Ka Sorkar bad ki nongrep

Ronik T Ryntathiang

Ka jingong ba ka rep ka riang ka long u budlum ia ka ioh ka kot ka long da shi sha kaba dei.Halor ka jingkren kaba dei donkam ruh ia ki lynti trei kam kiba ba dei.Baroh u briew u kwah ban leh ia kiei kiei kiba dei ki ban pynbha ia lade,ka yieng ka sem,ka kur ka jaid,ki kha ki man,ka shnong ka thaw,bad kiwei.U briew uba iai ap khmih lynti ban ioh ei ei kaba bha na ki wei u buh ia lade ha ka jingsahdien.

Namar kata u briew uba smat uba sting,uba minot uba tista,uba durut bad am dngong hala ka kam u dei u briew uba jop watla um lah ban pynpaw nam ia lade.Ban pyndap ia ka yieng ka sem kam da donkam ruh ia u briew ban long uba paw nam.Ka yieng ka sem ka dei ka tlong ne thymmei jong ka imlang sahlang.Ka jingbun jong ki longyieng longsem kiba tlot ka wanrah ruh ia ka imlang sahlang kaba tlot.Ban pynkhlain ia ka imlang sahlang donkam ban pynkhlain shwa ia ki yieng ki sem.Ban pynkhlain ia ki yieng ki sem donkam ia ka ka kamai kajih bad ka jingnang jingtip kaba biang watla kim lah ban long pura.Baroh ki briew kim ialong ryngkat ha ka pyrkhat pyrdain namar kata ka jingsam lem ia ka jingnang jingtip da kiba la tip sha ki bym pat tip ka long kaba donkam tam na bynta ban pynkhlain ia ki longyieng longsem khnang ba ngin ioh ia ka imlang sahlang kaba khlain bad kaba skhem ha baroh ki liang.Ka kam bad ki lad kamai ki dei ki dei ki ar tylli ki dieng shan ne mawdong ban kynshan ia ki jingdonkam ka longyieng longsem.Hangne ka kam ka mut ka jingtrei ba u briew u trei manla ka sngi ne barabor ban pyndap ia ki jingdonkam ba kyrkieh kum ka bam ka dih,ki Jain ki nep,bai dawai bad kiwei; katba ki lad kamai ki long kum ka ri syiar,ri sniang,ri dohkha ne ka rep soh rep jhur kiba dei ki kam bynrap ban ioh kunai na bynta kiwei pat ki jingdonkam.Kumta ka kam bad ki lad kamai ki long kum ki ar tylli ki liang jong kajuh ka pisa.Ka jingjied ia kano kano ka kam ka shong ruh ha uwei pa uwei.Don pat kiba shim ia ka rep ka riang kum ka kam bad haba la dep ka puh ka dain,ka bet ka thung bad kiwei ki leit bylla tengkhat kum ka lad kamai ban ioh kunai bad ban bynrap ia ki jingdonkam ha yieng.

Haba phai sha ka rep ka riang,don ki jaka ba ka la nang kiew; don pat ki jaka ba ka nang hiar.Ki mar rep ba ngi kham ia rep paidbah la jan baroh kawei ka jylla dei u kba.Ka ri bhoi district ka dei kaba khlain tam ban pynmih kba hynrei ngim tip la ka tam ne em ban die sha kiwei pat ki district.Ha kane ka juk, ki briew kim da khein kor shuh ia ki jaka rep bad wat ka sorkar ruh namar kito kiba don pynthor kba ki ia khana ba ka bai buria na bynta kawei ka yieng rit ka kham heh ban ia ka jong ka pynthor kba kaba shi teng acre mynba pyntrei ia ka national high way Umdiengpun – Riangdo.Da ka jingdon ki stad ka rep ka riang,ka jingpynmih kba ka la kiew da ar shah ban ia ki symbai tynrai ba ngi ju thung bad kane ka dei kaba ai mynsiem bad pynshlur shi bun ia ki Nongrep.Watla u kba u dei u mar rep ba bun ki Nongrep kim tam ban die hynrei u dei u nongkyrshan ba radbah ia ka yieng ka sem.

Nalor u kba, ki Nongrep ki thung ruh sa ki jhur na bynta ban bam ia lade bad ban die ruh.Ki Iew ki ioh ban lum ia ka khajna ba ngi ju ong ka bai musur na ki nongdie jhur.Kine ki khajna kham bun sien ki leit sha ki Hima namar ba bun ki Iew heh dang dei hi ki Iew Hima.Ki sorkar ruh ha ki snem ba la leit noh ki la pynbijai ei da ki spah klur na bynta ki jingtei ban shna Iew ba la iarap da ka sorkar India bad kane ka dei ka jingduh nong ba khraw eh ia ka jylla namar ba la shu ai ei pynban ia kum kita ki lad kamai pisa sha ki Hima khlem da don kino kino ki jingiateh ban ia bhah ia ka khajna ne bai musur ba mih na kum kita ki Iew.Ka sorkar ba mynta ka la dei ban pynduh noh ia ka rukom pyrkhat bad rukom trei kam ki sorkar barim.Ka sorkar ka la dei bad bat lut noh ha lade ia baroh ki project ba ia dei bad ki Iew ba ioh jingiarap na ka sorkar India.Haba don ka pisa, kam long ruh kaba eh ia ka sorkar ban ioh jaka shna Iew.Ka jingiaroh ia ka shnong Mawryngkneng kaba la kloi ban ai jaka haduh 10 akar ban pynlong Iew die lang na bynta ki mar rep.Kaba dang donkam ia ka sorkar mynta ka long ban pynioh jaka shuh shuh sa na bynta ki nongrep ki ba wan lyngba ka thain sepngi jong ka Shillong bad ka lad Mawreng ka dei kaba kham biang lada ka cold storage hangto ka dei kaba longtrai da ka sorkar.Ka jingdon ki Iew die lang sha bar na Shillong kan iarap ban weng ia ka jingkhap ngiah ka Shillong.

Ka por ka dawa ba ka sorkar kan shim hi noh ha lade ia ka jingkitkhlieh ban pyllait ia ka jingshah ban bein ki nongrep.Ka sorkar ka hap ruh ban pyrkhat ba ki regulated market nangne sha khmat kim dei shuh ban long kum ha ki por ba la dep.Ka Iew die lang ha Mawiong kam dei shuh ban long ka Iew ba nion bein ia ki nongrep ha kaba ki nongrep synsar,nongrep phan,nongrep sla tyrpad ki shah khniot dor bad shah khate kilo;hynrei ki nongrep ha kum kine ki Iew ki dei ban tip shwa ia ki dor -ka dor ba rit bad dor ba heh – kat kum ka jingiapher bad jingbha jong ki mar bad dei ban thoh bad pyni paidbah ruh.Kyrmen ba ka sorkar ba mynta kan lah ban leh kham bha kat kum ka Meghalaya State Agricultural Produce & Livestocks Marketing ( P & F ) Act 2020 watla ngi ki paidbah ngim pat iohi ia ki pasoh jong kata ka act ruh.

Ka jingpyrshang ka sorkar ban kham pynbun ia ki Iew kan kyntiew ruh ia ka jnglah kamai pisa jong ka sorkar bad ka donkam ia ki paidbah ban ai jingkyrshan ia ka sorkar na bynta ka jingmyntoi hi jong ki paidbah.Ngi don mynta ha ka juk jong ka jingiakop,ka donkam namar kata ia ka sorkar ia ki rukom trei kam ba iadei ne iahap tar bad ka jingangnud u paidbah.Ka jingtei ia ki yieng bun mala ba ju iarap ka sorkar pdeng ban pynlong Iew kan plie lad ia ka sorkar jylla ban bynrap sa kiwei pat ki kam, nalor ki mar rep , ha kum kita ki Iew bad ka shong ha ka sorkar jylla ban pynsngewthuh ia ka sorkar pdeng ba ia kum kine ki project dei ban aiti beit sha ka ka commerce department jong ka sorkar jylla ym kumba long ha ki snem ba la dep imat na ka N.E.C ka leit sha sha ki D.C bad maki pat ki ai kat ia kiba sngew ieit sngew jan ba sa ioh pynban ki Hima , duh ka sorkar (shu antad,lada kam dei wat ia thew ia ka jingbym tip,hynrei ia pynshai lem).

Ka rep ka riang ka don bun jingmut.Ka rep ka mut naduh ka por prat por puh,por bet por thung,por pynkhuid por sumar haduh ka por kheit por ot.Ka riang ka don ar jingmut,kawei ka mut ban sumar ia ki symbai na bynta ka snem ban wan;nangta kaba ar pat ka mut sumar mrad , sumar sim ,bad sumar doh.La ju don kiba pynlong kam kai ia ka kyntien ” Riang ” bad bun ruh kiba ong ba ki kyntien khasi hana ki suk namar ki don tang shi jingmut.

Kane ka dei tang ka jingkren ban pynhiar dor ia ka ktien lajong.Ka donkam namar kata ba kin ngam jylliew ia ka rukom iakren iakhana (ne kramar) .Nangta ka kyntien ” Riang ” ka mut ruh ki jingeh.Te lada uno uno u kwah ban thoh kot ban pynkylla na ka khasi sha ka english kan bha shi bun ba un/kin thoh kumne ( Riang -(verb – ( 1 ) ri, ( 2 ) sumar ( 3 ) tyngkai ( 4 ) pynrkhiang ; nangta noun (1 ) ka jingri (2 ) ka jingsumar ( 3 ) ka jingtyngkai ( 4 )ka rukom sumar ia ki symbai da kaba shu sdien ha jrong kum ia u riewhadem bad kiwei( 5 ) ki jingeh .Kumta lada ngi ong ka rep ka mut tang ia ki jhur bad tang shi samoi lait noh ki symbai,lada ngi ong ka “rep ka riang ” ka mut na kane ka snem sha kawei pat bad ka rep ka riang ka kynthup ia ki jingthung bad ka ri mrad , ri sim ,ri doh bad ki jingeh ba ngi ia kynduh haba ngi leh ia kane ka kam.Ka kyntien riang ka lah lehse ban wan na ka kyntien english ” rearing ” hynrei ki longshwa jong ngi pat ki kynnoh ” riang ” kumba ngi ioh sngew ba ki kynnoh ia kiba bun ki kyntien english kum ” Christmas – krismat, rich men – ri men, bad kiwei “.

Ki briew kiba im ja na ka rep ka riang ki dei ki bym ju kham ap ia ka jingkyrshan na kiwei , hynrei ki hun hala ka jong ka jingkot bor na lade hi bad kaba pynlong ia ki kumta ka dei na ka jingbym tip bad ka jingduna ki lad ai jingkyrshan na kiwei ne na bar. Ka jingshit jingsyaid ka dei ka bynta ba kongsan eh na bynta ki jingthung.Ka jingshit jingsyaid hapdeng ka Sohiong,Mairang ,Markasa bad Myriaw ki jan ia long kumjuh; lada ngi hiar na Mairang sha Nongkhlaw kan kham kiew bad ha Mawiong kan nang kham kiew shuh shuh da kumba 6 ne 7 dikri ban ia ka Mairang.U juh u symbai phulkubi,tyrso,kubi lada ngi thung ha Mairang bad Mawiong ; una ha Mawiong un khia ar shah ban ia uba ha Mairang.U tyrso bym ai sboh ei ei ha Mawiong,Dongki ingding u kham heh kham khia ban ia u tyrso ha Mairang ba da ai sboh.U symbai biskot,symbai kba uba long ha Mairang,lada rep ha ki jaka ba kham syaid kum ha Mawiong ne Dongki ingding um iahap satia.Dang don shi bun ki symbai ba ki nongrep ki donkam ia ka jingkyrshan na ka sorkar.Ka surok Nongkhlaw – Dongki ingding ba ju tip kum ka lawbah lawsan ,mynta ka kylla sanium, hynrei ynnai kynnoh ia ka sorkar namar kam dei ka khlaw sorkar.Tangba ngi dei pat ban pyrkhat ia ki briew kiba shong ha kito ki thain.Ka jingshit jingsyaid ka mariang ka iapher katkum ki jaka,kumta ruh ki lad ai jingiarap ka sorkar la dei ban pyrkhat kat kum ki jaka.

Ka Mairang Civil Sub Division ka don tang kawei ka Sub Division Agriculture ha Mairang, la idonkam ban don sa kawei ha them Mawiong ka ban shakri ia ki paidbah ka thain shi liang Khri.Ka kper Sara diengsoh ha Umwiehsup (Pyndengumipng) ka I pynban kum ka kam kai ban shu pynlut ksan ia ka pisa sorkar.Lada long kaba lah, kan jin da la bha ia ka sorkar ban buh noh kawei ka Sub Division Office Agriculture ha Mawiong ryngkat ka jaka sara ia ki mar rep ba iadei bad ka thain shi liang Khri bad thain Kynrud.Ia ki ophis kam rep kam riang la I donkam ban peit bad pynbiang kat kum ki jaka.Ka shong pat sa ha ka sorkar la ka kloi ne em ban btin ne ialam lynti lem ia ki nongrep.