Shembor Langrin,
General Secretary HYC, North West Khasi Hills
Ka Shongkha Shongman ka dei kawei na ki bynta ba kongsan tam ha ka Jingim jong ka longbriew man briew u khun khasi Khara. Ka dei ka bynta ba la buh bynta kyrpang da u Nongbuh Nongthaw, bad kane ka dei ka burom ia u Shynrang ne ka Kynthei Khasi ha ka imlang ka sahlang ka Jaitbynriew Khasi bad ha ka Riti Dustur u Hynñiew-trep.Kumba long ka rukom, U Shynrang ne ka Kynthei ki dei ban don la ka rympei ban saiñdur ia la ka ing ka sem,ka jait ka kynja ryngkat u ne ka nongsumar, bad ruh la ki khun ki kti khnang ba ki lah ban tei bad saiñdur ia la ka longing longsem bad ka long kur long jait. Ka Jaitbynriew Khasi ka long kawei na ki jaitbynriew ba kyrpang ha kaba ngi shim Jait na ka Kynthei/Kmie(Matrilineal System) Kiba bun na ki Jaitbynriew ha ka Pyrthei ki Shim Jait na u Shynrang/Kpa (Patrilineal System).
Kumba ka Shongkha Shongman khasi ka long kaba kyrpang, namar kata ymdei ban shongkha ia kiwei pat ki bymdei na kajuh ka thymmei Hynñiew-trep ne ki khyllah jait kiba don ia kata ka rukom ban shim jait na u Shynrang ne kata ka Patrilineal System namar kane kam dei ka rukom khein jait ki khasi Hynñiew-trep bad kaba pynap liewlep ne bam duh ia ka dustur jong u Hynñiew-trep. Ka Sain Pyrkhat bad ka Nongrim (Principle/Idealogy)Jong ka HYC ka long ban Pynneh Pynsah (Conserve) ia ka Riti Dustur jong u Hynniewtrep ym ban pynkylla khongpong kumba la mih ki katto katne ki kynhun ha kine ki sngi ban shim jait noh na u Shynrang. Ban shim jait na u Shynrang ha ka Pyrkhat U Khasi ka long kumba die duh syndon ia ka Riti ka Dustur lajong kumba ia ngi la shon shap naduh ki Longshuwa Manshuwa jong ngi.
Namarkata, haba Shongkha ha ka jaitbynriew Khasi ki kynthei ki dei ban da it bniah ym ban ryngkoh kulmar, da kaba peit ia ka spah ne ka rong ka rup, hynrei ki dei ban da tip ia lade ba ki dei ki Longkmie ba don burom, ki nongtei ia ka ing ka sem, ka jait ka khong bad kiba pynneh ia ka Riti ka Dustur. U Shynrang Khasi u long tang u Nongpeit u Nongda ia ka jait ka khong, hooid u ioh ia ka nam kum u Rangbah ne uta u KHAD AR BOR, hynrei shisien ba ka Kynthei ka la bakla ban jied ia la u jong u Marryngkat(Tnga), ka ing ka sem kan jot kan pra.Haba ia ka longing longsem khasi la long khlieh da u Khyllah jait, baroh ki Riti Dustur jong kata ka longing ka la iap lypa.
Ka Kynthei Khasi ka dei ma ka ka Nongbat Riti bad Nongsumar ia ka ing ka sem ki jingdon jingem baroh khamtam ka khun khaduh. U Radhon Sing Berri, u ong Haba poi kha, ymdei ban poikha lyngngoh thamula, hynrei dei ban da tip u kñi u Kpa,wat ju ia poi kha bad ki jait bymkha, hynrei Para ba ia biang ka phylla. Ka Jingshongkha khleh ka buh jingma bad ka long kaba mynsaw ia ka Jaitbynriew rit paid jong ngi. Ka Jaitbynriew Khasi ka dei ka Jaitbynriew kaba tang shi troh ban ia nujor bad kiwei ki heh pait,namar kata ngi dei ban kiar horkit- hordang na ka Shongkha ia ki khyllah jait. Kaba sngewduh jingkyrmen ia ka Jaitbynriew ha kine ki sngi ba mynta ka long ba ngi la Kylla(changed) ha baroh ki liang naduh ka burom ka akor ha ka imlang ka sahlang, ka tip kur tip kha, bad khamtam ha ka Shongkha Shongman ngi la nangsynjor bad klet noh ia la kajong ka Riti ka Dustur.
Ka Jaitbynriew kaba bat bad kynmaw ia la ka jong ka Riti ka Dustur ka dei ka Jaitbynriew kaba im. Ka HYC Kum ka Seng kaba don ka Jingkitkhlieh na ka bynta ka Ri bad ka Jaitbynriew Hynñiew-trep na ka por sha ka por ka la ju ialeh khlem shongthait ban dawa,ban thawlad, bad ban aibuit wat ia ki Nongmihkhmat paitbah ba ki dei ban kyndit thiah noh namar ka Jaitbynriew Hynñiew-trep mynta ngi la don hapdeng ka jingma kaba ap kmang kum u Dak Mynsaw na ka Jingshongkha khleh.Kum ki Nongmihkhmat Khasi ki dei ban shim khia kloi ban pynbha bad ban pynkhlaiñ ia ki ain Shongkha shongman jong ka Jaitbynriew Khasi na ka bynta ban iada na ka Jingshongkha khleh. Ka Jaitbynriew Khasi ka pynpaw ia ka jingsngewnguh ia u CEM ba rim ka KHADC u Bah HS Shylla (bam kwai ha dwar U Blei) uba u la shna pynbha ia ka Khasi Social Custom of Lineage Bill 2018 2nd Amenmend Bill. Kaba ong ba lada Kano Kano ka Kynthei khasi lada ka ioh lok khyllah jait, kan duh noh ia ka iktiar kum ka khun Khasi(Schedule Tribe).
Ka sorkar ka la dei ban pynbha bad pynkhlaiñ ia kane ka aiñ kaba long shisha kum ka kynroh iada bad ka Stieh ia ka Jaitbynriew. Khaduh khadwai, kum ka Jaitbynriew kaba kyrpang bad tip briew tip Blei, Ngim dei ban duh jingkyrmen hynrei da ka jingsngewskhem ngin ioh ban pyntreikam pura ia kane ka ain KSCLB kaba long kum ka STIEH iada ia ka Jaitbynriew, bad ngi dei ban kynmaw ba ka Jingshongkha khleh ka longshisha ka jingma ia ka Jaitbynriew Rit Pait jong ngi, bad lada ngim kyndit bynriew ngin sa duh jait ha kawei ka sngi. Ko ki Kynthei ba donburom ka Bri U Hynniewtrep wat kmen tohhoh ban ioh lok khyllah jait namar kine ki juh ki khyllah jait kin sa pyndonkam bad pynlong ia Phi kum ki mar khaii bad laisen na ka bynta ban pynbit pynbiang ia ka kam ka jam bad ka khaii ka pateng jong ki, ym na ka bynta jong ngi ki Khasi hynrei na ka bynta jong ki hi. Khublei Shibun. IMSLEM KA RI KHASI IMSLEM KA JAIDBYNRIEW HYNÑIEW-TREP
Phi don ban ong eiei?