KA JINGPANG PRIE PYNHIAR : Ki dak ki shin bad kumno ban iada haka por slap

Kong Linda Kongwang

Ka por slap ka wanrah shibun ki jingkyrkhu iangi hynrei ha kajuh kapor ka wanrah ruh shibun ki khniang jingpang bad ki jingpang ba har rukom. Ki jingpang kum ki jingpang shitmet, baiong khlieh, jyrhoh ki jur bha ha kine ki por, hynrei ka jingpang prie pynhiar kadei kaba kynrei tam haka por slap. Kane ka jingpang ka neh la kumno kumno 2-4 sngi hynrei wat la ka neh tang katto katne sngi, ka met jongphi pat ka tyrkhong bha bad tlot namar ka jingmih ki um ba don haka met lyngba ka jingleit painkhana khah khah. Kane ka wanrah iaka jingbymsngew tynnad haka met bad kalah ruh ban wanrah jingma kaba khraw lada ym sumar ha kapor kaba biang. Kadei ka jait jingpang kaba phi kwah eh ban lait noh kloi kloi naki katba lah haba ia nujor bad kiwei pat ki jait jingpang.

KA DAW JONGKA JINGPANG PRIE PYNHIAR:–– Baroh ngi tip ba ka por lyiur kadei ka por ba ki jingbam ki sniew kloi naka daw ka jingshit ka suinbneng bad ka jingkharoi ki khniang jingpang bad ka um ka jaboh naka jingwan tuid ki umslap. Namar kata ka jingpang prie pynhiar ka ju jia bha haka por lyiur naka daw ka jingbam iaki bam ba lah sma bad sniew noh bad dih iaka um jakhlia ne khlem da shet lypa ban dih bad ka nang pynsniew shuh shuh lada ktah ne shet iaki jingbam daka kti ba jakhlia khlem da sait bha. Katto katne ki khniang jingpang kiba pyndap lyer iaka kpoh, kynroi prie (gastro-enteritis) bad pynhiar kpoh khah khah kilong:

1. Bacteria – Salmonelia lane ki Escherichia.
2. Viruses- Norovirus or Rotavirus.
3. Parasites- Giardia Intestinal.

KI DAK KI SHIN JONGKA JINGPANG PRIE PYNHIAR

1. Ka jingleit khyndew kaba long um khah khah.
2. Ka jingkynroi prie bad prie.
3. Ka jingsuh khyrwait ka kpoh bad ka jingtlot ki dohksah.
4. Ka jingshit met.
5. Ka jingtyrkhong ka met.
6. Ka jingbym sngew thngan ne bym kwah bam.
   Kine ki jingshitom kin jah hadien katto katne sngi hynrei phi donkam ban thiah pynaram ialade bad dih shibun ka um katba lah hapdeng kine ki por. Ymdon eiei palat iaka jinglah ban dih um lane ki Oral Dehydration Solution (ORS) kiba khlehlang bad ka um.

KA JINGAI JINGMUT BAN IADA NAKA JINGPANG PRIE PYNHIAR :–– Ki don shibun ki jingai jingmut ban iada na kine ki jait jingpang kiba phi lah ban bud ryntih ban ioh iaka met kaba koit ba khiah.

1. DIH DA KA UM KABA KHUID:— Katkum ka jingshem ki nongwadbniah ki ong ba 80% kiba ioh iaka jingpang prie pynhiar kadei naka jingdih iaki um jakhlia bad ki bym da tap bha bad ka por slap kadei kapor ha kaba baroh ki tyllong um ki tngit bad jaboh shibun eh kiba wanrah shibun ki khniang jingpang kaba ialam sha ka jingkynrei ki jingpang jingshitom khamtam ka jingpang prie pynhiar. Namarkata phi dei ban pyndonkam da ki um kiba khuid ban shet ban tiew bad da shet pynthnam bha iaka um shuwa ban dih. Da kaba leh kumne kan iarap pyllait iaphi na shibun ki jingpang jingshitom bad ki iada khamtam naka jingpang prie pynhiar. Ban dih iaka um ba la dep shet kan pyniap ia baroh ki khniang jingpang kiba don ha ka um bad da kaba pynmlien ban shet bad dih man ka sngi kan ai jingkoit jingkhiah iaka met bad lait na shibun ki jingpang jingshitom.
2. KA UM SHETJA:— Ka um shetja kadei kawei ka lad ba biangtam ban sumar haba pang prie pynhiar. Kadei ka dawai bah kaba lah ban tehlakam iaka jingsuh kpoh bad iada naka jingtyrkhong um haka met. Ka um shetja ymtang ba ka pynbiang iaka um haka met ban iada naka jingtyrkhong ka met, hynrei ki iarap ruh ban pynduna iaka jingleit khyndew palat namar ki don ha ki ka low fiber kaba lah ban pyllait naka jingsuh ka kpoh bad ka jingleit khyndew kaba long um. Phi lah ban shet 1 pela u khaw bad 2 pela ka um la kumno kumno 10 minit haduh ba kin longdih. Pjiar iaki nangta sa dih da kaba ber mluh ne shini malu mala. Kine kin iarap shibun haba prie pynhiar.
3. SAIT KHUID IALA KI KTI:— Ka jingpang prie pynhiar kalah ban iabit na uwei u briew sha uwei pat na ka jingjaboh jongka kti, namarkata phi dei ban sait khuid is la ki kti man la kapor shuwa bad hadien ba lah dep bam ruh ka long kaba donkam namar ka lah ban iarap pynduna naka jingsaphriang jongki khniang jingpang. Katkum ka jingwadbniah bala pynmih daka Cochrane Database of Systematic Reviews, ki ong ba ka jinglah ban sait khuid ia la ki kti man la ka por kan iarap pynduna ia kine ki jait jingpang da kumba 30%. Namarkata saitkhuid iaki kti man ka por ban iada ymtang na ka jingpang prie pynhiar hynrei na shibun ki khniang jingpang kiba lah ban ktah iaka jingkoit jingkhiah jong ka met jongphi.
4. KI RUKOM BAM KIBA AI JINGKOIT JINGKHIAH :— Ka jingkitkhlieh iaka jingkoit jingkhiah ba pura ka shong eh ha ka bam ba ngi bam. Ka jingbam iaki bam balah sma ne sniew ka ialam sha ka jingiohpang gastroenteritis bad beit beit sha ka jingpang prie pynhiar. Ban lait naka jingsniew kloi ki jingbam donkam ban da pynkhuid bha iaki iingshetja bad ki tiar kiba phi ju pyndonkam man ka sngi. Ka jingleh khuid iaka iing shetja kan pynjngai iaki khniang jingpang na ki jingbam ki balah ban boi ne kha pylleng haki jingbam. Ym baroh ki jingbam ki long ban bam haba pang prie pynhiar hynrei bam tang iaki jingbam kiba lah baniarap haba prie pynhiar bad kiba tei iaka met kum ka kait, ka ja, u soh apple, u phan bad kiwei kiwei de ki jingbam teimet namar kine ki long ki jait jingbam kiba pyneh iaka kpoh bad kiba don ka low fiber kiba lah ban pynjem kloi naka jingpang prie pynhiar.
5. WAT YM KILAN MET:— Haba phi iohpang prie pynhiar, la met jongphi ka la tyrkhong lypa bad tlot, namarkata ban kilan met ha kum kine kipor kan pyntlot arshah iaka met kaba lah ban nangpynsnoew shih shuh iaka jingkoit jingkhiah jong ka met. Ka bha ban pynaram shuwa katto katne sngi iaka met tad haduh ba phin sngewkhlain nangta phi lah ban sdang kilan met biang ban ioh iaka jingkoit jingkhiah ba pura jong ka met.