KA KOT REP

B.M Pugh

[ba bteng]Ka jingpyni ia kine ki dak ha ka bynta II ka long ka por kaba biang tam ban ai kpa. Khang ban suk ka por ban khein ia kane, buh jingkynmaw ba lada ka masi ka wan jingkhluit ha ka por mynstep dei ban ai kpa ha ka por janmiet bad lada ka masi ka wan jingkhluit ha ka por janmiet dei ban ai kpa ha ka por mynstep.

Kynmawruh ba dei ban phah peit ia ka masi khnang ban tip la ka lah pun ne em hadien 2-3 bnai ba la dep ai kpa. Namar don ki jait masi ki bym juh wan jingkhluit shuh hadien ba lah ai kpa wat lada kim shym pat pun ruh. (Kum ia kiine ki jait masi dei ban pyrshang biang ban ai kpa).
KI MAT BA KONGSAN NA KA BYNTA KA RI MASI

1. Ka sem ka dei ban long kaba khuid bad ba rkhiang. Ki masi ba ri ha kine ki jait sem ki kham ai bun ka dud ban ia kito kiba set ha ki sem ba sngem bad ba jakhlia.
2. Dei ban khap noh ia ki tyrsm kjat namar ki long ki daw ia ka jingwit ia ka masi.
3. Nalor kitei, ka bam ba biang ryngkat bad ka jingsumar, jingiada ia ki jingpang ki long kiei kiei kiba kongsan tam ha ka liang ka ri masi.
   KA JINGSUMAR BAD KA RUKOM AI JINGBAM NA KA BYNTA KI MASI AI DUD
   La sngewthuh mynta da ki nongri masi bad nong pynmih dud ba ka jubab ia ka jingdonkam ban pyndap 450 gm. ka dud marwei marwei man ka sngi ha ri India ka long tang da kaba pynrung ia u symbai – pynhiar pateng (germplasm) uba kha bha ha ki masi jong ngi.
   Da kaba pynrung ia u symbai-pyniar pateng uba kham bha, ki khun masi ba mih wat ha ka sien kha kaba nyngkong ruh kin mih 2 bad 3 shah ka dud. Ryngkat bad ka jingpyniaid kam (management) kaba kham bha lah ban kyntiew shuh shuh kham bun ka jingpynmih dud, khyndiat kine harum ki long ki mat ba dei ban iatai ha ka liang ka jingpyntrei kam ha ka ri masi:-
4. Ka jingsumar ia ki masi khun: Mar ia mih pyrthei, i masi khun i hap ban thad ialade bad kiba bun jait ki khniang jingpang (bacteria) kiba don ha kane ka haw haw. Kumta i masi ba dang shu kha i donkam ban ioh buin na ka kmie hapoh 6 kynta. Ia kane ka dud la juh tip ha ka ktien phareng kum ka ‘Cholestrum’. Ka Cholestrum ka don ka bor dawai ban ialeh pyrshah ia ki khniang jingpang. Ka don ruh ka jingmaham ba dei ban don ka jingkhuid jingsuba (Hygienic) namar ka dud ka dei ka jingbam kaba kongsan tam ia i khun masi. Donkam ban da tah dawai hadien ba la dep ot ia u sohpet. Ka jaka dem jong u khun masi ruh ka dei ban long kaba khuid bad kaba rkhiang bha.
5. Ka jingsumar ia ki masi dud:- Ki khun masi shiteng ki khie ki san kloi bun shah.Kumta ka jingdonkam ia ka bam kaba bha ban tei ia ka met ka phad jong ki ruh ka hap ban long kaba iadei rukom. Donkam ban ai khleh ia ka jingbam symboh ryngkat bad ki phlang jyrngam ne skum phlang. Ka rukom khleh jingbam na ka bynta kane yn pyni ha ka (Table – I).
6. Ka jingsumar ia ki masi ba punkhun: Ka long kaba shisha ba wat aduh 6 bnai ba punkhun ka masi ka jingdawa ki khun ha kpoh ka long kaba dang duna ban ha kaba ia nujor bad ka jingdawa kaba bun kaba ynda haba la 6 haduh 9 bnai. Namarkata, ka long kaba da donkam eh ban bsa khambun ka bam da kaba pynbun suki suki kat haduh ba ka masi kan da kha khnang ba ka masi kmie kan lah ban ai kham bun ka dud.
7. Ka jingpynshongkha ia ka masi: Ban pynshongkha ia ka masi kan kham bha ba peit katkum ka jingheh jingsan ban ia kaba peit da ka rta. ka por kaba biang na ka bynta ka jait masi Jersey ka long 180-200 Kgs. Katba ia ka jait masi Holstein frezian pat ka long 200-220 Kgs ha ka jingsumar kaba biang ki masi ba bha bad ba shait ba koit ki kot ia katei ki jingkhia ha ka rta kaba 15 bad 16 bnai, kata ruh ia ki masi shiteng.
8. Ka jingpyntyrkhong dud ia ka masi kmie: Ban pyntyrkhong dud ne pynrkhiang dud ia ka masi kmie ha shuwa ba kan kha ka long kaba donkam watla ka kham shitom khyndiat. Kane ka long kaba donkam namar ba ka masi kan ai dud kham bha ha ka por ba ka dei ban ai dud. Namarkata, dei ban pyntyrkhong noh shi syndon ha ka por ba ka biang (2 bnai shuwa ban kha) watla ka dang ai dud ruh, namar ban nym wanrah ka jingiohnong ia u nongri masi. Khnang ban pyntyrkhong noh dei ban pynshah thngan ia ka masi 24 kynta bad hadien nangta sa ai da ka antibiotic injection (ban pynrung lyngba ki thliew soh jingbuin) bad sa sangeh noh syndon ka khem dud.
9. Ka jingpyndonkam ia ka sem bad ka um: Kane ka long kaba kongsan tam namar ki masi bha lane masi shiteng ki donkam ban im khuid bad ha ka rukom kaba bit ba biang. Khnang ba iada na u slap ka sngi bad ka lyer. Donkam ban pynbiang ruh ia ka bam bad ka umdih ha sem. Ha ka jingri masi ka um ka long kaba dokam tam la ha kaba dih lane ha kaba sum ba sait ia ki masi bad ban sait ia ka sem hi ruh. Ka um ka dei ban long kaba khuid, kata kaba lait na ka jingdon jong ki khniang jingpang. Ka jingpynbiang ia ka um dih kan iarap shibun ruh ha ka liang ka jingaidud ka masi.
10. Ka jingiada na ki jingpang: Khnang ba ki masi kin lait na ki jingpang ba bun jait dei ban ai tika ia ki man la ka por. Ban iada na ka jingpang F.M.D (Foot & Mouth Diseases) dei ban ai tika ha ka rta ba ki dang 1-3 bnai bad sa pynbud shuh shuh hadien 6 bnai bad nangta sa man la ka snem. Ki don ruh sa kiwei ki jait jingpang kiba kham syrkhei kum ka pang khlam-masi (Rinderpest) iap-iong (Black Quarter) Anthrax, Homorrhagic Septicaemia bad kiwei kiwei kiba dei ban iada da kaba ai tika ia ki man la ka snem shwa u slap lyiur. Donkam ruh ban khmih thuh ia ki masi da kaba examine bad test man la ka snem ioh ki kem ia ki jingpang kum ka T.B. bad Brucellosia khnang ban ioh ka lad ai jingsumar kloi kloi. Nalor, kine dei ruh ban ai dwai wieh ia baroh ki masi la kumno kumno shisien man la ka ar bnai. [yn dang bteng]