem ka hima Rambrai. Ha Tiehbah ym don khyndew Raid, khyndew shnong, ym don khyndew kur hynrei tang ka khyndew Khurit lane ka khyndew shimet lane ka Rikynti. Nangta ha shnong don uwei u Nongai dawai Kynbat bad uwei u Nongkhem bad Nongpynkha khun, ki Nongthain khoh, kriah, ruh, prah, star, shang, shylliah, thiar, sup, pdung, khroi bad kiwei kiwei ki don 4 ngut.
Ha shnong ka don ka 9 ngut ki dkhot ha ka Vigilant Committee kaba khmih halor ka jingiaid ryntih ka Ration ha shnong bad ka jingtrei kam u PDS Dealer jong ka shnong. Ka shnong ka ioh 2537kgs u khaw bad 276 litre ka umphniang sharak. Ka don 38 tylli ki Card rashon PHH bad 8 tylli ki Card NFSA. Katkum ka jingiathuh jong u Sordar shnong, u Secretary shnong bad u PDS dealer ka shnong ka jingioh rashon ka long ryntih manla u bnai bad la sam ryntih sha baroh kiba ioh card rashon. La sam ryntih ruh ia u khaw bad Dai/Shana/Atta iohei na u Priminister ha man la ka thliew iing mar mar 5 kg u khaw shi khlieh briew bad 2.5 kg u dai/Shana/Atta shi thliew iing shi bnai shi bnai kum ka jingiarap ia kiba mad jingkyrduh namar ka Covid- 19.
Halor ki skhim sorkar bapher kane ka shnong Tiehbah ka la ioh ia ka skhim Platform um na ka PHE, hynrei kine ki platform ki khyndiat eh bad ka jingmih ka um ka duna palat bad bunsien ka um kam da poi tista satia. Na ka Education ka la nohsynniang da ka Adhoc grant ia ka L.P Skul Tiehbah hynrei kam shym la pynjaw ei ei ia ka B.Jahrin Presbyterian Secondary School, L.P bad U.P School. Na ka Health ka la noh synniang da ka ba thung ia ka Asha, ka Kong Iolinda Wanniang ban shakri ia ka shnong ha ka liang jong ka jingkoit jingkhiah jong ki khyllung, khynnah bad ki kynthei ba punkhun bad ba dang aibuin. Na ka Fishery ka la ai jingiarap ban shna pung dohkha ia arngut ki khunshnong. Na ka Food bad Civil Supply ka la ai ia u khaw bad umphniang sharak. Na ka Social Welfare ka la ai pension ia ki 4 ngut ki tymmen bad ia kiba la iap lok. Na ka ICDS ka la ai ia ka ICDS centre, la thung ia ka Anganwadi Worker, ka Kong Patalincy Wanniang bad ka Helper, Kong Nelinda Wanniang ban sumar bad peit ia ki khynnah rit bad sam jingbam tei met ia ki. Na ka Nongstoin Block ka la ai peisa ban tei ia ka Community Hall, Repair ki Paikhana, ai katto katne ki PMAY skhim bad ar tylli ki MNREGS. Kiwei ki tnat sorkar kum ka PWD, Agriculture, Horticulture, Veterinary, Soil & Water, Forest & Environment, Sericulture & Weaving bad kiwei kiwei Kim pat pynjaw ei ei ia kane ka shnong. Ka jingkhmih lynti na u MLA, MDC ruh ka dang duna bha, ka shnong ka la ioh jingiarap ia u khaw Corona bad jingiarap ia ka madan skul na u MLA bad na u MDC pat u la iarap na ka bynta ka madan ialehkai ha shnong, u la ai ruh ia u khaw Corona. Na u Bahlieh Thabah u la ai ki shuki plastik ia ka Balang shnong bad u Bah Prai Wanniang u la ai ki shuki plastik ia ka shnong. U Bah Wonding Sohphoh bad I Kong Liar Mawlieh ki la ai ei ia ka Nongrim iing ia ki para khunshnong ba Duk.
Ha shnong ki don saw tylli ki Balang (ki niam). Ka Balang Presbyterian ka don 57 tnum iing, ka Balang Fellowship ka don 4 tnum iing, ka Balang Katholik ka don tang shi tnum iing bad ka Balang U Blei ka don 2 tnum iing.
Namar ki nongshongshnong hangne ki kham im na ka rep bad bylla katkum ki samoi, kham bun ka por la pynleit ha ka rep bad kaba bun na kata ki pynleit ha ka leit bylla ha ki kam mistery shna iing, bylla ha ki jaka don dewiong, thang rnga, otdieng, long driver Kali khamtam nongniah ia ki trok bad ban bylla ha ka kam rep. Ki mar rep ba ju pymih ki long u kba, u Phan, u Riewhadem, u Sying, u Jhur, ki Pathaw, ka Shriew, u Shynrai, ka Kait, u Phankaro, u Shynrai, u Synshar, ki sohphoh Nongkhlaw, Sohplom, sohiong, sohniamtra, sohphareng, sohjew bad kiwei kiwei. Bun na ki nongshongshnong kim im pahuh namar ki dang kyrduh ha kiba bun ki liang, pynban ki im na ki marrep lajong bad kham duna kiba pet khaw nabar. Katkum ka jingiathuh jong ki bor synshar shnong bad ki longkmie ki iamynjur ba dang bun ki long iing ki la dap baroh shisnem lada ki pynlut tang hapoh T.1,00,000/- Hynrei la katta ruh ki dang bun ki ba dang tlot ha ka ioh ka kot ba kyrduh bha ha ki lad jong ka kamai kajih. Ki rangbah ha shnong ki la pynpaw ba ka wah Mawpon bad ka Wahrisaw ha shnong ki long ka jingkyrkhu ia ka shnong namar ki ioh um ban saitjain, ban tong bun jait ki dohum bad ban khwai ia ki dohkha, shersyngkai, dohthli bad kiwei ki jait doh. Ka dorbar shnong ruh ka pyrkhing bha ia ki khunshnong bad ki barshnong ban pyniap pathar ia ki dohum ha ki wah bad ki phudshnong. Kane ka shnong ka pyntreikam da kaba tyngeh da ki dkhot ka Village Defence Party. Sa kawei ka khubor kaba sngewtynnat na kane ka shnong ka long ba ki nongshongshnong ki kheinkor bha ban iada ia ki wah ki um, ki khlaw ki btap bad ki sawdong sawkun jong ka mariang ban im ki nongshongshnong mynta bad ki pateng ban wan. Ia kane ka jingpeiphang la ioh na ki dorbar shnong, ki jingpynshai na ki tnat sorkar bad na ki program pynshai ha ki jingialang bapher, na ki jingiaseng bad na ki skul ruh. Kane ka jingpynsngewthuh ka la wan ruh na ki skul, ki briew sorkar na ki Block, ki Asha bad ki Anganwadi Worker.
Halor ki jingtip shaphang ki skhim sorkar bapher kiba don ha ki tnat sorkar bapher ki nongkitkam shnong bad ki paidbah ki tip na ki Block bad na ki seng trei monsngewbha. Ha kaba iadei bad ka jingmlien ban kynshew peisa ha ki Bank bad ban shim ram na ki Bank, kiba shakri ia ka shnong ki iathuh ba ki dang don tang katto katne kiba shlur ban pan ram na ki Bank bad ka jingmlien ban kynshew peisa ha Bank.
Haba wad jingtip halor ka imlang sahlang ha ka shnong la ioh jingtip na ki nongkitkam shnong bad ki nongtrei ha shnong ki iathuh ba lait tang na ki katto katne ki mendih kyiad ki bym long ka jingpynthut ia ka imlang sahlang ha shnong, ki kam tuh, kam lute, kam thok bad shukor, ka klim, ka bam ei ban kurup ia ka hok jong kiwei, ka bamsap, ka phon bad ka shetkylla ia kiwei kam don satia hapoh shnong.Halor ka shongkha khynnah bad ka pepskul noh shiteng por ka jingphet tnga ba khah khah bad ka jingieh khunrei bakynrei bha ki nong synshar shnong bad ki longkmie hangne ki la iathuh ba kum kine kim don ha shnong. Halor ka sneng ka kraw, ka jingiasyllok bad ki Khun halor ka Akor bad ka burom, halor ka iaid ka ieng ki la iathuh ba kine ki dang don byllai ha shnong bad la ioh ia kane na ka akor ka burom bad ka iaid ka ieng jong ki khynnah bad ki Khun samla ha shnong. Haba la kylli shaphang ka shong shakri ha iing ki briew ka dang kynrei me em ha Tiehbah, ki nongpyniaid shnong ki la iathuh ba mynta kam don shuh ha shnong. Shaphang ka bai bylla ha shnong ki la iathuh ba ia u shynrang la siew T. 300/- bad ia ka kynthei T.200/- shi sngi. Shaphang ka jingngeit Menshohnoh, Menaiksuid, ka kam aibih bad ka jingngeit biej ka bor shnong ka la ong ba kine ki la duhjait. Haba la tohkit halor ka thoh ka pule ha shnong ki la iathuh ba kumba 90% na ki Khun shnong ki la bang bha ban thoh bad ban pule ia ka ktien Khasi bad ia ka ktien Phareng ruh kumba 40% ki la nang ban sngewthuh hynrei kim pat da nang ban kren shaid shaid bad ban thoh jlih bha.
Ki la iathuh ruh ba ki kmie ki kpa hangne ki pynduna Khun be pynduh Khun tad lada don ka jingshitom palat ka kmie ha ka por kha ne don jingthut ha ka plakhun. Hynrei bun ki longiing ki don kumba 7 ne 8 ngut ki Khun shi iing shi iing. Ki la iathuh ruh ba ki Khun shnong ki iaryntih bad iatylli ha ki kam shnong bad ki iarap bad iabeh ha ka khia ka shon para nongshongshnong be paramarjan. Ki la iathuh ruh ba ka dorbar ha shnong ka long shisien ha ka shisnem ban ai report halor ki jingtrei kam baroh shisnem, ban ai jingkhein jingdiah halor ka peisa tyngka jong ka jingioh bad ka jingpynlut bad kumno saindur na ka bynta ka snem ban wan.
Halor ka skhim 100 sngi na Block Nongstoin la iathuh ba ka shnong ka la ioh at tylli ki skhim, ban shna ia ka Approach Road bad ban shna ia ka Washing Pond. U Sordar shnong bad u Secretary shnong ki la iathuh ba ia ki skhim 100 sngi ha shnong la pynkhreh da ka Village Employment Committee (VEC) bad la bishar da ka Executive Committee jong ka shnong. Hadien ba la mynjur da ka EC sa phah ia ka application sha Block bad ka Block kan pdiang ia kita ki proposal lane ka lah ruh ban kyntait lada Kim iahap. Lada la mynjur ka sa ai ia ka Work order sha u Chairman jong ka VEC ban pyntrei ia kita ki Skhim. Ia ka approved sanction sa pyllait na Block sha u Chairman hadien ba la jurip bha ia ka jingtrei la ka la biang nadong shadong ne em katkum ka jingthew bad ka kwality.
Ki Nongkit kam jong ka shnong Tiehbah ki dei kine: u Sordar u dei u Bah Reading Wanniang, Secretary u Bah Towel Mawlieh, Asst. Secretary u Dibodin Mawlieh, Treasurer u bah Mistriewdingland Marwein. Ki dkhot ka EC ki long: u Dione’s Pariong, u Jorbadsing Pariong, u Khainding Jahrin, u Pristar Kharlyngdoh, u Andreas Nongsiang, u Phlendar Sangriang, u Branly Marwein, u Khlanding Jyrwa, u Petarius Pariong bad u Sainbor Iawphniaw. Nalor kine ki don u nongmihkhmat na ka Seng Samla, VDP bad na ka Sports Club.
Ka shnong Tiehbah kam pat da jngai na Nongstoin bad ban leit sha kane ka shnong ka dang sum ha ka port tlang hynrei ka dang shitom ha ka port lyiur bym pat da lait ki kali ba dang ktieh ka surok 100 sngi. Hynrei kane ka shnong ka long kaba iar bha ba iajngai ki tnum iing. La jar katta ruh ka long kaba I pyngngad bha ba bun ki lawkseh, khyndiat ki lawrit diengmet. Ki don shibun ki Mawlong mawteh, ki mawlein bad ki mawsiang. Ka don ki jaka ba itynnat ban khring ia ki nong jngohkai ban khmih sha ka liang Mawlangniang, ka don ka jaka ba la khot ka Lawshnong bad ka Law Mawrok kaba itynnat bha ban peit kylleng sawdong ka mariang.
Phi don ban ong eiei?