B.M. Pugh
[ba bteng] Ia ki sla la ieh kumne haduh kumba shi bnai, ne haduh ba kan da sdang slap, kata ba ki sla kin ioh jingsngem bad ba kin ym shroin eh. Hadien kata pat ki sa weng noh ia ki na ki shken, bad ki sa kynton syrtap syrtap ia ki.
Kaba lai pat ka rukom ka long kaba ki pyndonkam na ka bynta u dumasla uba kham bha. Ia kane ka rukom kaba ngin sa batai harum ki khot ‘flue curing method’. Kane ka long ka rukom kaba ki ju pyndonkam sha Amerika bad kiwei-kiwei pat ki ri. Ia kane ka rukom la sdang ruh ban pyndonkam ha ri India la katto katne snem mynta. Ka jaka ha kane ka ri India ha kaba ki pyndonkam nyngkong ia kane ka rukom bad ha kaba haduh mynta ki kham leh bha eh, ka long ha ka distrik Guntur kaba don ha ka Madras Presidency. Dei kane ka distrik kaba pynmih u dumasla uba bha tam ha ri India na ka bynta ban shna sikret. Ka India Leaf Tobacco Development Company ha Guntur District ka long ka kompani kaba heh shibun eh, bad kaba thied iajan baroh ia u dumasla uba ki shna ha kane ka distrik khnang ban shna sikret.
Khnang ban shna ia ka sla da kane ka rukom, donkam ka iing ne sem (barn) kaba thikna. Don mynta ha ri India kumba 2500 ki sem kiba kum kine kiba shna ia u dumasla. Lada ka lyngkha ka long kumba 15 ekar, ka jingheh jong ka sem ka long kumne: 6 ft x 16 ft x 18 ft, hynrei lada ka lyngkha ka long kumba 20 ekar, kata ka sem ka dei ban long kumba 20 ft x 20 ft x 22 ft. Ka kynroh jong kane ka sem ka dei ban long da u mawit lane da ki maw, bad ia ka jingsop jong ka lah ban leh da ka tin, hynrei kaba kham bha ka long da u mawit khnang ba ka jingshit jingkhriat hapoh ka sem kan ym kylla kloi eh. Kane ka sem ka dei ban don ka lynti iaid l’er ha ka tnum, bad ka dei ban long kaba lah ban plie lane khang ia ka katba mon. Nalor kata ka dei ban don ruh ar ne lai tylli ki thliew (ventilator) hajan kjat jong kawei ne ar ki kynroh. Kine ki thliew ruh ki dei ban long kiba lah ban plie lane set katba mon khnang ba ka l’er ka lah ban rung tang haba donkam. Kine ki thliew ki lah ban long kumba 24 in. x 12 in. kawei kawei. Haba plie ia kine ki thliew bad ia kitei ki thliew na tnum, kata ka l’er ka lah ban iaid lyngba kane ka sem. Kane ka sem ka don ruh ka pajwa kaba ka khlieh jong ka, ka ia ryngkat bad ka tbian (floor jong ka sem). Ia ka l’er shit na kane ka pajwa ki ialam da ki paip (pipe) nar kiba kumba 12 inshi u diameter, bad kaba par baroh sawdong ka sem bad kaba kut khadduh-khadwai kum u atoskhana ha ka tnum hamar pyrshah jong ka pajwa. Ha kawei na ki saw tylli ki kynroh jong kane ka sem don iwei i jingkhangiit iba rit iba ki pyndonkam ban peit ia ki thermometer (jingthew ia ka jingshit jingkhriat) bad ia u hygrometer (jingthew ia ka jingrkhiang ne jingsngem ka l’er).
Ka pajwa (furnace) kaba ki pyndonkam na ka bynta kane ka sem ka long kaba ki ju ioh na ka kompani u Messrs Arthur Butler & Co., Muzaffarpur Bihar. Nga ngeit ba lah ban ioh na kiwei pat ki kompani kiba die ia ki kor rep, kum na ka kompani u Kirloskar Brothers & Co., Satara, Bombay Presidency. Ia kane ka pajwa dei ban tei ha kata ka rukom ba ka khmat jong ka ka iaryngkat bad kawei na ki kynroh bad kaba lah ruh ban ai ding na shabar. Ka jingshit na kane ka pajwa ka iaid baroh sawdong jong ka sem. Ha ka sem pat ki buh san kyrdan ki ding sawdong lynter lynter, ha baroh saw ki kynroh ha ka jingjngai kaba kumba 4 phut na kawei ka kyrdan ha kawei pat, hynrei u dieng sawdong uba hapoh eh u dei ban long kumba hynniew phut ka kynjang na tbian. Kine ki dieng sawdong ki kyrshan ia ki shken ha kiba ki sdien ia ki sla dumasla.
Ynda la sdien ia ki sla bad la buh ia ki hapoh kane ka sem, ia ki jingkhang bad ki ventilator baroh ki sa khang noh, bad ki sa ai ding ia ka pajwa. Dei ban ai ding suki-suki ba ka jingshit kan ym kiew kynsan eh. Donkam ruh ban da thew ia ka jingshit kaba hapoh iing. Ia ka jingshit ki thew da ki thermometer kiba ki buh ha pyrshah i jingkhangiit iba rit kiba long kumba 4 phut shiteng na ka khyndew bad i bym dei ban plie katba ki nang pynrkhiang ia ki sla hapoh ka sem. Ka jingshna ia ka sla dumasla da kane ka rukom ka long kumne: (1) kaba pynstem ia ka sla, (2) kaba pynneh ia ka rong, (3) kaba pynrkhiang ia ka sla. Khnang ban pynstem ia ka sla, ka jingshit jong ka sem ka dei ban long naduh kumba 85 degree (Fahrenheit) haduh 100 degree (Fahrenheit), bad ka dei ban neh ha kane ka jingshit naduh kumba 30 haduh 40 kynta. Hadien kane pat ki sa kham pynshit shuh-shuh khnang ban pynneh ia ka rong stem, bad ka jingshit ka dei ban long pat naduh 100 haduh 120 degree. Kane ka dei ban neh kumba 16 haduh 24 kynta. Hadien kane ki plie ia ki ventilator malu-mala ban pynmih ia ka jingsngem. Nangta pat ki pynkiew ia ka jingshit khnang ban pynrkhiang ia ka sla, na ka 120 haduh 165 degree, bad katba ki nang pynkiew ia ka jingshit katta ki nang pynrit ia ka jingplie jong ki ventilator. Kane ka jingpynrkhiang ka neh kumba 28 haduh 42 kynta. Ynda ki sla ki la rkhiang bha haduh u thied pdeng (midrib), ki sa pynduna ia ka ding bad sa plie ia ki ventilator baroh, khnang ban pynrkhiang ia ka sem. Ki sa ieh kumne baroh shimiet bad ia ka jingkhang ruh ki iehnoh rynghang khnang ba ki sla ki lah ban ioh jingsngem katto-katne na ka l’er bad ba kin ym shroin eh ynda haba la dei ban shim noh ia ki na sem mynstep.
Ka sem kaba heh kattei katba la ong haneng kata 16 ft x 16 ft x 18 ft ka lah ban ngiam kumba 22 mon shiteng u dumasla; bad une, ynda la dep shna, un long 4 mon shiteng. Ynda la sei ia u na ka sem ki sa jied bad buh kyrpang ia ki sla katkum ka jingitynnad jong ki.
Kino-kino kiba kwah ban ioh jingtip kham bha shaphang kane ka rukom shna dumasla ki lah ban pynioh ia ka bulletin No 187 (1928) jong ka Agricultural Research Institute, Pusa; lane ia ka bulletin No. 71 jong ka Department of Agriculture, United Provinces. [yn dang bteng]
Phi don ban ong eiei?