Bah RM Shabong
Ka la khie biang ka thma ktien, hapdeng ki jylla ba shathie jong ka India pyrshah ia ka sorkar BJP, ha kaba iadei bad ka jingthmu ban pynrung ia ka ktien Hindi sha ki thie ki jylla bad katei ka la pynlong ia ki kynhun seng, ba iashah ia ka seng sain pyrthei DMK, ba kin leit ban pyndam noh ia ki jingthoh kyrteng ha ki nongbah ba heh jong ka Tamil Nadu, kiba la thoh ha ka ktien hindi, khamtam ia ki ophis sorkar India. Lada iakren ia ka jingshisha, kine ki jylla, ki don ia la ka jong ka daw bad kawei na ki daw, kaba kongsan eh, ka dei ha ka iohkam iohjam, ha kaba tang na Tamil Nadu, la shim jingkhein, ba kiba trei bylla shabar ri, ki don hapdeng ka 2 haduh 3klur ngut, ha kine ki sngi.
Ki wan sa ki nong Kerala, haba la iathuh ba kitei ki leit shong shnong ha ki 182 tylli jong ka pyrthei bad ki Malayalis, ki don kumba 21lak ngut kiba leit trei kam sha ki ri bapher jong ka pyrthei.
Katei ka mat, ka la wan rah ruh ia ka jingkhie bitar jur jong U MK Stalin,myntri rangbah jong ka Tamilnadu, ha kaba ula kren shai, ba ka sobjek jong ka pule puthi, ka dei ka mat jong ka sorkar jylla bad ba ka sorkar India, kam bit ban lushia satia bad u kren shai ruh ba ka jingjied ia ki ar tylli ki kyntien, kaba kynthup ia ka ktien Tamil bad ka ktien English, ki dei kiba la wan rah ia ka jingjop ha ka pule puthi, ha ka ioh kam iohjam, khamtam ia kitei ki 3klur ngut, ki nong Tamil, kiba leit trei sha ki bynta jong ka pyrthei.
Ka jingpyrshah jong ki Tamil, ia ka ktien hindi, kam dei satia kaba tang mynta, hynrei, la iathuh, ba katei ka sdang naduh u snem 1937, haba ka Congress, ka la thaw ia ka sorkar ha katei ka jylla rit ha katei ka por bad U C Rajagopalachari, uba dei U Lat jong ka Madras, ha katei ka por, ula bthah ban hikai da ka ktien hindi, ha baroh ki skul ha katei ka jylla, hynrei ki Tamil, ki la mih ban iakhun pyrshah bad ha katei ka por, ka la mih ka jingiakhih kaba tyngeh, ha kaba ki la don da ki spah ngut, kiba la shah kem bad ka sorkar ka la hap noh ha u snem 1939, na ka jingiakhih kaba jubor bad ka sorkar phareng, ka la weng noh ia katei ka jinghikai hindi, ha u snem 1940.
Ka jingkhein, kaba la ioh lyngba ka khanasamari ha u snem 2011, ka pyni, ba kiba kren hindi ki don kumba 44 percent ha India, hynrei ki don sa 53 tylli ki kyntien, ba la kren da ki million ngut, kiba dei na kiwei pat ki jaitbynriew bad kine ruh ki la shah pynhap lang, kum kiba kren hindi, hynrei lada weng noh ia kitei na katei ka thup, kiba kren hindi shisha, kin don tang 27 percent ha ka ri India hi baroh kawei lane kaba pyni ba 3 bynta na ki nong India, kim dei kiba kren ia ka ktien hindi.
Ka sorkar India, ka la thyngngian jubor, ia ki jylla rit, kiba shong ki jaitbynriew rit paid, na ka bynta ba kin pule ia ka ktien Hindi, kum kawei na ki ktien kmie bad katei ka la iaid shakhmat, ha Meghalaya ruh kumjuh bad lyngba jong kane ka ain thymmai ha ki skul lane ka National Education policy (NEP), la pynjyrwit shibun ia ka rukom hikai ha ka ktien kmie bad ha kaba la leh klet wat ia ka ktien English ruh kumjuh, hynrei lada shim kyrpang ia u paidlang ka Ri Khasi baiar, lah ban shim ba ka thymmei jong ka pule puthi bad ka thoh ka tar, ka wan lyngba ka jingstad bad ka jingshemphang jong ki mishoneri, kiba la lah ban pyniatylli ia u khynriam u pnar bad wat shaduh sha Mikir hills, ha ki spah snem mynshwa, na ka bynta kawei ka kyntien thoh kyllum, kaba dei ka ktien Sohra bad kumta ka metbah jong ka ktien, kam thew satia ban tuklar na Delhi bad ia mynta ka donkam kyrkieh ia ka jylla ba kan don ia ka tnat kaba khlain bor (lehse kumba long ka Sahitya Sabha jong ka Assam) ba kan kyrsei noh ia ka spah jong ka ktien Khasi, kaba dang buhrieh haduh ha kine ki sngi, ha ki thiar jong ki ktien shnat na ki ktien shnong, ha sawdong sawkun jong ka ri Khasi Pnar.
Ka sorkar jylla, dangshen, ka la phah ia ki samla batbit ban leit trei nos sha Japan, sha Singapore bad sha kiwei de ki ri jong ka pyrthei bad kumta, lada kim nang ban kren phareng, kumta ka jingleit jongki, kan long lehnohei, namar ba ki samla jongngi, kim nang ban kren Japan ne ia ki ktien ha Singapore bad ba ki nong Japan ruh kim nang ban kren Hindi ne kren Khasi, kiba dei ki ktien ba ngi ia tip mangi shane.
ktien Dkhar em kam ko hapoh Ri India donhi tangwa kate leh dang bun ki shnong ki wom tip u klam dkhar tang 4,5 percent..lada khieñ bha waroh ka Ri India man ko 30 percent lane duna ki wa tip u klam dkhar lada lai sha bar Ri Han lym tip u klam phareng man ko ka wa klem kam, wat i khih i khan leh wom ioh., kat wa kamte em kam i u tip u klam phareng Nibhah ha pyrthai waroh ka wi katni em kam ki ia ka ktien phareng lada hi khih lane ha i wi tawan i kam…Tang hapoh India leh katni pyrthai stad 30 percent da em bait ki wa sñiaw thuh ktien phareng, 40 wan ki wa tip u klam wei sñiaw thuh..