“Ka shongkha shongman u Khasi ha ka Niam Khristan”

Ex. Rev. K. Langrin

Ha shuwa ba ngan ong ei ei shaphang ka shongkha shongman u Khasi ha ka Niam Khristan, shah ia nga ba ngan kdew katto katne shaphang ka shongkha shongman u Khasi ha ka Niam Khasi mynshuwa. Nga la pule ia ka kot “U Khasi bad la ka niam” ba la thoh da u Babu H.O Mawrie, lynnong 14, sla 157, 158, ‘U Khasi bad ka shongkha shongman’, haba nga nujor bad ka shongkha shongman ha ka niam Khristan mynta ka la don ka jingiapher shibun. U babu Mawrie u ong ba ha u Khasi ka poikha poiman kam don ka niam bad kam dei ruh ka jingiateh jutang ban ym lah shuh ban iakhlad. Hynrei u ong ba ha ka jingshongkurim ka dei tang ka jingpynroi jait pynroi briew ha kapyrthei. Kumta u ong ba lada ym ioh khun la shah ban iakhlad noh namar bym iathoh ka nusip. Katba ha ka niam Khristan pat kumba ong u Paul ha ka 1 Kor 7:10, 11 ba shisien ba la iashong ym bit ban iapyllait lada ioh khun ne ym ioh ruh, watla ki don ki Khristan kiba ia pyllait namar kane da ka ain jong ka District Council, kiba kum kita ki Khristan ki dei kiba pynkhein ia ka ain jong ka Baibl. Ha ka niam Khasi ki don ki ksiang na ka bynta ki arngut ki ban iapoikha. Ha ka niam Khasi jong ki Lyngngam ki nongksiang ki dei ki kni rangbah. Ynda haba la iit bha ba ym don ka sang ka ma ryngkat ka jingiahun lang jong ki kmie ki kpa, ki sa pynbeit ia ka sngi ia poikha da ka jingpynkyntang da u nongknia ha u klong u skaw. Ha ka niam Khristan pat khamtam ha kine ki sngi, ka shong eh ha ka rai jong ki arngut ki samla. Kaba kut ka long ha ka jingpynkyntang u Phadar ne Pastor.
Haba iakren shaphang ka shongkha shongman u Khasi ha ka niam Khristan, ngim lah ban khlem da kylli – Mano ba wanrah ia ka Niam Khristan ha Ri Khasi? Kiei kita ki niam Khristan kiba la wan shuwa ha Ri Khasi? Ka jubab ka long, ka niam Khristan kaba nyngkong ba la wan poi ha Ri Khasi ka dei ka Balang Presbyterian ba ki paid Khristan ki ong ‘Niam Presbyterian’ ba la wanrah na Ri Wales da u Rev. Thomas Jones-1 ha Sohra ha ka 22 tarik June 1841. Ka niam Khristan kaba ar ka dei ka Balang Roman Catholic ba ki paidbah ki ong ‘Ka Niam Catholic’ ba la wanrah da u Rev. Fr. Otto Hopfen Miller uba long u Missionary na Germany ha Laitumkhrah, Shillong ha ka 2 tarik February 1890. Ka niam Khristan kaba lai ka dei kaba pait na ka niam Presbyterian ba ki khot ka ‘Trumpet’ ia kaba la pynkylla mynta sha ka Church of God ne Balang u Blei ba la seng da u Rev. Wolley Mohon Roy ha ka shong Mylliem ha ka snem 1902 (ia ka tarik bad u bnai ngam shym la ioh na kiba ithuh ia nga). Kane ka niam ka la pyn iasoh noh sha ka Church of God ha Anderson, America namamba ka rukom pynbaptis ka long thik kum ka balang ha America. Nalor kitei ki lait jiat ki niam Khristan, ki dang don bun sa kiwei de kiba wan kham hadien ia kiba ngam sngewdonkam shuh ban kdew. Tang ia kine lai nga ngeit ka la biang ia ngi ban ianujor ia ka jingngeit ka Niam Khristan bad kine ki Niam Khristan khamtam ha kaba iadei bad ka shongkha shongman.
Ki nongseng ia kitei ki lai jait ki niam Khristan ki don la ka jong ka jong ka nongrim ban pynshong lyngngeit. Nalor kata ruh ki iabein kawei ia kawei pat. Ki Pynksan ba ka niam jong u ne jong ki ka kham bha ban ia ka jong kiwei. Ki ngeit ia u juh u Jisu tangba lada bishar ia ka rukom hikai jong ki te imat ki don bun ki Jisu; bad u Jisu jong ki u kham heh ban ia u jong kiwei. Ki jingleh bad jinghikai jong kine ki niam Khristan ka la pynkulmar shisha ia ki Khasi kiba kwah ban kylla Khristan, namar ki Presbyterian ki ong, ‘khamlah ka jong ngi, ki Catholic ki ong, ‘ kham lah ka jong ngi’, ki Trumpet ne Balang u Blei ruh ki ong, ‘kham lah ka jong ngi’. Kumta ki don bun ki shnong kyndong kiba sngewthuh bakla ba hana ka niam Presbyterian ne niam Catholic ki ioh rung ha kata ka shnong ym shah shuh ia kiwei ban shna iingmane. Ha Nongkrong kaba long ka shnong ba la pynsan ia nga ym shah ia kiwei ki kynhun balang ban wan rung. Lada don mano mano ba phet balang ki dei ban mih noh napoh shnong. Shisien la wan uwei u Pastor hangta ha shnong jong ngi bad u la kylli, ‘Don katno niam hangne ha shnong jong phi?. Baroh ki la ia jubab, ‘Don tang ka niam Presbyterian; bad ngim shah ia kiwei ki niam ban wan rung hangne ha shnong jong ngi’. Uta u Pastor u la ong, ‘ka bha shibun kata ka jingleh jong phi khnang ban ym pait ka shnong ka thaw’. Sa shisien pat nga la leit donkam ha kawei ka shnong bad nga la rung dihsha ha kawei ka iing. Nga la kylli ia u Kpa jong ka iing, ‘Phi don katno ngut ki khun?’ u la jubab, ‘Nga don tang arngut ki khun kynthei, hynrei nga la beh noh ia ki na iing namar kawei ka ia poikha bad u niam Roman, kawei pat ka ia poikha bad u Fellowship’. Nangta nga la kylli biang, ‘Balei ym long ban iasah lang bad ki Roman bad ki Fellowship?’ u la jubab, ‘Em, ym long da lei lei ruh, namar hangne ha shnong jong ngi la iapait shnong bad la mih lai ngut ki sordar, uwei u sordar jong ki Presbyterian, uwei u sordar jong ki Catholic bad uwei u sordar jong ki Fellowship’. Nangta nga la kylli biang, ‘kumno lada ki khun jong phi kin iapoi kha bad ki Hindu, ki Muslim?’ u la jubab, ‘Lada ki khun jong nga ki iapoikha bad ki Hindu ne Muslim nga kmen eh namar lah ban pynkylla Khristan ia ki, hynrei ia u Roman bad ia u Felowship te ym lah ban pynkylla Khristan’. Ha ka 7 tarik December 2015 la wan uwei u nongialap (bah W.Nongkynrih) ha ka balsng Presbyterian Mawthylliang. Namar ba ym don Tymmenbasan ha kata a sngi, ka balang ka la jied ia nga ban pyniaid ia ka jingiaseng. Uta u nongialap u la ong ia kawei ka bynta ba ngam sngewiahap. Kata ka long kumne, ‘Ha shnong jong ngi te ngim shah ia kiwei ki jait balang, uno uno uba phet balang u dei ban mih noh na shnong bad ka shnong kam shah ban shna iingmane lait tang ia ka balang jong ngi’. Ynda la kut ka jingialap jong u, nga la ong ia ki paitbah, to ngin ia mih nangne ban leit thang noh ia katai ka iingmane Balang u Blei katkum ba la hikai da une u nongialap’. Uta u nongialap u la mih da ka jinglehrain kaba khraw na iingmane. Nga la ioh ban pule ia kawei ka jingthoh kaba ong, ‘Shah khang tala ka iingmane ha Jaintia’ ba la mih ha U Mawphor, 16 tarik Rymphang 2016 kata kadei ka iingmane jong ka Balang u Blei M&A. Ka daw ka long namar ka jingpyrshah niam na kiba don ha ka majority. Kiba kum kine kine ki don kylleng ka Ri Khasi ha ki nongkyndong. Kawei na ki daw ba ki pyrshah ia kiwei ki kynhun ka long ba ki sheptieng ioh ba ki khun jong ki kin iapoikha bad kita ki sohniam.
Hangne ngi sngewthuh ba ka niam Khristan ka dei ka niam ba pynpait jaitbynriew. Ha ka niam Khasi ngim ju iohsngew ia kata ka jingiapait ka iing ka sem tang na ka daw jong ka shongkha lait noh tang lada shongkha bym dei. Namar ha ka niam Khasi ka shongkha kam dei ka niam, katba ha ki niam Khristan pat ka shongkha ka dei ka niam. Ha ka Baibl ngim shym lap ia kata ka iathoh samla ne iathoh tymmen. Ia ka jingkhawai shongkurim ba u Jisu u la leh kambah ban pynkylla wain ia ka um ha Kana (Ioan 2:1-12) ym shym la iathuh ka dei ka jingiathoh samla ne jingiathoh tymmen. Imat ka long kum ka jingkhawai shongkurim ka niam Khasi ba hap ban ia dih da ka kyiad ba sa ong ka wain. Ha ka niam Khristan, lada uno uno un leit ia poikha bad kaba na kawei pat ka kynhun balang, la khein beit ba u klim niam. Bad kata ka niam ka kham shyrkhei ban ia ka klim briew. Kumta ki ju ong, ‘khamlah kaba klim briew ban ia kaba klim niam’. Ha ka niam Khasi pat ka klim niam kam ju don, lait tang ka klim briew. Kata lada u briew u leit knieh ia ka tnga jong uwei pat, ong u babu H.O Mawrie ha ka kot jong u, ‘U Khasi bad la ka niam’ sla 161.
Don teng teng ba ki niam Khristan ki hikai pyrshah ia ki jinghikai jong u Jisu. Ha u Ioan 13:13:34, u Jisu u ong, “Ka Hukum bathymmai nga ai ha phi ba phin ia ieit paralok hi…….” katba ki nonghikai niam jong ngi pat ki hikai ban isih kawei ia kawei pat kiba dei na kiwei ki balang. Haba nga ioh ban iathuhkhana ha iingmane teng teng, ngam ju pyndonkam ia ki ktien, ‘Ko para bangeit’ ne ‘ko para Khristan’ , hynrei nga pyndonkam da ki ktien, ‘Ko paralok’, ka daw ka long, lada ngan ong, ‘ko para bangeit’ nga tip ba ha ka jingngeit jong ki kam iadei bad ka jingngeit jong nga. Lada ngan ong, ‘Ko para Khristan’ nga tip ba lada kylli, ‘Phi don ha ka niam aiu?’ kin ia jubab, ‘Ngi don ha ka niam Presbyterian, niam Catholic, niam Balang u Blei…’ ym don ba ong, ‘Ngi don ha ka niam Khristan’. Ka la don ruh ka jinghikai bakla ban niew ba kiba don ha ka niam Khasi, Hindu, Islam, kim lah ban leit bneng namar ki nonghikai ki ong ba ki dei ki niam mane bleithaw. Hynrei ka niam Khasi ka ai jingknia ha u Blei uba la thaw ia ka bneng ka khyndew bad ia kiei kiei baroh. Ka jingkynnoh ba ki mane ksuid ka long kaba shu thaw. Ka daw ba ki Khasi ki sa kylla Khristan ka dei tang namar ba ki Missionary ki hikai ban thoh bad pule ia ki dak Khasi. Jin lada ki Khasi ki la don ki alphabet lajong kin nym ngeit ia ki Missionary. Ki Hindu kim mane ia u Ram ne u Krishna, hynrei ki mane ia u Ishwar kaba mut Saviour ne Nongpynim. Ki Muslim kim mane ia u Muhammad, hynrei ki mane ia u Alla ne Supreme God kaba mut u Blei ba halor tam. Ki Bhuddist kim mane ia u Buddha hynrei ki mane ia ka jingshisha ne Truth. Ka don ka jingong, ‘God is Truth and Truth is God’. kane ka jingong ka iadei bad ka jingong u Jisu ha u Ioan 14:6 “Nga uba long kata ka lynti, bad ka jingshisha (Truth)…” jar uba tip ia kajingshisha u la ithuh ia u Blei, hynrei ki bym tip ia ka jingshisha kim tip ruh ia u Blei wat lada ki don ha kano kano ka niam. Kato ka jingkren jong u Rev. Franklin Graham pyrshah ia ka jingleit jngoh u President Barack Obama ia ka Mosque jong ki Musulman ha Maryland, USA, ba u ong, “Lait noh u Jisu Khrist, ka niam Musulman kam lah ban pynim iano iano” ba la thoh ha u Kynjatshai 7 tarik Rymphang 2016 ka long pyrshah ia kiwei. “Noh synniang ki Muslim da ka jaka bad pisa 50,000 ia ki Hindu ban tei ia ka Ram Temple” To ai ba ka jingdon jong kino kino ki niam kan ym long ka daw ban pynsniew ia ka shongkha shongman ia u khun Khasi lane ban pynpait ia ki shnong ki thaw. To ngin nang ban iaieit iwei ia iwei bad pynduh noh ia ka jingshun.