“Ka Jingiatai halor ka jingrwai RI KHASI RI KHASI”

Bah M.P Mawkon
Nga la ioh ban pule ia ka jingthoh ne ka article ba la thoh da ki arngut ki PARARI kata i Bah Purningstar Shabong bad i Bah P Sohkhlet kaba la ia kren Shaphang jong ka jingrwai “RI KHASI RI KHASI”ba la thoh da U KPA KA THOH KA TAR KHASI NE U KPA KA KHASI LITERATURE kata U Rev. Dr. John Robert.

Haba nga phai ia ka jingthoh jong i Bah Purningstar Shabong, Nga sngewieid bha ia ki kyntien ba i la ong shaphang ki PARARI kiba sngewmyllung bad kiba sngewkhih mynsiem haba ki rwai ia kane ka JINGRWAI bad ba ki dei kiba luilui, kiba riewblei. Ban ieid ia la ka Ri shisha kine ki AR TYLLI ki jinglong ki dei kiba donkam tam. To ngin ieid ia la KA RI KHASI da ka JINGLONG KABA LUI LUI bad da ka jinglong KABA TIP ia U BLEI. Namar U Blei u la ai ia ngi ia kane KA RI KABA LONG KYRPANG HABA IA NUJOR BAD KIWEI KIWEI KI JAKA HA KANE KA SLA PYRTHEI. Bunsien naduh mynshuwa haduh mynta ngi ju ia ong, KA RI BA LA KYRKHU KYRPANG DA U BLEI. Bad haba ka RI ka dei kaba la Kyrkhu da U Blei to ngi ruh kum ki PARARI baroh, TO NGIN IEID IA KA DA KA JINGLONG LUILUI YM DA KA JINGIEID ARSAP BAD TO NGIN IEID RUH DA KA JINGTIPBRIEW BAD JINGTIPBLEI. Nangta kumba i Bah Purning i la pynkynmaw biang kumne, “Haba ieid Ri ieid Jaitbynriew ym dei ban ieid arsap”.

Kane ka khot ia baroh kam pher ia nga ne ia i Bah Purningstar Shabong bad ia baroh ki PARARI ban ieid hok ia la ka RI KHASI da ka dohnud kaba khuid ba luilui bad ba TIPBRIEW TIPBLEI ym pat ban PYRKHAT tang MA NGA UBA KHAM IEID IA LA KA RI namar U NGA u pynjah noh ia ka NGI namar kam dei tang ka RI jong nga hynrei NGI BAROH ki PARARI jong ka JAITBYNRIEW.

Bad haba phai sha ki dkhot kiba i Bah Purningstar i pynkynmaw ia kito ki ARTYLLI KI DKHOT kiba i la sngewjemdaw bad jemrngiew kat kum ka jingsngew jong i, Nga te nga i MYNTA ruh kane ka JINGDUM kaba kham KHRAW shuh shuh ka ap bad kata ka dei KA JINGIAPAIT IA PRA PARARI TANG NA KA JINGSNGEWPHER NIAM, PHER DONG PHER THAIÑ BAD WAT BAN PYNLONG JAITBYNRIEW IA KI THAIÑ KIBA PYNLONG IA KA RI KHASI BAIEID JONG NGI. Ka JINGDUM kaba bun ka tap mynta lada don kane ka jingiasngewpher niam ha pdeng ki PARARI.

Dang shen ngi kynmaw ia Uwei na ki PARARI na SOHRA uba la duh noh ia ka jingim ha ka jingshah hiarthma ha kiwei pat ki jaitbynriew. Bad kane ka dei sa kawei pat ka jingdum kaba NGI KUM KA JAITBYNRIEW bad KA RI KHASI ngi ia kynduh jingeh. Ngim lah ban len ba ki la bun kiba kwah ban wan buhai shnong bad ban sah duh ha kane KA RI baieid jong ngi. Nalor U PUD U SAM ruh ha ka UMDUM bad ka JINGSHAHKLUN JAKA kaba man la ka por. Kine ki long tang khyndiat eh kiba ngi iohi BA KA JINGDUM ka kwah ban tap lut ia KA RI BAIEID JONG NGI. Bad kum u Rev. Dr. John Robert u la duwai bad khot kyrpad na bynta ka RI KHASI, Nga ruh nga khot kyrpad bad duwai sha U BLEI NONGBUH NONGTHAW ban KYNMAW ia KA RI KHASI JONG NGI na ki Jingshah tap ha KINE KI JINGDUM kiba bun kiba kwah tyllep ia ka RI BAIEID jong ngi.

Sa kawei ban ong ba kum ka Jaitbynriew ngim ju poi ha ka thong tang namar ba rwai ia kane ka jingrwai RI KHASI RI KHASI ngam iahap namar ka jingshisha hi ka dei na ngi baroh KUM KA JAITBYNRIEW BAD KI PARARI, kumba ong kato ka JINGRWAI jong i Bah Paul Lyngdoh kaba ong kumne,
Haba nga peit la Ri Ngam lah ummat khlem jaw
Ba dei na la ki kti ia ka NGI Pynlong MRAW
Sharum shaneng ngi phai ban kynnoh ia kiwei
Ynda Ngi wad tynrai, ka daw dei na Rympei.

Bad ha kum kane ka por ba ngi don mynta kum ka JAITBYNRIEW ban ong ban ieid RI hap donkam da ka jingrwai kam da donkam eh hynrei KA MYNSIEM KABA IEID SHISHA NADUH TYLLONG KA DOHNUD ha la I JYLLI ngi lah ban ieid ia ka RI KHASI baieid jong ngi. Ym da dei eh ban long NONGIALAM hynrei KO PARARI TO NGIN IEID DA KA DOHNUD BA SHISHA ia la ka RI KAM PHER PHI DEI UWEI NA KI BARIT EH HYNREI KA JINGIEID JONG PHI ka pynkhraw ia RI jong phi hi. Baroh ngim lah ban ia nujor ia lade kum U Pa’iem Tirot Sing Syiemlieh, U Woh Kiang Nongbah, ka Phan Nonglait hynrei to ngin IEID ia la ka RI da ka DOHNUD ba shisha naduh tyllong ka DOHNUD jong ngi. Ka RI KHASI BAIEID jong ngi ka donkam ban mih KI SAMLA, KI LONGKMIE LONGKPA kiba ieid hok ia ka. Nga da duwai ba U BLEI un sei ia kane ka MYNSIEM IEID RI HAPDENG JONG NGI KI PARARI.

Ka Jingwaniuhkjat ki Phareng bad ka jingwan kiew ki Dkhar ka dei shisha kaba pynpeit mat bad pynshai kdar ia ngi ba Ngin ieid hok ia la ka Ri kaba U Blei u la ai sngewbha ha ngi. Dei ha ka 4th April 1829 ba U Syiem Tirot Sing u la hiar thma pyrshah ia ki BRITISH bad ba la ai nam ia kane ka sngi (4th April) da “KA SNGI KYRSIEW RI”. Bad la ju rakhe kynmaw burom ia ka 4th April ha poh RI KHASI JAIÑTIA baroh kawei kaba ngi ju ia ong ha ka Ktien English “KA KHASI AWAKENING DAY”. Bad kumjuh ruh la ju rakhe bad yn ïai rakhe na ki snem sha ki snem. Ngi sngewthuh shisha ka jingkordor jong KA JINGIEID IA LA KA RI KHASI ha kine ki sngi. Ki la bun kiwei pat ki jaitbynriew kiba kwah wan buhai shnong sha RI jong ngi. Bad don ruh kiba la nud ban kren beiñ kren khoh ia ngi kum ka Jaitbynriew. Hynrei Ngin iai ieid ia la KA RI KHASI BAIEID jong ngi kam pher hapdeng kine ki jingialeh. Nga duwai ba ka RI KHASI kan long ka RI kaba suk bad kan nang iai shai kdar ha ka JINGIEID jong ki PARARI ia la ka Ri. Bad Ngin pynmih KI SYNTIEW BAPHUH HA LA RI LAJONG HA KA JINGTIP BAROH. NGI LA IOH BAN PYNMIH IA KIBA BUN KI RIEWKHRAW HA KI POR MYNSHUWA. KA RI KHASI KA DONKAM KYRKIEH KI SYNTIEW BAN PHUH NA NGI KI SAMLA KA RI LA KA DEI HA KA SYNSHAR KHADAR, KA KAM KA JAM BAD RUH HA KI NONGIALAM SENGBHALANG KIBA KYNSAI BAD IEID HOK IA LA KA RI KI BAN LONG SHISHA KI SYNTIEW BAN PHUH NA BYNTA KA RI. YM PAT BA NGIN SHU LONG TANG KI NONGKHÑIUM NA KYNDONG BAD KI NONGKRENBEIÑ IA LA KI DOH KI SNAM, BAD KIBA IATAN TYLLAI BAN PYNHIAR LADA UWEI U KWAH BAN LEHBHA IA LA KA RI.

Bad kumba la ong pat da uwei U PARARI kata i Bah P Sohkhlet, Nga ruh kum u khynnah skul ha ka skul LP Skul ha la shnong, nga la ju rwai ia kane ka jingrwai.

“Ri Khasi Ri Khasi- Nga ieit ïapha
Ka ri kaba ieit uba rim uba jah
Ki tymmen mynhyndai la ngam ïohi shuh
Jingkynmaw ïa ki kan ym duh.”

Bad haduh kine ki sngi nga ju kynud bad nga rwai hynrei ngam kynmaw ia kiei kiei baroh hynrei TANG IA KA RI KHASI BAIEID jong ngi.

Haba phai pat sha U Rev. Dr. John Robert baroh baroh ngi ai burom ia U kum U KPA KA KHASI LITERATURE NE U KPA KA THOH KA TAR KHASI. Bad kum ka Jaitbynriew ngi la ioh la ka dak thoh lyngba U Rev. Thomas Jone I kum U KPA KI DAK THOH KHASI nangta sa U Rev. Dr. John Robert kum U KPA KA KHASI LITERATURE. Une u John Robert u la wan ha Ri Khasi bad u la shakri haduh 37 snem kynthih. Bad une u Missioneri u la khlad noh ha ka 23rd tarik July 1908. La tep donburom ia U ha ka 25th tarik July 1908 ha Nongsawlia, Sohra. Mynta ki SYNTIEW kiba bun wat kiba la khlad noh kiba la noh synñiang ha ka thoh ka tar ki dei KI PARARI jong ngi kiba haduh mynta ki dang ai nam ia U John Robert da kajuh ka nam Ü KPA KA KHASI LITERATURE. Une u bnai u dei u bnai ba une u Missioneri bakhraw u la khlad bad la tep ia U ha RI KHASI hi. Bad ka dei ka lyngkhuh snem kaba 112 snem (1908-2020).

Nga sngewtynnad lyngba ka jingthoh ARTICLE jong i Bah Purningstar Shabong nangta bud sa i Bah P Sohkhlet ka long kumba pynkynmaw bad ai khublei ia une u missioneri uba la noh synñiang ia ngi kum ka Jaitbynriew ha ka lyngkhuh dap snem kaba 112 snem (Shi Spah Khat-ar snem) jong ka jingkhlad noh jong u.

Ngi ngeit kin dang iai bud ter ter ki jingiatai halor ka Kyrteng jong une U JOHN ROBERT UBA LONG U KPA KA KHASI LITERATURE.

Ha kaba pynkut ia ine i jingthoh jong nga, nga ai khublei ia kine ki arngut ki PARARI kata i Bah Purningstar Shabong bad i Bah P Sohkhlet.

“RI KHASI RI KHASI NGA IEIT IA PHA”.