BM Lanong
Ka ri Khasi-Jaintia ruh, ka idei shisha ka Ri, ba la seng, la buh kyrpang ki blei.
Ka shnong Nongriat barit-bapli, imat kaba la shah pynhab sha lyhuh-bah hyndai, sha lyndet na Tyrna bathymmai, ka don hi pat la kijong ki lum ki wah, ki riat ki ram, ki khlaw ki btap, ki kshaid ki khriang, kiba wan hab bad wan tuid sha ka.
Ka don ruh ki syntew ki skud, ki sim ki doh bad kiwei ki jingriam-jingdup ka mariang, kiba don la kijong ki jingphylla, kiba pynshoh bieit ia ki khmat briew bad kiba la nang sawa mynta sha kylleng ka pyrthei.
Ha ka jingleit ngam bad jingleit kiew jong ngi ha kine ki khyndiat sngi sha Nongriat, ngi la iakynduh ia ki riew phylla na ri Italy, Israel, Switzerland, ter-ter bad na ka kylleng ka ri India, kynthei bad shynrang, kiba la wan jngoh kai ia ine i shnong phylla-barit, bad jan baroh kiba hap ban da shan duh da ki diengduh siej, ba shongdor 20 tyngka uwei, ban kiew ban hiar ia ki riat ki ram, kiba tang ki samla bashait bad ki riew rangbah satar, kiba lah ban poi shaduh ki jingkieng thied (root bridges) bad shaduh kshaid Weitngam, Rainbow falls baithiang.
Ka Nongriat Sirdarship
Ka shnong Nongriat kaba don tang kumba 39 ing ei-ei mynta, ka dei pat ka Hima (elaka) Sirdarship kaba naduh mynbarim, kaba la don kyrteng hapoh ka ain UK&J Hills Act II of 1959, ba la ai jingmynjur da u Lat ka Assam ha ka 16.10.1959 bad ba la shon ruh hapoh ka Assam Gazette jong ujuh u snem.
U Sirdar mynta u dei u Bah Wiston Mawa, bad ka jingjied Sirdar, ka long shisien san snem. Kane ka shnong ka hab hapoh ka Sohra Civil Sub-division.
Haba dang iashong kai ha phyllaw jong ka ingsah ki nongleit-nongwan (homestay), la ioh jingbam tah-sha da ka shriew saw-byrtem bad u phan dieng bad ka ngap bakynsai, bym ju ioh kum kine ki jait jingbam sha sor.
U Sirdar ula kdew ia uwei u dieng jri ubym pat da san bha, uba don ha phyllaw, ba ha ki por ba kham mynshuwa, ju wan juh u suid tyngjang ha uta u diengjri, haba dang duna ki ing ki sem.
Kane ka homestay ka iajan bad ka jingkieng-thied ba ar-mala (double decker root bridge), kaba long kawei na ki jingkieng baphylla, kaba la khring ia ki tnat tourism sorkar bad ia ki tourist na kylleng-kylleng.
Sa kumba 12 kilometre tam ei-ei na Nongriat, ka don sa ka Kshaid Weitngam, kaba ki khot ruh ka Rainbow falls, kaba itynnad shibun, kaba wan tuid naduh na Nohkalikai bad Dainthlen, ynda la poi sha trai, ka um ka kylla rong blue haduh hajan ba ngi ieng.
U MLA bad MDC kane ka thain, Bah Balajied Synrem bad Bah Tienwell Dkhar, ki iathuh ba kane ka thain ka donkam bun ki lad pynroi na ka bynta ki nongshong shnong bad ki paidbah ba wan jngoh kai bad ba ka la don ruh ka jngai jingmut ban buh ia ki Cable Cars (kali sdien sainar), na ka bynta ki tymmen ki kro, ki nongpang bad ia ki tourist kiba kwah shong da kitei ki jait kali. Hynrei ym dei pat ban pynduh ia ki lynti iaid kjat kiba don, khnang ba kito kiba kwah iaid kjat, ki lah ban kiew ban hiar.
La iathuh ruh ba la don ka jingsdang ban thaw surok sha thain shatei-sepngi na Nongriat sha Mawkawir ter-ter sha Wahlakhiat, Mawpait, Pyndem-dkhar. Ha thain Mawkawir lei, ka don ka um kynsai kaba mih na ki tyllong krem, kaba ki tourist kiba la poi sha kane ka thain ki iap bieit bad ki pyrto lyngngoh.
Hynrei ka Nongriat ka ud ruh ban ioh ka ding ilektrik ba kham thikna, ka umdih ba khuid, ki dawai-dashin ia ki bapang, ki marbam, mardih bad ka rukom pynkit mar ban duna dor.
Kaba Shah rah ‘Suid Tynjang
Ka 7 tarik Rymphang (Febuary) 2007, ka dei kawei pat ka sngi kaba dei ban buh jingkhein, ban sah kynmaw, namar ha katei ka sngi, u ‘suid Tynjang ne uta u kla uba ki ju ong ki riew myndai, ula rah ia i Bah Jim najan ba iadon lang, hapdeng ka jingkieng sainar banyngkong bad ba-ar, kata hapdeng ka shnong Nongthymmai bad ka Nongriat, ba la sdang pawnaw mynta.
Ha katei ka sngi, ngi la ialeit lang shi kynhun na Shillong bad khlem tip ei-ei, kum ki bieit kibym pat ju poi sha katei ka thain, ngi la noh beit na Tyrna ban leit peit ia kata ka jingkieng-thied armala. Ka lynti riat banoh padun, kabym pat siang maw jingkieng paka kumba long mynta, ka long shisha ka lynti khlaw kaba ngi la hiar beit khlem salia, da ka jingshlur, ym da ka jingkhyllew nohriat. Ka lynti sharing ka long kaba shu siang dep-rukom da ki maw khohruh-khohram, ym kum mynta ba la kham kop.
Ban pynlyngkot ia ka jingthoh, ha katei ka sngi, bun kibym kwah iaid shuh shakhmat na ka jingkieng banyngkong ha Nong thymmai, hynrei lai-saw ngut na ngi, ngi la rai ban iaid beit, khlem tip sa katno kan dang shim por. Hynrei ynda la poi ha ka jingkieng kaba ar tang hadien khyndiat por, katba nga dang ieng hapdeng jingkieng ban peit kai da ka dorbin (binocular) ia ki lum ki wah baitynnat, kita ki paralok, kynthup ia i Bah Jimmy, ki la sngewthait bad ki la ong, ba namar ka sngi tlang ka la sdang sep, kin leit phai noh.
Nga pat ngam shym iohsngew ba ki kren ia nga, nga dang muja ka peit dorbin sharum-shaneng bad hadien katto-katne por, haba ngam iohi shuh ia ki paralok, wat haba nga la siaw ‘wij-wij’, nga ruh nga la hap phai noh, la sdang phieng artad ka khlieh, namar ha ka jaka khlaw ka bym pat ju poi, ka kem kynsan ka jingkynjah.
Nga la kham iaid sted bad mareh suki thop-thop bad ynda la poi ha ka jingkieng banyngkong, ki paralok ki la kylli hangno i Bah Jim, namar nga wan poi marwei. Nga la jubab, ba kin tip kiba wan phai lang bad i kein, kumno ngan tip manga uba shah ieh marwei.
Ka jingsdang dum ka la poi, ka jingthngan ruh ka la nang ban, kumta ngi la sdang ban phai kylla bad ban kiew suki jai ia u riat uba ieng kynthuit. Imat jan ar kynta ei-ei ngi la shim por, namar ngi la lapmiet ka ieng, ban peit sha ka lyhuh, ioh ba i wan poi lane i pyrta i Bah Jim kumno-kumno.
La dap kumba 6 shiteng ei-ei hangta, wan mih katto-katne ngut ki nongwan iew rit na Sohra, kiba dei ki nong Nongriat. Ynda la ia kren shaphang kata ka jingjia, kita ki nongiew babha na Nongriat, ki la kyntu ba ngin hap leit ban pyni hangno kata ka jaka kaba jah i Bah Jim, khnang ba kin pynlong ka jingwad da ka shnong, haban da lap.
Ha Nongriat, la leit wer ia ki samla shnong kiba la iawan ryngkat bad ki prew ding bad kiba la thom sawdong jong kata ka jaka ba jah rngai i Bah Jim, hynrei khlem lap tdot.
Hadien ba la kut lad, nga la wanphai kylla sha Tyrna, da ka jingpynbeit bad kita ki samla shnong, kiba la kular ba kin iai wad man la ka sngi, haduh ban da shem. Nangta na Tyrna, la ialeit her sha Sohra PS ban pyntip ia kaei kaba la jia.
Ha ka sngi basaw, katba nga dang hiar na Saitsohpen ban poi sha Tyrna, i Dr. Donkupar Roy iba dang long Deputy Chief Minister ha katei ka por, ila phone ia nga bad ila ong, ‘ia u briew jong phi la lap; ula tlot, tangba u dang im.’
Ka Register Sohra PS ka buh jingthoh kumne- Missing report received on 10.2.2007, GDE No. 160. Recovered on 13.2.2007, GDE No. 210.
I Bah Jim i dang don mynta ruh, hapdeng ka jingkoit-jingkhiah. Ia ki jingjia ha baroh 3 miet 4 sngi, yn sa thoh ha ka kot kaban sa mih. (lada don kino-kino kiba lah ban ai kum kine ki jait jingjia, kiba iadei bad ki ksuid ki khrei bapher-bapher kin sngewbha ban phah ne pyntip sha kine ki NO- 9774422342/9436994670/ [email protected])
Phi don ban ong eiei?