|Mr. M.P Mawkon|
|Balang Presbyterian Nongjri, Sohra Presbytery|
Naduh ki por barim slem slem mynshuwa, ka wah Niles ka dei ka wah kaba ai jingim ia ka Dewbah Ri Shyiap IJIPT da kaba ka bsa ka pjiah ia ki briew kiba im bad shong sawdong hajan jong ka. Kumjuh ruh ruh ki wah ha baroh sawdong kane ka Pyrthei jong ngi ki dei kiba ai jingim bad ruh ki shi bynta jong ka Civilization (Nuksa Wah Ganga , Wah Indus). Ka Um ka dei kawei kaba donkam tam ha ka jingim bad kaba dei ruh kaba ai jingim ia kiba bun kiba don jingim ha kane ka Pyrthei ka ba ngi im. La iathuh ba 75 % jong ka sla Pyrthei jong ngi la tap da ka Um.
Kumjuh ruh la tip ba ka met jong ngi ki briew ruh ka don 60 % ka um ha ka met jong ngi. Bad la ju donkam ruh ban iai pyndap ia ka um ha ka met ka jong ngi ban pyniaid beit pyniaid ryntih na ka bynta ka jingtreikam ryntih ka bor met jong ngi (Physiological functioning of the body). Ka um ruh ka dei kawei kaba donkam tam ha ka kam rep kam riang bad ban pynmih ia kiba bun ki mar rep ne ki jingthung jingtep ki ban bsa ia ngi ki briew, kiba long shibynta ki JINGDONKAM jong ngi U briew ha sla Pyrthei baroh kawei.
Wat lada shisha ka Um ka don bun bah ha kane ka Pyrthei bad ba ka dei ruh kaba kyrshan ha ka jingim jong ngi ki briew, hynrei ka dei kawei na ki jingai sngewbha ka mariang (Resource) kaba ym ia katjuh ha ka jingioh ne kaba ym ia long ryntih ha ka jingioh, namar ka long kaba ym mar iaryngkat (Unevenly) kat kum ka jinglong ka IMLANG SAHLANG (Socially) bad ka Jinglong ka jaka puta (Geographically) la ioh ia ka. Ki Briew kiba im ha ki Ri kiba Riewspah (Developed World) ki lah ban ioh ia ka um ha ki Ïing ki sem jong ki katba ki mon ha kaba uwei uwei u briew ha Ïing u lah ban pyndonkam 200-300 litres shi sngi ruh hynrei ha kiba bun ki bynta jong ki ri ha ka Dewbah Africa bad ha Asia ka jingpyndonkam ia ka um ka long duna ia ka 5 Litres ha kaba ki Longkmie ki hap ban leit tong ban iaid kjat haduh da ki phew kilometres ban ioh ban tong ia ka um khyndiat kata ruh ka um kaba ym long bha ban dih (unsafe). Wat tang ha i jylli i barit (Small geographical area), ka um ka long ka daw jong ka jingiabym ia katjuh ha ka jingsiew jingtda (source of economic inequality) ha kaba kiba duk ki siew kham bun shah ban ia kiba riewspah. Kum ka nuksa, ha ki jaka sorbah, kiba duk kiba raitoi ha ki jaka ba ki sah ha slum kim lah ban ioh ia ka umbam umdih kaba ka municipal ka ai ha kita ki rukom buh dor subsidized (Slum dwellers do not have acces to highly subsidized municipal drinking water) katba kita kiba ioh ba kot ki ioh palat ia kaba ki kwah.
Kane KA UM NA BYNTA KA JINGIM ka la pyniap shibun ki briew man la ka snem namar Ka um kaba ki dih bad pyndonkam kam long kaba bha ban pyndonkam bad ban dih (Unsafe Water), Bad kane ka jingiap na kane ka um kaba ym bha ban dih ka kham pyniap shibun ban ia nujor bad ki jingiap ha ki jingialeh khynthup ia ka thma. La iathuh ba tang 1 % ka um ha ka Pyrthei ki long ban dih bad 1/5th jong ka Population ha ka Pyrthei kim lah ban ioh bha ia ka ka umbam umdih kaba biang, haoid wat lada ki don kiba ioh ia ki um hynrei ki ioh ka um kaba ym bha ban dih bad hapdeng ka jingkyrduh um. Kam pher ngi dei kiei, haei ngi im ne kaei ngi leh, ka jingeh jong ka Jingkyrduh ia ka Umbam umdih ka ktah ia baroh iwei pa iwei bad ka Jingpeit bha ia ka Um (Water Management) ka la long ka Daw bah jong ka jingia tyrko bad ia kren ha ka imlang sahlang, ha ka ioh ka kot bad ha ka synshar khadar ruh (Water Management has become a major issue of social, economic and political debate). Ka United Nation ka la pynbna (Declared) ba ka snem 2005-2015 kum “WATER FOR LIFE” ne “Ka Um ka Jingim” da ka jingthmu ban ioh ban kren iatai ia thir ia ki kam kiba iadei bad ka Um (Water related issue).
-1-
Kham bun ka jingeh ha ka jingioh ia ka um ka dei hi ka jingleh lade jong ngi ki khun bynriew na ka rukom im kaba leh sahuh bad pynlut phut ia ka um bad pynduh ruh wat ia ki lum ki wah ki khlaw ki btap. Kane ka um ka jingim ka kham jynjar ha ki jaka sor bad ha ka kam rep kam riang ha kaba ka um kaba don hapoh khyndew ka lah duna shaba palat pud kaba pyni ia ka dak kaba i shyrkhei (Ground Water has been declining at an alarming rate). Ban pynmih kumba 1 kilo u kba ka um la kumno kumno donkam kumba 3500 litre, 1 kilo ka doh donkam kumba 15000 litre ka um bad shipela u kophi kumba 140 litre ka um donkam.
Haba la palat ka jingpyndonkam ia ki um hapoh khyndew (Ground water) ha kaba pyndonkam ha ka rep ka riang (Irrigated cultural fields) ym tang ba ka pynduna noh ia ka um kaba don hapoh khyndew hynrei ka ktah ruh ia ka khyndew ha ka jingspeh ia ka jaka rep jaka riang (increase the salinity of the soil making it inapt for arable agriculture).
Ka tynrai jong ka jingkyrduh um kam ktah tang ia ka jingdonkam ha ka jingioh ia ka umbam umdih bad ha kiwei ki jingdonkam jong ngi hynrei ka ktah ruh wat ia ka Climate Change kaba kham bun dei na ka jingleh hi jong u khun bynriew ha ka jingpyndonkam ia ki spah jingdon jingem jong ka mariang (Natural Resources). Kumta ban iada ia ka umbam umdih bad ban pynneh ia ki tyllong umbam tyllong umdih, baroh ngi dei ban sngewthuh ban tip bad nang ban pyndonkam ia ki jingdon jingem jong ka mariang (natural resources).
Wat la ka jingkyrduh um ka ktah lut ia baroh ha ka imlang sahlang, hynrei ka kham ktah jur eh ia kiba duk kiba kyrduh kiba duna ka ioh ka kot (Poor & Marginalised section of the society). Kane ka long ruh ka jingeh kaba ngi hap pyrkhat khamtam ia ngi kum ki bangeit bad ki khristan, namar ka Bible ka hikai ia ngi ban iarap bad lehbha ia kiba shah iehbeiñ ia kiba duk ba kyrduh kiba shitom bad ia ki rangli juki (Deuteronomy 15:11; Salm 82:4; Ki Kam 20:35; Jakob 1:27).
Ka jingiakhun ban weng noh ia kane ka jingkyrduh um kam dei eh tang ban weng shi syndon ia kane ka jingktah hynrei ban wad ki lad ki lynti ki ban ia iaid ryngkat hapdeng kine ki jingeh. Ka Bible ka iathuh ba U Blei u pyndonkam ia U Joseph ban iada ia ka jingktah jong ka Khlam ha kato ka por ym ba u ialeh pyrshah ia ka khlam marmet. Nangta ka Bible kam shym pyni ba ia U Joseph la ai jinghikai ban weng ia ka khlam ha kato ka por lane ban long tang u Nongiarap batai ia ki jingphohsniew jong U Pharo hynrei ka jingshisha hi ka dei ka jingplan lypa ka jong U Blei ban PYNPAW ia KA BUROM JONG U BLEI lyngba KA KTIEN ba u kren bad KI KAM ba u leh ha kato ka por. Kumjuh kum ki KHRISTAN ia ngi ruh la khot ban long ki SORDAR ki NONGSUMAR ia KI JINGTHAW KI JINGPYNLONG jong U BLEI.
Baroh kiba don jingim ha ka Pyrthei ki donkam ia kane KA UM jong ka jingim ha kane ka Pyrthei kaba lah ban lut noh ne jah noh hynrei ia ngi ki Khristan, U Trai Jisu Khrist u don ban ai ia ngi ia kane KA UM KA JINGIM KABA BYMJUKUT. Ngi kynmaw ba U Trai Jisu u la pynlut ia ka shibynta ka jingim jong u ha ka ministry jong U da kaba u khot bad u tyrwa ia kane “KA UM KA JINGIM” jong ka JINGKYRMEN, ka JINGAIEI, ka JINGSUK, ka JINGPYNKOIT bad ka JINGAIMYNSIEM ha ka jingim jong ki. Wat haduh mynta ruh, U dang iai khot ia baroh kiba THAIT bad ba SLIANG ban wan sha U bad kiba ngeit ha U ba u long “KA UM KA JINGIM” kaba ai ia ka jingim bymjukut (Ioannis 4:1-26; 7:37-39). Kumba ngi la pdiang ia kane ka Jingshisha ba U Trai Jisu Khrist kum U Trai bad U Nongpynim jong ngi, kane ka UM KA JINGIM kan ioh ban tuid bad iai dap kyrhai ha ngi. Kane ka JINGKYRDUH ia ka Um kaba la jia ha kane ka pyrthei ka pynkynmaw ia ngi shaphang KA JINGKYRDUH ia KA UM KABA IM jong U BLEI ha ka jingim jong ngi. Bunsien ngi ju kyntait bad ngim pdiang ban dih ia kane ka Um ka Jingim ka jong U Blei bad bunsien ngi ju dih ia ki um jong ka pyrthei ki bym shym ai jinghun bad jingjah sliang.
Ka dor jong ka Um shi klat ka don la ka jong ka jong ka dor bad ka jingiohi ha kiba bun ki briew. Ha u briew uba iohi ia kiei kiei kiba bha suda, Ka um shi klat ka lah ban dei ka um ka bym dap bha. Ha U briew uba tharai sniew, u iohi ka um kaba dap tang shiteng klat, ha u ba ieid ia ka Mariang u iohi ba ka don shiteng bad ka long jaboh ruh, hynrei ha U Khristan ka um shi klat ka long ka um ka jingim kaba lah ban pynjah sliang ia kino kino kiba wad bad thrang da shisha ia ka naduh ka dohnud.
BAD HA KANE KA POR NGA SHIM IA KA KABU BAN AI KHUBLEI ENVIRONMENT SUNDAY IA PHI BAROH KI PARALOK BAD KI PARABANGEIT BAD TO NGIN LONG KI SORDAR BAD KI NONGSUMAR (STEWARD) KI BABHA BAD BASHISHA IA KANE KA MEI MARIANG SAWDONG SAWKUN KABA U BLEI U LA AI HA NGI.
TO U BLEI UN KYRKHU IA NGI BAROH.
Phi don ban ong eiei?