BABU KULAR KHONGJIREM
U myllung SoSo Tham u la long uwei na ki myllung bad u nongthoh kot khasi uba stad bad proh jabieng baka ri Khasi jong ngi ka la pynmih kyrpang ha ka kam thoh kot. La kha ia u ha ka snem 1873 ha shnong Saitsohpen jong ka Sohra. U wan naka long ing long sem kaba duk, hynrei kaba donburom bad riew Blei shikatdei eh. Watla um dei uba nang bastad hynrei ka sap thoh kot jong u ha ka ktien Khasi ka kham palat liam wat ia ki Doctorate ka subjek Khasi ha kine ki por mynta. U la khlad noh ha ka 18 tarik u Nohprah 1940.
Napdeng kiba bun ki sap bad ki jing iohi lypa jong u ia ka ri bad ka jaitbynriew, ngin ia peit tang lai tylli kiba kham kongsan eh napdeng jong ki:
Kawei na ka jingiohi jngai jong u ka long ba u Hynniew Trep uba wan long briew sha kane ka pyrthei ban kamai ia ka hok u la sdang syntuid bad hiar noh arsut na kane ka Nongrim kaba dei ka Kmie jong ka Jingshisha baroh. Ha ka jingshisha, katba ngi nang stad bad nangshai (developed), ngi dei ban kham leh hok bad kham tieng ia u Blei. Hynrei, u SoSo Tham u iohi pynban ba katba nang shai nang stad ka jaitbynriew jong ngi, katta ngi nang ngam sha ka jingthok jing shukor bad jing arsap arphong pynban. Kumta u pynkynmaw bad ong “Nang shai namarkata, ngin kham leh hok bad kham tieng ia u Blei”.
Kawei pat kaba u iohi ka long ba ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi kala sdang ban syntuid noh ia la ki riti ki dustur kiba u longshwa manshwa jong ngi u la seng u la buh bad kala sdang pynban ban iabeh tynneng ia ki riti ki dustur jong kiwei pat ki jaitbynriew. Dei kane kaba long ka jing ma kaba khraw eh ba ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi ka lah ban jah ne ngam noh. Shisien ba la jah ka riti ka dustur bad ka niam ka rukom ka jaitbynriew ruh kam lah khie khlieh shuh. Kumta u bein ia kane ka jingia beh tynneng la kum ki ‘lang matlah ia ki rukom bad dustur kiwei pat. U ong,
“Jingshai ngi wad sawdong pyrthei,
Jingshai ka ri ngim tip ei ei”.
Hynrei, ka jingiohi jngai kaba kham ktah jur eh ia ka jingmut jingpyrkhat jong u ka long ka jing ma jong ka jing wan tyllep noh jong kiwei pat ki jaitbynriew heh paid na kiwei pat ki jaka ka ri India. U la kren shai halor kane kumne, “Nga iohi ruh ia la ka ri ha tmier ka riat ba shyrkhei. Lada ngim kyndit bynriew noh, iangi ki ba tang shi troh, sa tang katno kan sa tyllep ka um saw bad ngin sa long nong Gebion ban thoh dieng bad tong um iano re!” Ula pynpaw ruh ia la ka jingsngew ha ki poitri jong u, u ong;
“Ngi im ha kiwei pat ki sngi,
Ngim tip shano kan poi ka ri”.
U iohi ba ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi kam iohi satia ia kane ka jingma. Ka dang iohthiah sah lyngngai.
Ka jing pyrkhat jong u ka her sha kito ki sngi ba rim ha kaba ki kpa tymmen ki im suk im sain ha ka burom, ka hok bad ka jing khuid jong ki riti ki dustur. Dei kane kaba lah ban bat ia ka jing long kyrpang jong ka jaitbynriew jong ngi. U ngeit skhem ba ka jingpynim jong kane ka pateng ba mynta bad ka ban sa wan ka shong eh ha ka jing sngewthuh bad ka jingshem pat ia la ka jong ka Hyndai. Kumta u ong, “U symbai uba hap ha ki jaka mawsiang khlem ka Hyndai u shoh samthiah noh tang shu shit ka sngi”. U thoh,
“Kumba ka skei sha la dien trai,
Ka phai kylla khatduh iawai”.
U SoSo Tham um long u briew uba koit ba khiah, um long ruh u briew uba ioh uba kot hynrei u im duk shi sur shi dur ban shakri ia la ka ri bad ka jaitbynriew. Um long uba sarong ne kyr-eit ha ka ktien ne ha ka kam, hynrei u long u riew stad, u riew shem phang, u riew proh jabieng la kum u ‘tiew dohmaw laiphew-na-ar-jingmut. U pynia syriem hi ialade kumne,
“Jar jar hapoh ki dieng ha khlaw,
U san hapdeng ki nuit;
U syntiew pher, u tiew dohmaw
Laiphew-na-ar-jingmut”.