Nangkyntiew S. Warjri
Pyndeng Nongbri.
Ha une u snem 2020, shisha baroh na ngi ngi ioh mad ia shibun ki jingeh bad ka wanrah ruh ia shibun ki jingkylla bad haduh baroh ki briew ki hap ban im ha ka jingim jong ka jingkylla, ka rukom im kaba thymmai ha ki shibun ki jingleh jong ngi la ka long ha ka iaid ka ieng, ka leit ka wan, ha ka kamai kajih , ha ka rukom shong skul bad la jan baroh hi ki jaitkam kiba kiba ngi ju im bad leh ha ki hynniew ne phra bnai mynshwa, ngi la hap ban im pher ha kiba bun ki rukom ha kine ki por ba mynta namar une u jingpang Covid-19. Haduh mynta, ngi dang iai ap jingkyrmen ban ioh noh ia ki dawai ban iada bad sumar(vaccine) na une u jingpang Covid-19.
Ka pule-puthi hapoh ka jylla jong ngi bad ka ioh ka kot ruh ka la sdang ban iaid beit ha ki katto katne ki rukom hynrei shibun ki jingeh kiba ki kmie ki kpa bad ki khun ki khynnnah kiba shongskul ki mad ki long kiba dang eh shisha ban im bad ban beh iaka jingim kaba thymmai(New normal). Kita ki long katto katne ki bynta kumne harum :-
Ka jingduna ka ioh ka kot(economy): Ka jingduna ha ka ioh ka kot jong ka sorkar Meghalaya bad ka jingduna ruh ha ka jingia khaii pateng sshisha ka la wanrah shibun ki jingeh hapdeng ka sorkar bad ki kmie ki kpa. Ka sorkar hapdeng ka jingialeh bad une u jingpang Covid-19 ka la hap ban pynlut shibun ka pisa bad ruh ka jingpynlut ha ki jingdonkam ka la pynlong ba kam lah ban ai jingiarap ia ki longing kiba don ia ki khun ba leit skul bad ha kawei ka bynta ka long ka jingduna palat ka jingiohnong bad ka jingbymiaid bha ka kamai kajih ka la pynlong ia ki kmie ki kpa ban pyrkhat arsien shwa ban phah skul ia ki khun ha kine ki por ba mynta namar bunsien ka jingkamai jong ki ka shu ia biang tang ban pyndap iaka ing ka sem.
Ki jingdonkam ia ki tiar technology: Ha une u bnai October, 2020 ngi la iohi iaka jingkhohreh ki skul hapdeng ki nonghikai bad ki khynnah ban sdang noh ia ki online klas lyngba ki tiar technology kiba mynta kum ki smartphone, laptop, wifi bad katto katne kiwei de. Kane shisha ka long kawei na ki daw kaba pynlong ia kito ki longing kiba duna ka ioh ka kot ban shem jingeh namar ban hap ban pynthied ia kita ki tiar jingdonkam kiba iadei bad ka shong skul hapdeng ki ne ki por namar kine ki tiar shisha ki long kiba rem dor bha bad bun mynta lei namar ka jingkiew ka GST ka dor jong ki kam duna ia ka shiphew hajar tyngka.
Ka jingdonkam ban leit khrehkot(Tution): Kane ruh lehse ka lah ban dei ka daw kaba pynlong ia ki kmie ki kpa ban pyrkhat arsien ia ki khun hapdeng kine ki por ban phah bteng ne em iaka jingpule jong ki. Kumba ngi iohi ki klas 9 shaneng ki la sdang bha kine ki online klas hynrei ka jingeh ka long ka jingbymsngewthuh ne shai bha bad kumta ka mih ka jingdonkam ban leit tution khamtam lei ia ki khynnah skul kiba shong klas 10 bad 12.
Hangne lada ki kmie ki kpa kim lah ban phah tution don kiba pynpep skul noh ruh namar ki sngew bym myntoi ban phah skul ban pynlut kai ia ka por bad ka psia namar ioh ba ki khun kim pass bha lane ioh ki fail ha ki exam.
Ka jingduna ka network ha ki jaka nongkyndong: Kane ruh ka long na kawei na ki daw ba ka pynlong ia katto katne ki kmie ki kpa kiba kyrshan tyngeh ban phah skul ia ki khun jong ki kiba sah ha ki shnong kyndong ban shem jingeh ban kyrshan ia ki namar ka jingbymioh shong skul tista jong ki khun jong ki. Ka jingmih ki jingkhnium na ki ba bun ki kmie ki kpa ka long ba teng teng kito ki tiar ba la pynthied ban shong skul kum ki smartphone, ki laptop, ki wifi ki shu long lenohei namar ka jingduna lane bym don network ha shnong jong ki bad kane ka pynsahdien ia ki khynnah skul nongkyndong bad ka pyni ruh iaka dak ka jingsmgewkhia bad wanrah ruh ia ka mynsiem ka jingartatien ia ki kmie ki kpa jong ki ba kin iai kyrshan ne em ia ki khun jong ki.
Ka jingduna ki lad iohkam ioh jam(unemployment): Ha u bnai april, 2020 ka jylla Meghalaya katkum ka survey ba la leh da ka Center for Monitoring Indian Economy(CMIE) ka jingduna ka lad iohkam ka la kot sha ka 10.0%. Bad kane ruh kadei kawei na ki daw ka jingduh jingkyrmen khamtam ha kine ki por ba mynta bun ngi iohi iaka jingduna ka ioh ka kot bad ka jingduna ki kam ki jam (job opportunity) ka la pynlong ia kiba bun ki briew ban pyrkhat ba ka jingphah skul lane klas jong ki ia ki khun ka shu long lehnohei bad ka long tang ka jingpynlut ia ka por bad ka ia kamai jong ki.
Kine ki long ki jingeh kiba bun ngi iohi bad shem ha kaba iadei bad ka pule-puthi namar ka jingduna ka ioh ka kot ha kine ki por kiba ngi dang hap ban ialeh bad une u jingpang Covid-19. Namar ka shem jingeh shibun ia ka sorkar ban pynbiang ia kine ki jingdonkam namar ka jingduna palat ka pisa jong ka sorkar. Hooid, kumba ju ong ka long kaba suk ban kdew kti iaka jingduna(criticize) hynrei kaba eh ban pyni lane ban ai ki ktien lane kam ban iatei(suggestion). Hynrei kane ka long ka jingpynsngew ia ki jingeh kiba bun na ngi ngi ioh mad bad nga ngeit skhem ba lada ngi don ka jingmut ban trei, ngi lah beit ban pynurlong. Te ka pule-puthi kadei kawei na ki atiar kiba donkam ban pynkilan iaka jingim ki briew namar dei ma ka kaba ai bor ban ieng ha la ki jong ki kjat ha kane ka juk ba mynta.
Namarkata, ka sorkar kadei ban pyrkhat bha ban thawlad kumno ba ngi lah ban ai iaka jingstad ia baroh kumjuh naduh sor shaduh ki shnong kyndong, khlem da niew shillliang iano iano ruh la riewspah ne duk.
Ngi kyrmen ba une u jingpang un sa lah ban pynkoit bad tang shipor ngin sa ieh noh ruh ia u shadien hynrei kum ia mynta ngi ki nongshong shnong bad kumjuh ka sorkar ngin ia trei ryngkat ban wanrah iaka jingiohnong kaba bha markylliang.
“ Ka jingnang jingstad ka dei ka atiar kaba khlain bha jong u briew lyngba jong ka ngi lah ban pynkylla iiaka pyrthei”. –Nelson Mandela.
Phi don ban ong eiei?