Delina
Hadien ka jingpynbna jong u Myntri ka kam pohïing jong ka ri India, u Amit Shah u ba long ruh ha kajuh ka por u Chairperson jong ka ‘Official Language Committee’ ba yn kham pynkhlaiñ ïa ka ktien Hindi ban ïaka ktien phareng bad ban buh kham ha khmat eh ïa ka ktien lajong ne Ktien Ïawbei jong kino kino ki jaitbynriew ba dei ki nongshongshnong jong ka ri India baroh kawei. Kane ka la pynkhluit puk, ïa baroh kito kiwei pat ki bym don mynsiem ban pdiang ïa ka ktien Hindi, u dak Devnagri ha la ka jong ka jong ka jingsngewthuh jong ki, kum ki nongmihkhmat jong ka DMK, Congress, TMC bad ban shu ong kyllum beit ki party ka liang pyrshah. Ïa kane ka kam politic yn kham sngewthuh hi kito kiba tip ïa ka politics, hangne ngi ïa kren beit tang ïa ka kam paidbah, kam ïew kam hat jong ngi ki bieij ki them.
Ïa ka ktien Hindi la pyndonkam kum ka Official Language lane (ka ktien ba pyndonkam ha ki jaka treikam) ha ryngkat ka ktien Phareng hadien ba ioh jinglaitluid, na ka bynta kito ki ba shem jynjar ban sngewthuh ne tip ïa ka ktien Hindi khamtam ki Anglo-Indian. Ha ka Part XVII Official Language, Article 343, jong ka Constitution jong ka ri India lah dep thoh shai ba 1) ‘ka official language jong ka union (Namar ka ri India ka dei ka ri ba la pynlong da ki hima syiem/patsha bapher bapher ha ka jingialam u Sardar Vallabhai Patel) kan dei ka Hindi bad u dak Devnagri bad 2) ba hadien 15 snem ba ioh ïa ka Constitution lah ban ïai bteng ïa ka Phareng kum ka official language jong ka ri katba dang sngew donkam’ bad haduh mynta ruh kine artylli ki long ki official language ym jan baroh ki jylla jong ka ri India hynrei wat ka Supreme Court ruh ka Official language jong ka, ka long beit ka ktien Phareng. Lada donkam ban pynkylla ïa kiei kiei ki ba ïadei bad ka official language lah ban pynkylla da kaba bud ryntih ïa ki kyndon aiñ.
Haba phai sha ka jylla lajong, ka Meghalaya bad ki jylla ka thaiñ shatei lam mihngi baroh kawei hi, ngi hap ban peit sa ïa ka Chapter IV jong ka Part XVII jong ka Constitution, Special Directives naduh Article 350, 350A, 350B kaba ong ba, ‘lada uno-uno ne kano –kano u/ka lanot u/ka kwah ban thoh lane pynpaw ïa la ka jingshem jingeh, u/ka lah ban thoh lane pynpaw lyngba ka ktien ïawbei jong u/ka bad ka dei ka kamram jong ki bor pyniaid ban pynbit pynbiang ïa kiei kiei kiba donkam ba ïadei bad kane ka bynta’, ym tang katta ka Article 350B, ka ong ‘ba u President u lah ban buh u Special Officer na ka bynta kito ki ktien ba dei jong ki minorities bad ka dei ka kamram jong ki Special Officer ban tohkit bniah halor ki mat ba la dep kdew bad u President un wanrah ha ïng dorbar thaw aiñ bad phah sha ki ta ki jylla ba hap hangta’.
Bad ka Article 351 ‘ka ai bor ïa ka ri ban pynkhlaiñ bad pynsaphriang ïa ka ktien Hindi khlem da pyntroiñ noh ïa ka jinglong kyrpang jong ka ktien Hindi lane kino kino ki ktien kiba rung hapoh ka VIII Schedule jong ka Constitution’. Ïa ka ktien Hindi lah pyrshang ban kyntiew bad pynsaphriang naduh ba dang shu ioh laitluid bad haka 14 tarik u Nailur 1949, la pynbna ïa kane bad kane ka sngi 14.09 la tip kum ka ‘Hindi Bhasha Diwas’ ym kum ka ‘Rashtra Bhasha Diwas’ lane ka National Language Day. Te haduh ban pynlong ïa ka ktien Hindi, ka ktien ki nong India kan dang hap ban kiew ïa kiba bun ki mawkyndon jong ka aiñ bad ka jingshah kawang maw na baroh sawdong.
Kumba 44% ki nong India ki kren beit tang da ka ktien Hindi khamtam ha ki thaiñ ba shatei jong ka ri bad ka dei ruh ka ktien ba bun tam eh kiba nang ban kren wat la kim nang ban thoh bad tang 56% kiba kren da kiwei pat ki ktien. Ka ktien Marathi bad ka Bangalee ki dei ki ktien ba wan ba ar bad balai ha ka jingbun jong ki ba kren ïa kine ki ktien bad kine baroh ki kynthup ha ka 56% lym bad ka ktien, Tamil, Malayalam, Sanskrit, Telugu,Kannada, Dongri, Odia, Gujrathi, Assamese bad kiwei kiwei de.
Naduh mynshwa bun ki skul ki la pyrshang ban hikai ïa ka subject Hindi ha skul jong ki pynban ka jingeh ka long ka jingbym ioh nonghikai ba biang ki ba lah ban hikai ïa katei ka subject kat kum ka jingkhraw jong ka namar ba ka imlang ka sahlang kam pat pdiang satia ïa katei ka ktien kumjuh ka sorkar ruh ka khlem leh ei ei ban pynsngewthuh paidbah halor ka ne ka ktien namar ka jingngewpoh ban kren ïa ka ktien DKHAR ka ktien nongwei haba ngi dei shi kur bad ki PHARENG. Shi bynta, haba shu iohi bad shem haba iaid sharum shaneng, ka jingitynnad bad sngewtynnad ïa kiba nang bun tylli ki ktien ban kren wat tang ki ktien Khasi-Pnar, ki war, ki bhoi, ki lyngngam, ter-ter, sa bad ka Phareng, Hindi, Bangalee, Nepali, Assamese, Mizo, Nagamese bad kiwei kiwei lei lei te shu dap shu shlei beit da ka jinghun. Ka jingnang ban kren ne sngewthuh ïa ki ktien jong ki para marjan ka pynlong ïa ngi ban sngew ïajan ïa ieid bad ka wanrah ïa ka jingiatylli hapdeng jong ngi, kum ki syntiew baphuh bunrong ha i wei ikper.
Mynta bun napdeng ki samla khamtam sha nongkyndong ki ba kham sngewsuk ban kren ne ban rwai da ka ktien Hindi, ha ki talent show bapher bapher ruh ki iohlad ban pyni paidbah ïa la ka talen lyngba ka ktien Hindi. Ka jingrwai jong ki Shillong Chamber Choir da ka ktien Hindi ha ki stage bapher bapher ka pynkyndeh bad pynkyndit bad nangpynsngewjan shuh shuh ïa ki ba bun ki paranong India namar ka Hindi ka dei ka ktien ba kren ki duk ki suk ki biej ki them ki bym nang a nang b kylleng ka ri India bad ki ri ba pait na ka ri India kum Bangladesh, Myanmar, Nepal, Pakistan, Bhutan ruh kumjuh ki bun kiba nang ban kren Hindi.
Ka jingpyntreikam ïa ka ktien Hindi ha ki skul naduh dangrit haduh class ix kan wanrah shibun ki jingkylla bad ki jingmyntoi ïa ki pateng ki ban sa wan. Ka jingbym nang ban thoh ne pule Hindi bad Devnagri ka la pynduhnong shi katdei eh ïa ka pateng jong ngi kiba pule ha ki snem kiba lah dep, ki jinghikai bapher bapher kiba la pynmih ha ka ktien Hindi ngi lah duh noh khamtam ki jingthoh ba ïadei bad ka jinglong nong India ne jinglong kyrpang ki jong ngi. Ngi lah duh ban ioh ki jingsneng ki jingaimynsiem ba la thoh da ki nongthoh ba pawnam jong ka ri kum u Munshi Premchand, Harivansh Rai Bachchan, ka Mahdevi Verma, U Tulsi Das, U Sant Kabir Das, Abdul Rahim Khan, Ravindra Nath Tagore, Gulzar bad kiwei kiwei de ki nongthoh kot ki nong thoh poetry ba khraw nam. Lada ngi nang ban thoh ïa u dak Devnagri marwei ngi lah nang lai haduh saw tylli ki ktien ban pule kiba ïa syrïem eh bad u dak Devnagri, kum ka ktien Marathi, Kokani, Sanskrut, Gujarathi bad kiwei de ki ktien, kaba mut buy one get 3-4 FREE. Kumban shu ai nuksa noh hangne ïa ka jingmyntoi jong ka ktien Hindi, u ‘Kpa ka Jaitbynriew Khasi’ u Babu Jeebon Roy Mairom (Bam Kwai ha dwar U Blei) u lah ban leh ki kam bakhraw na ka bynta ka jaitbynriew lajong da ka jingtip jong u ïa ka ktien Hindi, Sanskrut, Bangalee nalor la ka ktien lajong, u lah ban pynkylla ïa ki kot bapher bapher sha ka ktien Khasi kum ka Ramayana, Bhagwad Geeta, Ramcharitmanas ba la thoh da u Tulsidas bad bun ki kot I la thoh kiba I ioh mynsiem na ki kot barim ba thoh ki nongthoh ba pawnam ka ri India. Nga ngeit skhem ruh ba jan baroh ki nongmihkhmat jong ngi mynshuwa bun kiba nang lane tip ban kren Hindi ne kino kino ki ktien tynrai ka ri India.
Shwa ban pynkut nga shu kwah ban pynkynmaw ïa baroh ki bym kwah ban pdiang ïa ka ktien Hindi, ba kan eh aïu ïa phi ban pdiang ne hikai sa tang ïa ka ktien ruh haba ïa u ba phi bam man ka sngi ruh phi shim na ka juh ka thymmei jong ka ktien, ‘U khaw’ naka kyntien ‘KHAO’ kaba mut bam ne jingbam, ka kyntien ‘Kur’ ruh na ka kyntien ‘Kul’, dang bun ki kyntien kiba ngi shim bad pdiang kum ka ktien lajong hynrei kaba wan na kajuh ka thymmei, ktien. Kaba lyngngoh ka long ba u Prime Minister jong ngi, u Narendra Modi haba ïa kren bad U Vladimir Putin ne Jeo Biden ruh u kren da ka ktien Hindi bad u Prime Minister barim u Late Atal Bihari Vajpayee ji ruh ai jingkren ha United Nation Organisation ruh hynrei bad ki nong Meghalaya pat kajuh ka ri hap kren da ka ktien nongwei ne Phareng, kaba pynlong mraw ïa ngi.
Kumba ka paw ha ki kot khubor, u Deputy Chief Minister jong ka Jylla I Bah P. Tynsong, ruh I la pynpaw ïa ka jingsngew donkam shisha ïa ka ktien Hindi khamtam haba leit sha bar na la ka jylla, bad ka ne ka long ka jingshisha, u ba leit ba wan, u ba bieij ba them u kham sngewthuh ïa kata baroh.
Ban pdiang ne kyntait ïa ka ktien Hindi ha ka jaka jong ka ktien Phareng, bad ban pyndonkam ïa la ka ktien Ïawbei, kan dei beit ka hok jong u shimet u ba kwah un pdiang bad u bym kwah un nym pdiang, hynrei ym dei ki politician lane ki Opposition Party, ki ban batai stad ïa ka mon jong u ba bun ba lang khlem da wad bniah, aïu ki paid babun balang ki kwah?. Ka jingnang ïa ka ktien ka kham pynproh shuh shuh ïa u ba smat ban pyntbit ïa lade bad kan kham pynsuk ruh ïa u haka leit ka wan khamtam shabar na la ka jylla. Ka dei ka kamram jong ka sorkar jylla bad ki tnad treikam jong ka ban pynioh ïa kaei kaba ka lah ioh bhah na ka sorkar kmie. Ia uba kwah ka dei ban ai ïa ki jingdonkam baroh khlem da thew shiliang khmat iano- iano ruh.
Phi don ban ong eiei?