Khroo L Pariat
([email protected])
Ha kane ka 26 tarik u nai kyllalyngkot 2022,ka jingsdang jong ka jinglehburom ïa ka jingïoh laitluid ba la 75 snem ka Ri India ka jong ngi. Ki don lai tylli ki jingdonkam ha kane ka por. ” Ka jingpynshisha, ka jingkheiñ kor bad ka jinglong”
Baroh ki jingeh ki mih na kine ki lai tylli ki jingdonkam ha kane ka por – ka jingpynshisha, ka jingkheiñ kor bad ka jinglong.
Kaei ka jingpynshisha? Hato ngi ïa dei ha ka jingïalum lang ha ka jingsngew jaitbynriew, ka jingsngew sor, jingsngew nongkyndong, ha ka jingsngewheh ha ka jingsngew poh ? Ha ka jingïalum lang ha ka jingngeit niam, ka jingngeit Blei ? Hato ngim dei tang kawei ka Ri?
Haoid, ki don shibun tylli ki jingngeit niam ki jingngeit Blei. Tangba, kata ka dei ka dustur jong kane ka Ri naduh mynhyndai.
A ! Bei-Rymew, shibun jait ki ktien bad shibun jait ki jingngeit niam, ki jingngeit Blei kiba im halor jong pha, kumba ka masi ka ai dud ïa baroh, pha ai jingbam jingkyrshan ïa baroh.
Hato kata kam dei ka dustur ka jong ngi ?
Ngi baroh ngi la ïoh pateng ïa kata ka dustur. Kane ka dei ka Ri ba kha ïa ngi. Shibun tylli ki jingngeit niam, ki jingngeit Blei, shibun bah ki jingsngewpher jaitbynriew, ki jingsngew sor, ki jingsngew nongkyndong, shibun tylli ki rukom im, shibun jait ki rukom bam, hynrei ngi ïoh pateng na kajuh ka Ri kaba la kha ïa ngi, ngi ïoh pateng na kajuh ka dustur. Ngi dei ki pateng na kajuh ka jait ka kynja. Ha kaba ngi la hiar pateng na kajuh ka pateng kaba la im da ki phew phew snem mynshwa.
” Kaei lada ngi dei ki Christians, ki Muslims ne na kano kano ka jingngeit… hato ngim dei ki pateng jong kane ka Ri kaba khraw ka India ? ha ka dustur ka jong ngi ki Christians, ki Muslims, ïa ka metïap la tep hapoh khyndew, ka shitroh ka khyndew dei ban bret hapoh ka thliew ba tep, lymkumta kata ka jinglehniam kan ym longpura ? Na kata ka daw, shano ngin leit ? Ngi hap ban don ban im hangne hi. Kane ka dei ka Ri kaba kha ka Ri lajong. Ka jingïap ka jong ngi kan ym longpura khlem kane ka khyndew “
Ngi baroh ngi dei ki nongkynti jong kane kawei ka dustrur jong kawei ka Ri. Ngi baroh ngi dei ki nong India. Kane ka dei ka jingpynshisha ka jingpynithuh ka jong ngi.
Ka jingngeit niam kam kdew, ka jingsngewïapher jaitbynriew, ki jingsngew sor, ki jingsngew nongkyndong, ka jingsngew heh ka jingsngewrit kam kdew hangne. Kumno phi shet jyntah, kumno ka rukom bam. Kaei ka jait jain phi phong – kine ki jait kim donkam baroh. Phi dei ka pateng jong kane ka Ri bakhraw, ka Ri lajong ka India.
Phi dei ki nongïohkynti jong kane ka jingkhraw bad ka jingkordor ba kyntang jong kane ka Ri, ka riti ka dustur. Phi dei ruh kiba hiar pateng na ki juh ki longshwa manshwa. Kumta, ngi dei ki nong India… ha ngi baroh ka imlang sahlang ka dei ka imlang sahlang jong ka Ri India. Tangba, kane ka jingpynshisha kam shai.Ka jingdonkam ha kane ka por shaphang jong ka jingpynshisha, hato ngi dei tang kawei ka Ri ? Don kiba ïathuh ba hadien u snem 1947 ngi long ka Ri, don ruh kiba ong ba hashwa u snem 1947 ki don ki riewkhuid bad ki riew niam kiba thmu ban thaw kawei ka Ri. Don kiba ong ba ki riewsaiñ pyrthei kiba thaw ïa kane ka Ri.
Lada ki ong kumno kumno ruh, ngi don tang kawei ka Ri. Hynrei, ka basniewbok ba dei na ka jingrit, ka jingsiañ ki riew sain pyrhei bad ba khapnap ha ka kam sain pyrthei, ki thaw ïa ki jingartatien halor kane ka jingpynshisha. Ha ka jingshisha kane ka dei ka daw kaba pynlong kawei. Ym don pyrkhat shuh na ka bynta ka jingiapher. Ngi long kawei bad ngi ngin pyntikna ba ngi dei ban weng noh ïa ka jingbym ïa ryngkhat kyrdan bad ka jingleh shiliang kaba don haduh mynta. Ïa kata ngi dei ban wanrah ïa ka jingpynkylla ha ka pyrkhat ka jong ngi. Hynrei, ngi ngin long kawei, ngi ngin ïa ryngkat kawei. Ngi dei ban pyndonkam iwei ïa iwei kum kawei. Tangba, kumno lada ïa kata ka jingpynshisha ym thaw ïa ka ?
Man uwei pa kawei ki ai jingkren halor ban pyntylli ïa kata ka jingshongshit mynsiem, tangba tang kata ka jingsngew dei ban pynphriang ka ban thaw ïa ka jingorpait bad kumjuh kan thaw ïa ki hok ban jied. Dei na kane ka daw kam don ka burom ka jingkheiñ kor.
Leit sha ki jaka paidbah – Ka jingbatai ba tang kawei kaba thoh ha ki kynroh ” Husiar na ki nongkloh pla “. Kumta, lada phin leit shano shano, phi tip ba kito ki briew kiba phi ithuh ha ki jaka paidbah ki dei ki briew kiba bha. Hynrei, kiba bun paid kiba phim ithuh ha ki jaka paidbah – uno uno ne kano kano ki lah ban dei ki nong kloh pla. Kumta, husiar ïano ïano kiba phim ithuh. Kata ka dei ka akor bakyllum. Ïano ban ngeit ban shaniah?
Lada ngi ngim ngeit ngim shaniah man la iwei pa iwei, lada ngim shaniah ngim ngeit ïa ngi hi bad lada ngi ngim ngeit ngim shaniah katto katne ha kaba hakhlieh tam ban ïa ngi, lano lano ruh ka jinghikai, ka jingkohnguh kan ym wan ha ka jingim ka jong ngi.
Nangno ka wan ka jinghikai ka jingkohnguh? Ka wan lyngba ka kam ba la phah ban pyndep. Ka kamram
Kaei ka jinghikai ka jingkohnguh na ka bynta ki nongshong shnong?
Ka kamram jong uwei pa kawei ki nong India ki dei ban thaw – ka Ri India kaba khlaiñ ha ka ïoh ka kot bad ha ka bor. Na katei, ka jinglong ryntih ka wan. Hynrei, ynda ym don ka jingngeit ha iwei pa iwei, ym don jingngeit ïa ngi hi bad ym don ka kamram – ka jinglong tynrai bad suki suki ka Akor ka jinglong kan sdang ban hiar kyrdan kan pynpoh.
Ka jingshah pyndik pynsalia ka jong ngi, ka daw ka dei na ka jingtlot hi nalade shimet. Na kata ka daw ka Ri kaba don da ki phew lakh ngut bad ka riti dustur kaba burom ba ïoh jingīaroh, ka jingpahuh pahai ki marpoh khyndew, nalor nangta bad sa ka jingtuid jingshlei ka tynrai babha ka jingtbit ba phyrnai jong shimet shimet, kaba haduh mynta satlak sawdong pyrthei ka niewkor, ka Ri ka long kaba sah dum. Kumno ka leit long kumta ? Kumno ngin long ka Ri kaba bampisa kaba bamsap. Hato ka dei ka jingtlot nalade hi ? Ngi dei ban pynbeit noh ïa ka bad namarkata ngi hap ban aiti ïalade ha kane ka kamram.
Kaba hakhliehtam, ngi ki paidbah ban bah khlieh bad ngi hap ban shim ka jingkitkhlieh. Nga lah ban ïa kren shaphang ki jingeh, ki lad jingïada, ïa ka ïoh ka kot, ka lad jingïada ïa ngi hapoh ka Ri. Tangba, kaei ka mat kaba ngin ïa kren ïa ki jingeh ? Ka jingïakren bniah ïa ki kam ka la ïaid shakhmat – shaphang ka bampisa, ka bamsap, ka jingïada Ri, ka kam lehnoh bad ki kor ki bor ka China bad Pakistan sha ki jaka khappud. Hynrei, kaba hakhliehtam ka jingkylli ka mih ka paw – Mano bakitkhlieh ? Shano ban iaid ?
Baroh u nong India u dei ban shim halade shimet ba ka dei ka kamram ka jong nga. Nga ngam im na ka bynta ka thong ka jong nga shimet ne na ka bynta ka jingjop ïalade shimet. Nga ngan im na ka bynta ka Ri jong nga namar ka dawbah kaba hakhliehtam eh ka roi ha ka ïoh ka kot ka jingjop ka Ri ka jong nga kan wanrah ïa ka jingjop ïalade shimet ha ka thong ka jong nga. Lymkumta, ka thong bad ka jingjop ka longsepei kum ka mar ka tiar.
Kumta uwei pa kawei ki nongshong shnong ki dei ban pyrkhat – Katno nga lah ban ai ? Shisien u John F Kennedy u kyntu ïa ki nong America ha ka jingkren ka jong u ” wat pyrkhat kaei kaba ka America kan ai ïa phi, pyrkhat kaei phin ai ïa ka America. Ngi ruh ngi la don mynta ha kane kajuh ka kyrdan. Wat pyrkhat kaei kaba ka India kan ai ïa phi, pyrkhat kaei phin ai phin Ri ïa ka India. Mynta, ngi hap ban pyrkhat noh. Kumno ngin ailem ai bhah da kaba bun. Ka jingaibhah ka wan na ka jinglenlade bad ka jinglenlade ka wan na ka jinghikai, ka jingkohnguh, ka kamram ba dei ban leh. Baroh ki nong India ki dei ban shim ïa kane kum ka kamram ka jong u ne ka jong ka.
” Nga ngan pynbeit ïalade shimet, nga ngan wanrah ka jingpynbeit ha ka imlang ka sahlang, nga ngan kdoh ngan khoom ïa ka imlang ka sahlang ha ka Akor ba shngaiñ, ka jinglong kaba khlaiñ bor “
Nangta ka imlang ka sahlang kan lah ban ïaleh hi dalade ïa ki jingtynjuh bad thaw ïa ka ïoh ka kot ka Ri India kaba phuh ba khlaiñ.
Ngi khmihlynti ba da ka borbah kaba ngi ngin ai, ngin mad ïa ka step phyrngap jong ki kjat sngi ha kane ka jingim ka jong ngi hi kaba mynta. Ngi hap ban pynduh noh ïa ka jingiakajia ba markylliang ïa i bym phoida eiei, pynduh noh ïa ka jingsngew khraw ne sngew poh, jingsngew sor ka jingsngew nongkyndong, ka jingsngew ïa pher niam, ka jingsngew ïa pher jaitbynriew bad tei ïa ka bor sngewthuh ka jingtipbriew ba ïa ryngkat.
Ngi hap ban ïa imlang sahlang kum ki khun na kajuh ka kmie u kpa, na ujuh u Kni na kajuh ka Ïawbei.
Phi don ban ong eiei?