KA KOT REP

B.M Pugh

[ba bteng] Hadien ar minit ki theh noh ia kata ka um. Ia kine ki khra ki sa pynieng khongpong baroh shi miet, bad katba u kba u dang sngem ki tyllait ia u. Katba ki nang tyllait ki nang pynkhluid ia u sh’iap ha ka nar, bad ynda ka nar bad u sh’iap ki la khuid bha, ki sa shim kumba lai saw kham uta u kba uba la tyllait bad ki thep ha ka nar bad ki king war-shi-war da ka siang kaba jrong. Hadien katto-katne por ki symboh kba ki sa bthei bad nangta ki sa rah noh ia ki na ka nar bad ki sa pyniakhlad noh ia u shyiap na u khoi, bad hadien kata ki sa peh ia u skop kba. Ia ki kba ki bym bthei ki ju pynkylla kloi ynda ki la pyniakhlad ia u khaw na u skop kba, bad une uba hadien u long u khoi ‘muri’.

Ia u khoi uba ki shna na u khaw pat ki shu shim beit da u khaw bad ki thep ha ka nar kaba don utei u sh’iap uba la pynshit l’pa kumba la batai haneng, bad ki king war-shi-war kumba ki leh na ka bynta utei u khoi uba la batai haneng Ynda u khaw u la bthei ki sa sei noh na ding bad ki sa pyniakhlad ia u khoi na u sh’iap da ka shalani. Ia une ruh ki khot u khoi ‘muri’.
Ia u shira pat ki shna ha kane ka rukom. Ia u kba ki pdem ha ka um kumba ar ne lai sngi haduh ba un da jem. Nangta ki sa shet ha ka ding katto-katne minit, bad ki sa rah noh na ding. Ynda ka um ha kaba ki shet ia une u kba ka la khriat ki sa jiar noh ia ka. Ia u kba pat ki buh ha ka nar kaba lynghung kum ka nar karai ba shet jyntah (con-cave vessel), bad ki sa tiew biang ia une u kba ha ka ding haduh ba un da pyrthiew. Hangta pat ki sa dung ha u thlong haduh ba un da iakhlad u skop na u khaw shira, bad ki sa peh ha u prah.

Shi kyntien ngi dei ban ong ei-ei ia u khaw biruin uba ju thung ha ri Khasi-Jaintia. Ia une u khaw ki khot ha ka ktien Phareng “glutinuous rice”. Kane ka ai jingmut ba une u khaw u don shibun ka kynja met kaba ki khot ha ka ktien Phareng ‘glutton’ bad kaba iapher na u starch. Hynrei ha ka jingshisha um don ‘glutton’, hynrei u don hi u starch tangba ha kawei pat ka rukom lane ka dur.
Ha kaba kut ngi dei ban ong ba lada ka ri Khasi-Jaintia ka kwah ia ka ban rep kba uba ka thmu ban die shabar ka ri. Kata ka dei ban rep da ki kba kiba rit symboh lshir-lshir. Ha ri dkhar ki khaw kiba rem eh ki dei kito kiba rit symboh (fine rices); kito kiba heh symboh (bold rice) ki long kiba tad eh. Na kito kiba rit symboh don pat katto katne ki jaid kba kiba ki ju iabeh eh ha kane ka ri India, kum u khaw ‘Kalma’ na Bengal lane u khaw ‘basmati’ na Dehradun. Ngi ngeit namar kata ba kan long kaba myntoi ia u nongrep ha ri Khasi-Jaintia ban pyrshang rep da u khaw basmati, namar une u khaw u long uba kor ka dor, bad namar ba ka jinglong ka ri Khasi-Jaintia ka iasriem ia ka Dehradun.

KA JINGSUMAR BAD JINGMYNTOI NA KA RI SNIANG
Ka jingri sniang ka long kawei na ki kam ba ioh-nong tam namar ba na baroh ki jingri dei tang ka sniang kaba kloi ban heh ban san bad ka kha bun tylli ki khun shisien kha bad ka lah ban kha khun arsien shi snem. Lada ri 10 tylli ki ‘niang kmie bad tang uwei u ‘niang kpa, ki lah ban pynmih 160 tylli ki ‘niang khun ha ka shi snem. Kine ki sniang ki lah ban pynkylla doh na ka 3.8 Kgs ka jingbam ba ki bam sha ka shi kilo ka doh. Kawei kaba kham khyllah ia ki sniang bym ju kham shem koit ha kiwei pat ki jingri ka long ba katba nang heh ka met katta nang bam duna ka jingbam, ym kum kiwei pat ki jingri. Ha ki sniang ngi ioh 80-90% ka doh ynda la pyniap ban bam doh, bad baroh ki bynta ha ka met ki long kiba iaid kam suda. Ka bai seng ban sdang ia ka ri sniang ruh ka duna shibun shah haba ia-nujor bad kiwei kiwei pat ki kam ha kaba iadei bad ka ri jingri.

KI SNIANG PYNKHA
Ka jingjied ia ki sniang kmie bad sniang kpa ka long kaba donkam tam ha kaba sdang (a) Ka sniang kmie ka dei ban long kaba hiar pateng na ka kmie kaba don kine ki jinglong (quality) kum (1) kaba kha bun tylli ki khun sniang shisien kha (2) kaba nang ban sumar ia ki khun bad (3) kaba don ka jinglong ka met kaba itynnad. Lah ban khmih ruh ia ka jingkhia ki khun ha ka por ba iehnoh buin. (b) U sniang kpa pat u dei ban long (1) Na ki jait ka symbai babha (2) uba khie bad san bha katkum ka rta bad (3) Uba don ka met kaba koit ba khiah bha. U dei ruh ban long uba ia rynkat (standards) bad kiwei kiwei ki jait niang kpa babha.
KA JINGAI JINGBAM
Ka jingai bam ka long kaba kongsan tam ha ka ri sniang namar ba la kumno kumno tang ka bai jingbam ka poi haduh 80 percent na baroh ki jinglut ha ka ri sniang. Kumta kan long kaba kham bha lada lah ban bsa da u jingbam symboh (ne skop) babha ryngkat lang bad ki jhur ba tam na kper ne na iew. Ka bam ba tam na iing shetja, ka doh bad snam ba tam na ki jaka shoh-doh. Tangba kine baroh ki jingbam ki dei ban long kiba khuid bad lait na ki kynja bih (toxin) lane khniang jingpang.
Khnang ban lah ban pynmih ne pynkhie doh na ka bam ba bsa ia ki sniang ha ka rukom ba kham ioh nong, donkam ka jingkhleh kaba biang ia ki symboh jingbam bad ruh ban bsa ia ki ha ka rukom kumne harum:-

1. Ka Croep Feed lane jingbam khyllung:- Ki khun sniang ki sdang kwah mad jingbam ha ka rta kaba 2-3 taiew. Kumta, khnang ba ki sniang kin kham khie kham san donkam ban ai ia kane ka jingbam ha ka jingthew ba ka crude protein ka dei ban long kumba 20-22 percent ei ei. Ia kane ka bam dei ban ai ia ki haduh ba kin da don kumba 15 Kg ei ei ka jingkhia.
2. Ka jingbam ia ki nianglud (grower feed):- Kane ka jingbam ka mut ia kito ki sniang naduh ba la pynkhlad kmie haduh ba kin da khia kumba 35 Kg, lane haduh ka rta kaba 35 taiew. Ka crude protein ha kane ka bam ka long kumba 18-20 percent. [yn dang bteng]