Rev Dr Edwin H Kharkongor, Secretary KJCLF
bad Mr RO Wallang, Member KJCLF
Ki kyntien jingkyntu ka Khasi Jaintia Christian Leaders Forum (KJCLF) na ka bynta
ki Paidbah Nongjied, ki Kyrtong bad ki Seng Saiñ Hima Sima
Wat haba ka KJCLF ka ai ia ki jingkhublei kutsnem 2022 bad sdang snem 2023, ka Forum ka don katto katne ki jingphalang ha ka jingiadei bad ka jingjied nongmihkhmat ha ka Jylla jong ngi ha kine ki khyndiat por ki ban wan.
Mynta ka la poi biang ka aiom ha kaba ka Jylla jong ngi ka la iaid sha ka por Election – ban jied thymmai ia ki nongmihkhmat jong ngi ki ban long ki dkhot jong ka Dorbar Thaw Ain ka Jylla ha kaba katto katne na ki kin thaw bad pynlong ia ka Sorkar kaba thymmai ka ban bat ia ka bor synshar ha kane ka Jylla ha ki san snem ki ban wan.
Nalor jong kane ka lyer election kaba la nang beh ha kylleng ki shnong ki thaw, ki la don ruh ki jingjia jingman ha kine ki khyndiat por kiba ktah ia ka shongsuk shongsain ha ka Jylla. Kum kito ki jingjia ba sngewsih ha ka ‘Rally ha Shillong halor ka jingbymiohkam’ kiba la jia ha ka 28-tarik u Risaw 2022 kaba la pynshaiong iangi kum ka jaitbynriew, bad tang hadien katto katne por pat sa ka jingjia ba sngew sangsot ha ka shnong Mukroh ha kaba ki jingim bakordor ki la shu duh noh kumto. Toi, ngin ym iaid shuh halor kine ki jingjia, namar ka Forum ryngkat bad kiwei de ngi la pynpaw ia ki jingsngew jong ngi halor kine ki jingjia, bad kyntu de ia ki samla ka ri kiba dei hok ban sngewbitar sngewkhia bha, ba kin ym leh ia kino kino ki kam ki ban wanrah ia ka jingpynthut ia ka suk ka sain ba man ka sngi.
Ka Riti Synshar jong ka ri India ka don ki kyndon ba dei ban ai lad ia u paidbah jong ka ri man la ka san snem, ban jied thymmai ia ki nongmihkhmat jong ngi sha ka Dorbar Thaw Ain jong ka ri hi baroh ka wei (Parliament), bad ruh sha ki Dorbar Thaw Ain jong ki Jylla (State Assembly) ha kylleng ka ri. Ngi tip ba mynta dang shen ki la don kine ki election ha ki Jylla Gujarat, Himachal Pradesh, bad ruh ki election sha ki bor pyniaid Sor ha Delhi. Sa tang khyndiat por, ha ban mih u snem thymmai, ka la dei ka pali jong ka Jylla Meghalaya, ha kaba u paidbah Garo, Khasi bad Jaintia kin jied ia kita ki hynriew-phew ngut ki dkhot jong ka Dorbar Thaw Ain, bad na kine, kin sa don kito ki ban lah ban thaw ia ka sorkar thymmai.
Ka la juh long ka rukom ba ngi iohi, ba kine ki political party ki pyrshang kat lah kat iai ban lum pisa kham bun na ka bynta ka kam kanbas lane ialap election – ban khring ia ki paidbah nongthep vote ban kyrshan ia u/ka kyrtong jong ki. Ia kane ruh, ki ain ki shah, tangba don da u pud haduh katno bad kumno ba ki seng bad ki kyrtong ruh ki lah ban pyndonkam ia ka pisa. Haba ka election ka la kut, baroh ki kyrtong bad ki seng sain hima ki hap ban ai jingkhein ia ki jinglut jingsep kiba ki la pynlut ha ka election ryngkat bad ki jingpyntip kiba bniah ha kaba iadei bad kane.
Hynrei kumba ka long ka man mynta, kaei kaba ngi juh iohi na kawei ka election sha kawei pat ka long ba wat hapdeng ka jingdon jong kine ki kyndon ba pyrkhing, ym don kawei ruh ka party lane u/ka kyrtong ki bym wad ia ki lad ki lynti kumno ban pynkhein ia kine ki kyndon, ban pyrshang da ki lad baroh ban pynjop ia ki kyrtong jong ki. Bad kawei na kine ki lad kaba sniew eh, ka long ka jinglah jong ki ban pynlut kham bun shah ia ka pisa na kaba ki ai jingkhein sha ki bor election, bad ki lah da kaba suk ban buhrieh ia kine ki jinglut ba ki pynlut ha ki bynta ki ba long be-ain. Ngin pyrshang ban pyni hangne katto katne na kine ki buit ba ki pyndonkam.
Kawei kaba kiba bun na ki paidbah ki juh liat ka long ka jingai buhrieh da ka pisa ban thied ia ka vote jong nga bad jong phi. Baroh ngi sngewthuh ia ka dor jong ka pisa. Uba duk ne uba riewspah ruh un shem shitom ban kyrngah haba don ba ai pisa ei. Kane ka rukom thied ia ki paidbah ban kyrshan ia uno uno u kyrtong ka la byrsieh haduh katta katta ha kane ka Jylla jong ngi. Ha ka pisa, imat u nongai bad u nongpdiang ruh um don jingsang, ym don niam, ym don jingiatiplem shuh. Ngi la iohsngew ia ki khubor ba pyndiaw shisha ba don ki kyrtong ki bym buhrieh shuh ia kane, hynrei ki kop pynban ia kine ki jingleh bymhok jong ki.
Nalor ka pisa, mynta ngi iohi ba ki kyrtong ki pyndonkam sa da kawei ka buit: kata, ban ai da ki jingaisngewbha, kum ki jain, ki tiar ki tar, ki blanket bad kiwei de.
Kum ki Khristan, ngi dei ban tip ba kane ka jingai bad jingpdiang ia ka pisa ban thied bad ban die ia ka vote jong ngi ka long ym tang kaba be-ain, hynrei ka long kaba ki jinghikai bad jingngeit Khristan ki mana pyrshah. Ka dei namar kata ba kum kiba ngeit ngi donkam ban da puson bha bad ym dei ban shu tep eit miaw ia ka jingiatiplem jong ngi na ka bynta ban ioh jingmyntoi kaba tang shipor.
Nalor kane, ngi dei ruh ban tip ba ka vote jong ngi ka long kaba don dor kham bun shah ban ia kine ki jingtyrwa sbun jong ki kyrtong ne party. Namar dei lyngba jong ka vote jong nga jong phi ba ngin lah ban pynwandur ia ka lashai lashisngi jong ka jingsynshar ha ka Jylla. Ngim artatien ba baroh hi ngi angnud ban ioh ia ki briew kiba khuid ka jinglong jingim bad ba donburom ban ioh ban bat ia ka synshar khadar ha ka Jylla. Haba ngi lah ban jied ia kum kita ki nongmihkhmat, katno ka wanrah burom ia ka Jylla hi baroh kawei ryngkat bad ki jingkyrkhu.
Nalorkata, ka ain ka ai jingiada ia ka vote jong ngi da ka jingdon ka ain kaba la tip kum ka ‘secret ballot’ lane ka jingthep vote kaba jar jar. Ka mut aiu kane ka ain? Ka mut ba iano bad kumno ngi ai ia ka vote jong ngi ha kato ka sngi thep vote, ym don ba lah ban tip la ngi thep sha u kyrtong A ne B, ne iano iano ruh, lait tang ha lade hi. Kaba mut ruh ba lada ma ngi hi ngim phla ne iathuh iano iano, ym don ba lah ban tip iano ngi kyrshan da ka vote jong ngi. Ki briew kiba stad bad ba sngewthuh ki bat pyrkhing bha ia kane ka hok jingthep vote ba rieh, lane ka secret ballot.
Kawei pat ka rukom pah bad phon jong ki kyrtong bad ki party ka long da ki jingkular ha shuwa ka election ba lada ki jop kin leh ia kane ne katai ka kam, lane ki kular ba kin ai ia kiei kiei baroh. Kum ka nuksa, don ki party kiba kular ba kin map noh ia ki ram ba shim na bank, ne kin map ia ka bai elektrik, ne kin siew bai skul ia ki khun bad kumta ter ter. Ban da ia jer kyrteng lut ym kut trai shuh. Kum ki paidbah nongthep vote kiba sian, ngi dei ban pyrkhat ba, ha kaba khatduh, ym dei kato ka party ne u kyrtong ki ban ai na pla jong ki, hynrei, dei ka pisa kaba nga bad phi ngi ia siew lyngba ki khajna halor ka ioh ka kot, ki khajna halor ki mar ki mata – kaba mut ba dei hi ma ngi ki paidbah kiba siew ia kine ki jingkular ba kine ki kyrtong bad ki party ki ai. Nang heh ki jingkular, nang khia ka ram sorkar kaba manga bad maphi ngi hap ban buria, la mynta hi ne kham slem. Ka long hi ha ka juh ka rukom ia ki kyrtong ruh: ym juh don u kyrtong nongialeh election u ban siew na pla la jong ia kaei kaei ruh ba ki ai sha u paidbah. Khamtam ki kyrtong, naei kin buria ia ki jingai jong ki sha u paidbah, sha ka constituency lymda ki dei kiba bamsap. Bamsap naei? Na ka khung u paidbah kein. Kum ka nuksa, haba ai contract ia ki kam ne jingtrei ha constituency, ki lah buh lupa ka jingdawa ia ka bhah ba ki mang. Kaba mut ba, ha ka jaka ba u contractor un ai estimate 100 tyngka ia ka kam ba u trei, un buh dor lupa lehse 150 tyngka, namar hap ai ia ka bhah jong ki nongialam, bad lehse ki ophisar ruh. Kumta, ha ka jaka ba ka pisa u paidbah kan lut 100/- la hap kiew ka jinglut 150/- bad kane ka dei ka pisa ba ma nga bad maphi ngi bei lyngba ki khajna.
Hynrei lada ngi nang ban jied ia ki briew kiba hok ba shida, kan ym don kum kane ka jingbamsap. Ine i dei tang i nuksa i barit eh halor ka jyrsieh bamsap kaba la kjit kum u thlen shisha ia ka ri bad ka jaitbynriew. Katba nang heh ka contract, katta nang heh ka bhah bamsap jong kiba don ha ka bor. La hap ban kren pyrshah hangne halor kane, namar, ban shu iakren buhrieh ym long shuh, bad ha ki por ki ban wan, lehse kan nang jyrsieh shuh shuh. Mynta ym iakren shuh ia ki contract kiba da ki lakh ne phew lakh, hynrei da ki phew ki spah klur bad ki hajar klur ruh.
Sa kawei ka jingpah jingphon ba ngi juh mad ka long ba ki kyrtong kin pan ia ka vote jong ngi halor ka jingialong niam – na ka juh ka niam, lane na ka juh ka balang. Kane ruh ka long kawei kaba ngi kum ki nongjied ba la sngewthuh ngi dei ban husiar bha, bad ban ym ngop ha kum kine ki jingpah. Don ki kyrtong bad party ruh kiba nud haduh ban phai khmat sha ki nongialam niam ba kin ai jingbthah ia ki kynhun jong ki ban ianoh sha u ‘lajong’. Kane ka la paw bha ha kane ka Jylla jong ngi ha kine ki election kiba la dep. Sngewbha da husiar ban ym iakhleh khaw lang ia ka niam ne balang bad ka jingkyrshan jong ngi. Ngim mut ban ong ba ym dei ban kyrshan ia ki para niam ne para balang, lada ha ka jingbishar jingiatiplem jong ngi ngi shem ba uta u kyrtong u long uba bit ba ngin ia kyrshan. Kaba ngi mut ban ong ka long ba, to ngin da iit da bishar bha iano ngin ai ia ka vote jong ngi. Kumba ngi ong, baroh hi ngi kwah ia ka jingkhuid jingsuba ha ka synshar khadar. Bad kum kata ka “Christian majority State” ngi don ka jingkitkhlieh ia ki nongshong shnong, ia ka ri bad ia U Blei jong ngi ban pynwan ia ka synshar tip briew tip blei, namar ka pyrthei, khamtam ha kine ki por mynta, ka peit hi dngong ban ioh lad tang kumno ban kdew kti bad pynthoh bria ia ngi ki riewngeit Khristan. Lehse kine kim thew tang ia ki Khristan hynrei ia baroh u paid nongshong shnong ha kane ka ri tip briew tip blei baieit jong ngi.
Ki dang don shibun kiei kiei kiba ngi kwah ban pynpaw sha ki paidbah jong ngi, kiba, lada ngi don ia ka jingiatiplem bad lada ngi pyrkhat ruh ia ka ‘source’ ne ka tynrai ba kita ki pisa ki wan, ngin shem ba kim wan satia na ka lynti ba hok bad ba khuid. Te hynrei lehse kine kin kham don jingmyntoi ban iakren pat hadien ka election, ynda ngi la ioh ia kita ki nongmihkhmat bad nongsynshar.
Ia mynta hi, lehse ngi dei ban iaphai khmat shuwa tang halor ki mat ba dei bynta bad ka jingjied jong ngi ia ki nongmihkhmat sha ka Dorbar Thawain, bad ki nongbat ia ka synshar khadar. Ngi kwah eh dikdik ban ioh ia ki briew kiba biang ha ka jingstad, ha ka main bad khamtam eh ha ka longbriew manbriew jong ki. Ngi kwah eh ban lait na ka jingjyrsieh kaba ngi iohi ha kine ki sngi ki por. Ngi kwah eh ban lait noh na ka jinglehrain kaba ngi ia mad ha khmat ka pyrthei namar ka jinglong lyngkar, bymtieng blei shuh jong ki nongsynshar. Katba nang mih bun ki kynhun synshar, katta nang jur ka jyrsieh, ka bamsap. Bun bun sien ki juh shi ki juh ki dur khmat ki wan, kylla tang ka kyrteng kynhun. Ki paidbah baieit, hato ngi hun halor kane ka jinglong jingman? Ka bor ban pynkylla ka don ha ki kti jong ngi, ha ka “secret ballot” lane ka vote ba jarjar jong ngi.
Don ka jingong, ‘Be the change you want to see’, lane long dalade kita ki nongpynkylla lada ngi kwah ia ka jingkylla. To ngin plie ia ki khmat jong ngi mynta ka kynti, ban kiar horkit hordang na kine ki jingpynshoi pisa bad kiwei kiwei ki rukom pah rukom phon sianti jong kito kiba wad ia ka jingkyrshan jong ngi; hynrei ban duriap ban puson bha, ba napdeng ki kyrtong kiba ieng ha ka constituency jong nga jong phi, mano na ki kiba don ia ki sap long nongialam ba shisha, bahok bad babeit ha ka jingim bad jingtrei jong ki.
Ha kajuh ka por ruh ngi kyntu ia ki party sain hima bad ki kyrtong, ba bun naphi phi ia dei ki nongmane ia ujuh une U Blei uba im, uba dawa na phi ruh ia ka jinglong tip briew tip blei. Phi ruh phi don ia ka jingkitkhlieh halor kaba kumno ka synshar khadar phi kwah ban iohi ha kane ka Jylla baieit jong ngi. Ngi juh iohi ba, haba don ha ka kynhun liang synshar, phi khapbrip beit ia ki khmat halor ki jingleh bymhok bad jingbamsap. Phi ia pyrshang kat ba lah ka bor ban buhrieh, bad haba ym lah buhrieh shuh, phi ia said ban pynksan lane ban ong ba kam long kaba shisha. Kane ka jinglong bad kum kine ki kam, i kumba ki la long doh long snam ha ka kolshor-politik jong ngi. Nangta, ynda la don pat sha ka liang pyrshah, kynnoh kylla ba ki liang synshar ki leh ia kine ki juh ki kam ba maphi ruh phi la ialeh haba phi ia bat ia ka bor synshar. Ka khaii dewiong ka dei ka wei ka nuksa kaba ha khmat eh jong ngi. Lano phin iakyndit thiah bad ban khmih noh da kumno ngin pyndon burom ia u Blei jong ngi da ki kam ki jong ngi? Dei tang ynda ngi la ioh shisha ia ki kynhun sain hima bad ki nongmihkhmat ki ban trei hok khlem da khmih lynti kumno ban lum spah-bymhok, ba ngin sa ioh mad ia ki jingkyrkhu ba theh shlei na U Blei uba ngi mane ha kane ka ri bad jaitbynriew baieit jong ngi.
Phi don ban ong eiei?