Shillong: Hynnin ka sngi, ia ka met jong I meiieid Spillity Lyngdoh Langrin iba la don 95 snem ka rta ha ka jingim tymmen ka jong I, la tep ia I hajan ka jaka kaba la tep ia I kmie bad u kpa jong i ha Domiasiat.
Ha kane ka sngi palat 200 ngut ki paidbah na kylleng ki jaka ki la leit ban ai khublei khatduh ia ine I meiieid iba la ieng iada ia la ka jong ka jaka na ka jingtih ia u uranium uba don ha ka jaka ka jong I. Ha kane ka sngi la iadon ryngkat lang u Dr. Bremly Wanbantei B. Lyngdoh, uba dei u stad mariang, u Bah Daniel Khyriem uba dei u President barim ka KSU, u Bah Samuel Jyrwa uba dei u Chairman ka NESO, u Rev PBM Basaiawmoit,ka Kong Angela iba dei I nongialam jong ka Thma u Ragli (TUR), ki nongialam jong ka KSU, HANM, FKJGP bad katto kane ngut ki riewpawkhmat ka jylla.
Ia kane ka jinglehniam la sdang da u Bah N.D Syiem, uba dei u pyrsa kurim jong I meiieid Spellity, ryngkat bad ki jingkren bad ki jingpule ia ki khubor sngewlem jong u Bah Hamletson Dohling, jong I kong Agnes Kharshiing, na ka liang ka CSWO bad na ka liang ka Thma U Rangli.
Halor ka histori lyngkot la iathuh ba ia I meiieid Spellity la kha la kumno kumno ha u snem 1925 ha ka shnong Wahkaji kaba hap ha South West Khasi Hills District. Ka dei ka khun kynthei kaba nyngkong jong u Netro Manik Lyngkhoi ha ka shnong Mawpungeit bad jong ka Tresila Lyngdoh Langrin.
La kha ia I ha ka niam khristan paka bad I la heh la san ha ka shnong Wahkaji. Ha ka jingim khynnah jong I, I la sdang ban leit shong skul ha Wahkaji Presbyterian Mission School ynda I la dap 7 snem ka rta bad I la pyndep haduh ka klas 2. Ha ka jingim jinglong samla jong I, ka long ka khun kynthei kaba marwei, ka im ka jingim kaba sngewrit bad ka ju kohnguh sneng ia ka kmie bad ia u kpa.
Ha u snem 1950, ka la iathoh shongkurim bad u Ringli Thongni bad ka la don 4 ngut khun na u. Namar ka jingiapher jingmut bad la u lok, ki la poi sha ka shongkhlad noh. Hadien kata, ka la poi shongkurim bad u Nearly Thongni na ka shnong Wahkaji ha kaba ki la don 5 ngut ki khun. Baroh ki khun jong ka ki la don 9 ngut baroh kiba kynthup 6 ngut ki kynthei bad 3 ngut ki shynrang.
Ha kaba nyngkong eh, ki long tang ki nongleit ap masi leit ap muid ha Domiasiat. Suki pa suki ki la leit ban shong shnong noh ha Domiasiat bad dei ha u snem 1968 ba ki la ioh ia ka syrnot shong shnong. Naduh ba ka la shong la sah ha Domiasiat, ka la im da ka rep ka riang bad ka ri jingri.
Kam long ka briew kaba nang ba stad, hynrei ka long ka briew kaba don ia ka sap kaba kyrpang ban sumar briew bad ban ai dawai kynbat. Ka la long ka nongai dawai bad ka nongsumar briew haduh ki sngi ba ka la noh ka rta. I la long iwei na I longkmie ha kito ki por iba mad ia ki jingeh bad ki jingtynjuh ha kaba ka ding ka la bamduh ia ka iing jong ki haduh 3 sien, ka la duh ia ki khun kynthei jong ka hapdeng ka rta, ka jingiapait ia pra ha iing ha sem jong ka.
Kawei ka jingnoh synniang jong ka sha ka imlang sahlang ka long ka jingieng iada ia la ka jong ka jaka puta, ia ka khyndew ka shyiap bad ia ka ri ka jaitbynriew baroh kawei naduh u snem 1980 ter ter da kaba I la pyrshah ia ka sorkar ban wan khlong ia u Uranium na ka jaka ka jong I ryngkat bad katto katne ngut ki trai jaka ki trai khyndew. Ki la pynpaw ia ka jingbymhun halor ka jingleit survey ki kompani wad mar poh khyndew ha ka shnong jong I. Ha u snem 1986, la ai ia ka temporary permission ha Domiasiat, hynrei la shem ba ka jingiateh jutang hapdeng I meiieid bad ka kompani la pynkhein lut. Ha u snem 1990, ka sorkar ka la pynmih ia ka Pre-Military order ban shim session ia ki khyndew na ka bynta ka jingdonkam jong ka sorkar, bad I meiieid I la kyntait ia kane.
Kumta ka la rai kut bad ka la ai jingthoh sha ka sorkar bad sha u Myntri Rangbahduh ka Ri ban pynsangeh ia kane ka permission. Ha u snem 1991, ka la boycott noh ia ka temporary permission. Namar ba ki briew jong ka Atomic Energy ka dang iai bteng ia ka jing survey ka jong ki, I meiieid I la wad jingiarap na u Bah Hopingstone Lyngdoh bad na ki myntri ka sorkar bad dei ha u snem 1993-94 ka la ai syndon da ka notice sha u Director ka AMD bad sha u Myntri Rangbahduh ka Ri.
Ka thma barieh kam shym la kut ha la jingim jong I. ha u snem 2002, ka sorkar ka la phah ia ka jingpynbiej da ka pisa kaba heh, hynrei I meiieid I ong ‘Ka Pisa kam lah ban thied ia ka jinglaitluid jong nga’. Ha u snem 2006, I meiieid I la donkti ha ka jingialam ia ka kur Langrin ban pynjot ia u mawnongrim jong ka UCIL kum ka dak ban pyrshah ia ka jingtih uranium ka UCIL ha katei ka jaka. Ha ujuh u snem ka la leit ban sieh lama iong ban pyrshah ia ka jingwan jong u Lat ka jylla ha ryngkat ka jingthoh ha ka kyntien nongwei kaba ong “It’s better to be beheaded than to lost an inch of my land”.
Ha u snem 2007, ka la ialam ia ki paradoh parasnam ban pyrshah ia ka sorkar ban pynlong ia ka public hearing ha ka shnong Domiasiat. Watla bun ki jingshah kren bad jingshah kynthoh, I meiieid I la pdiang ia kine kum ka riewshlur kaba khlem rieh haduh ba in da jop.
Ha ka rta kaba 95 snem, I la don 9 ngut ki khun, 42 ngut ki khun ksiew bad 70 ngut ki khun miaw. Na ka kpoh jong ine I meiieid, ki la kha roi haduh 121 ngut. Ha ka jingring tymmen ka jong I, I la khie pang ha ka 15 tarik Nailur 2020 bad la sumar ia I tang hapoh iing. Ka jingpang ka la bat ia I haduh shi bnai shiteng bad dei ha ka 28 tarik u Risaw 2020, I la khlad noh na kane ka pyrthei. Naduh ka sngi ba I la khlad noh, ka sengbhalang KSU ka la don bynta naduh kti haduh kjat ban ai ka jingburom kaba khatduh ia ine I meiieid da kaba ma ki, ki la pynlut nadong shadong naduh ka bam ka dih, ka jingpynbiang baroh na ka bynta ka sngi on tep ia I meiieid.
Phi don ban ong eiei?