Babu Kular Khongjirem
Ka jingpyrshang ka sorkar jylla (State Govt) ban khanglad noh (bar) ia ki nonghikai skul bym dei Sorkar (Deficit School Teachers) ban don bynta ha ki kam synshar paidbah (polictics) ka long ka rukom pyrkhat kaba bakla bad kane ka lah ban mih tang na ki katto katne ki nongmihkhmat kiba don jingshun bad bishni ia ki katto katne ki nonghikai ba kim dei ki nongbud ne nongkyrshan (political opponents) jong ki. Kum kine ki nongmihkhmat niangkuhiw, khim jingmut bad khwan myntoi (self-interest politician) kiba kwah lehmon politic tang ialade kan buh pynban ka jingeh kaba khraw ia ka synshar-khadar hadien habud. Ki nonghikai nalor ba kim ju ioh tulop tikna, kata, shisien man la ka lai ne saw bnai, khlem pension hadien ba ki shongthait, khlem ki bai sumar sukher (medical reimbursement) nalor ba kim don promotion ha ka kam jong ki, sa ka jingshah khang ban trei ia kiwei kiwei ki kam kynthup ia ka kam politic.
Ka Education Policy bala mynjur da ka sorkar dang shen, ka dei tang ka nongrim pyrkhat (guiding principles) ban pynkylla thymmai (transform) ia ka jingpynbha ia ka pule puthi. Ka Education Policy kam dei satia ka ain ban khang pyrshah ia ki skul ne ki nonghikai ba kin shah pynshitom (take action) ha kino kino ki bor. Ha kane ka Education Policy 2018, ka notification kala thoh shai ba ki khynnah kidei ban tip bha ia ka jingstad ba iahap, ba kin ioh kam ioh jam bad ba kin nang ban shim bynta ruh ha ki kam synshar paidbah (democratic participation). Ki don bun bah ki kyndon kiba donkam eh ba ka sorkar ka dei ban pyntreikam ne pynbiang kum jingpyntreikam noh ia ka RTE Act 2009, khnang ban pynshong skul ei ia baroh ki khynnah kiba hapoh 14 snem bad ban pynlait ia ki kmie ki kpa na kaba siew bai skul, bai kot, etc. La thoh shai ruh ba ka sorkar kan peit bad pynbiang ia ki iingskul, ki jingdonkam ha skul baroh khnang ban wanrah ia ka standard ka Education ha ka State. Hynrei kaba phylla ka long ba kine baroh kiba donkam eh ban pynkylla ia ka jingnang jingstad ka sorkar kam kwah ne mon hynrei ka phaikhmat bad pynleit jingmut (focus) pynban tang ia iwei na ki kyndon ka Education Policy (ka kyndon kaba 3.5.24) kata ban nion shwa ia ka hok ki nonghikai ban khang pyrshah ba kim bit satia ban don bynta ha ka politic khamtam ba la jan ka election. Ka jingshimbynta ki nonghikai ha ka politic kam don satia kano kano ka jingktah ia ka Education Policy ka sorkar.
Ka Constitution jong ka ri India kala kren shai kdar ba ki nong India ki don ka hok laitluid ban kren ne pynpaw ia kaei kaei ka jingsngew jongki (freedom of speech and expression). Ka Constitution ka shah ruh ban trei kano kano ka kam ba ki nong India ki don sap (freedom to practice and profess). Ym tang katta, kiba bun ki skul deficit ki hap hapoh ka Cultural and Education Right jong ka Constitution namar la khein ia ki kum ki skul ba la pyniaid da ki Balang ne kiwei kiwei ki jaitniam ha ka kyrdan Minority Institution. Kat kum ka Cultural and Educational Right, ka dei ka kamram jong ka sorkar ba kan iarap ia kine ki skul, ban iada (protect) bad ban pynneh pynsah (preserve) na ka bynta ka jinglong kyrpang jongki (special autonomy). Ka jingpyrshang ka sorkar jylla ban khang (deprive) ia ka hok ki nonghikai ha kine ki Minority Institution ka long beain (Illegal) bad pyrshah ia ka constitution ka ri India (unconstitutional). Lada don ki ban ujor PIL ha High Court ne Supreme Court halor kane, ka sorkar kan shah rkhie bein ha khmat ka ri India baroh kawei.
Ki don saw tylli ki kyrdan(categories) jong ki skul katkum ka Education Policy-2018: (i) Ki Skul Sorkar (ii) Govt Aided (deficit) (iii) Partially Aided(adhoc) bad (iv) Ki private schools bym don bynta bad ka sorkar. Napdeng kitei, dei tang ki nonghikai deficit kiba long ki langknia (scapegoat) ha ka jingkhang (bar) ka sorkar ban don bynta ha ka politics. Ki Adhoc bad SSA kim don satia ki dulir babiang (valid documents) na ka sorkar kum ka Appointment, Approval, Confirmation bad Service Books laitnoh tang ka Appointment na ka managing committee jong ki skul jongki. Kum kine ki nonghikai khlem ki kot ki sla kiba biang ba kim don kyrteng satia ha ki kam hikai ha ka sorkar, ka sorkar kam lah ban pynshitom (take action) ia ki. Dei tang ki MC jongki kiba lah ban pynshitom(take action) ia ki. Ha College pat don 3 jait ki nonghikai (i) Kiba hap ha UGC kim don bynta bad ka state Govt (ii) Ki Deficit college teacher ki hap ha state govt bad (iii) Ki College Post pat ki lah ban leh katba mon namar ka shong ha ka governing body ki college. Ha University pat kidon laka jong ka rule bad ka State Govt kam lah satia ban mushlia (interfere). Ki ialeh election bad leit join biang katba mon lada ki rem ki jop ruh.
Ka jingkhang ka sorkar ban shim bynta ki nonghikai deficit ka long namar kata ka jingleh shiliang khmat (partiality) bad ka bym don nongrim (injustice) ha khmat ka pyrthei (natural justice). Ki nonghikai University ki lah ban don bynta ha ka politics, ha College pat, kiba don ha ka UGC bad ki college post ki lah ban don bynta bad ki deficit college bad skul teacher pat ki shah teh shah khum (binding) ha ki ain ka state govt. Kane kan nangwanrah shuhshuh pynban ka jingbym ryntih (unfair) hapdeng ki nonghikai hadien habud. Ka sorkar namarkata ka dei ban pyrkhat bniah halor kane ka jingthmu jongka.
Katkum ki rukom pyniaid skul naduh mynshwa(Assam Amended Rule 1965), ki nonghikai bymdei sorkar (deficit/adhoc) ki lah ban shim bynta ha kano kano ka kam ba ki don sap lada ka skul management kam pyrshah eiei ia ki. Kim dei pat ban pynwit pynthut ia ka duty ha skul lymne leh politic ha skul. Na kata ka daw, don ki nonghikai kiba shim tuition, kiba die dukan, kiba rep ba riang bad kumta ter ter. Lada ki ialeh election ruh ki wanphai biang sha skul lada ki rem. Ka skul management ka la tip ban leh na ka bynta jongki. Lada kane ka rukom pyniaid naduh mynshwa (tradition/precedence) ka iaid beit balei pat ka sorkar ka kwah ban pynsniew dur ia kane ka rukom mynshwa (old is gold). Lada u MP shah ban ialeh MLA ne u MLA ban ialeh MP ne MDC bad resign pat hadien ba lah jop, balei pat ia ki nonghikai ym long. Lada ialade long, ia kiwei pat balei ym long?. Ngi sngewtynnad bad ai jingiaroh ia I Dr. Ampareen Lyngdoh I ba long I Ex-education Minister bad I MLA ka East Shillong (Laitumkhrah) ba i long i wei na ki MLA ba kham sngewthuh bha (well educated) ba i pyrshah lem ia katei ka jingthmu ka sorkar ban khang donbynta politic ki nonghikai. Ngi khmih lynti ba kiwei ki MLA ba kham shemphang bad ba kham iohi jngai (highly qualified MLA) kin don ka juh ka jingmut kum I Dr. Ampareen Lyngdoh. Lada bun kiba kam “scientist ha Assembly” kan wanrah pynban ka jingkynrum kynram ha ka synshar khadar. Lada jia ba kane ka sorkar MDA ka khang shisha ia ki nonghikai ban don bynta ha ka politic namar ba ki long kum ki nuksa (real model) jong ka jingkylla ha ka imlang sahlang (society) kane ka sorkar kan kit khlieh bad kitpap lada jia ba ka nangsniewdur (undermined) pynban ka synshar ka khadar (democraric system) bad ka jingjynjar bad jingsohsat ki paidbah hadien habud.