B.M Pugh
[ba bteng] Wat ki khniang ruh ki lah ban pyniabit jingpang ia uwei u jingthung dumasla na uwei pat da kaba kjit ia ka um jong kawei ka sla, hadien kata pat ki leit dem ha kawei ka sla jong uwei pat u jingthung dumasla. Kaba bha tam eh ban ialeh ban pynduh ia kane ka jingpang ka long ban phut lut ia ki jingthung kiba pang kumne. Don katto katne kiwei pat ki jingpang kiba ngi shem ha u dumasla, hynrei ngam lah ban ong katno ki lah ban pynjulor ia uba ha ri Khasi-Jaintia. Ngan shu ong hangne ba lada don kano-kano ka jingpang ha u dumasla lane ha uno-uno u jingthung uba ki nongrep kim sngewthuh kumno ban leh khnang ban pynduh ia kata ka jingpang, kaba bha eh ka long ban thoh sha u Director of Agriculture jong ka Assam uba don ha Shillong, lane ki nongrep ki lah ban thoh sha ka Assam Agricultural College, Jorhat.
Don ruh katto-katne ki khniang kiba sam thliew ia u dieng jong u jingthung dumasla, bad kiwei pat kiba bam ia ki sla. Hynrei ngam ngeit ba ka jingpynjulor ka long kaba da jur kat ba yn donkam ia u nongrep ha ri Khasi-Jaintia ban leh ei ei da kano-kano ka rukom ka ban myntoi ia u.
Ynda la kheit ia u dumasla lane ot ia u, nga ngeit ba kaba donkam eh ha ri Khasi-Jaintia ka long kumno ban sumar lane ban shna ia u khnang ba u lah ban long ka mar ka mata kaba lah ban die ha iew ha hat. Namar kata ngan pyni ia ki katto katne ki rukom kiba ki pyndonkam kat kum ki jaka jong kane ka ri bad ha kiwei pat ki ri jong ka pyrthei ruh, ban pynlong ia u sla dumasla uba bit na ka bynta ban shna sikret lane shna shrut lane ban shna dumadih.
Ka rukom kaba jem eh bad kaba ki ju kham leh ha ki nongkyndong ka long ban shna (cure) ia ki sla da kaba shu thad man ka sngi ha madan. Ia kane ka rukom ki khot ‘ground curling’. Ki shim ia ki sla bad ki thad ia ki ha khyndew ba madan man la ka step, bad ki sa rah noh sha iing man ka janmiet. Hapoh iing pat ki kynton lang ia ki. Ki leh kumne haduh ba u thied pdeng (midrib) jong ka sla u la rkhiang. Ha Bengal, ha ka jaka ban shu thad ha madan ki thad halor ka shylliah hadien kata ki sa teh song kumba 8 haduh 12 sla shi song. Ia kine ki song ki sa sdien ha ki shken hapoh ka sem (shed) haduh ba ki da rkhiang bha, nangta pat ki sa lum lang ia ki shi jaka hapoh iing.
Kawei pat ka rukom kaba ki ju leh ban shna ia ki sla dumasla ka long kaba ki khot ka ‘rack curing method’. Kane ka long ka rukom kaba ki ju kham pyndonkam ban leh ha Madras bad ha Bengal. Ha Bengal ki ju leh kumne, ia ki sla kiba ki dang shu lah kheit ki rah ha ki shang sha iing bad hangta ki sa teh song ia ki ha ka song kaba don kumba 4 haduh 6 tylli ki sla shi song. Ha kawei pat ka step ia kine ki song ki sdien ha ki shken bad ki thad ia ki ha ka sngi kumba 4 haduh 6 sngi; hadien kata ki sa weng ia ki bad ki sa teh biang, da kaba kham pyniadait ia ki. Nangta pat ki sa thad ia ki kumba 2 sngi ne 3 sngi bad ki sa rah ia ki sha ka sem kaba ki da shna khnang na ka bynta ban buh ia ki da kaba wah ia ki ha ki shken. Ia ki sla la ieh kumne haduh kumba shi bnai, ne haduh ba kan da sdang slap, kata ba ki sla kin ioh jingsngem bad ba kin ym shroin eh. Hadien kata pat ki sa weng noh ia ki na ki shken, bad ki sa kynton syrtap syrtap ia ki.
Kaba lai pat ka rukom ka long kaba ki pyndonkam na ka bynta u dumasla uba kham bha. Ia kane ka rukom kaba ngin sa batai harum ki khot ‘flue curing method’. Kane ka long ka rukom kaba ki ju pyndonkam sha Amerika bad kiwei-kiwei pat ki ri. Ia kane ka rukom la sdang ruh ban pyndonkam ha ri India la katto katne snem mynta. Ka jaka ha kane ka ri India ha kaba ki pyndonkam nyngkong ia kane ka rukom bad ha kaba haduh mynta ki kham leh bha eh, ka long ha ka distrik Guntur kaba don ha ka Madras Presidency. Dei kane ka distrik kaba pynmih u dumasla uba bha tam ha ri India na ka bynta ban shna sikret. Ka India Leaf Tobacco Development Company ha Guntur District ka long ka kompani kaba heh shibun eh, bad kaba thied iajan baroh ia u dumasla uba ki shna ha kane ka distrik khnang ban shna sikret.
Khnang ban shna ia ka sla da kane ka rukom, donkam ka iing ne sem (barn) kaba thikna. Don mynta ha ri India kumba 2500 ki sem kiba kum kine kiba shna ia u dumasla. Lada ka lyngkha ka long kumba 15 ekar, ka jingheh jong ka sem ka long kumne: 6 ft x 16 ft x 18 ft, hynrei lada ka lyngkha ka long kumba 20 ekar, kata ka sem ka dei ban long kumba 20 ft x 20 ft x 22 ft. Ka kynroh jong kane ka sem ka dei ban long da u mawit lane da ki maw, bad ia ka jingsop jong ka lah ban leh da ka tin, hynrei kaba kham bha ka long da u mawit khnang ba ka jingshit jingkhriat hapoh ka sem kan ym kylla kloi eh. Kane ka sem ka dei ban don ka lynti iaid l’er ha ka tnum, bad ka dei ban long kaba lah ban plie lane khang ia ka katba mon. Nalor kata ka dei ban don ruh ar ne lai tylli ki thliew (ventilator) hajan kjat jong kawei ne ar ki kynroh. Kine ki thliew ruh ki dei ban long kiba lah ban plie lane set katba mon khnang ba ka l’er ka lah ban rung tang haba donkam. Kine ki thliew ki lah ban long kumba 24 in. x 12 in. kawei kawei. Haba plie ia kine ki thliew bad ia kitei ki thliew na tnum, kata ka l’er ka lah ban iaid lyngba kane ka sem. Kane ka sem ka don ruh ka pajwa kaba ka khlieh jong ka, ka ia ryngkat bad ka tbian (floor jong ka sem). Ia ka l’er shit na kane ka pajwa ki ialam da ki paip (pipe) nar kiba kumba 12 inshi u diameter, bad kaba par baroh sawdong ka sem bad kaba kut khadduh-khadwai kum u atoskhana ha ka tnum hamar pyrshah jong ka pajwa. Ha kawei na ki saw tylli ki kynroh jong kane ka sem don iwei i jingkhangiit iba rit iba ki pyndonkam ban peit ia ki thermometer (jingthew ia ka jingshit jingkhriat) bad ia u hygrometer (jingthew ia ka jingrkhiang ne jingsngem ka l’er). [yn dang bteng]
Phi don ban ong eiei?