THRANGHOK SHABONG
Ka jaitbynriew jong ngi ka la ïeng rasong la bun bun sien da ka jing ïa mih paidbah naduh u Khynriam, u Pnar, u Bhoi, u War, u Maram bad u Lyngngam ban ïa dawa lang kawei ka sur ïala ka jong ka hok haba don kino kino ki jing pyrshang ban ïuh roit ïa ka hok jong ngi. Ngi la sakhi ïa ka jing ïa mih paidbah na ka bynta ka kam Rangbah Shnong, na ka bynta ka ILP bad kiwei kiwei ha ki snem ba la leit noh. Bad kumjuh ruh ha ka dorbar bah jong ka jaitbynriew na ka bynta ban pyrshah ïa ka Citizenship Amendment Bill 2016 ba la pynlong da ka Confederation of Hynñiewtrep Social Organisation ba la long ha ka 31tarik Kyllalyngkot 2019 ha madan Student Shillong.
Ka tei baroh ar tylli ka jing dawa ha ki snem ba la leit noh ka dei ka bym seishoh bad kaba la jem daw namar ba u Khasi u dang dei sah u mraw haduh mynta. Ym dei ba pynteh mraw mano mano ïa u Khasi, hynrei ngi tip ba u Khasi ula pynteh mraw da lade ïalde ha ka rngai kaba long ka snaïap jong ka jing wiar biej. Dei na katta ka daw ka jing dawa jong ki Sengbhalang na ka bynta ka jaitbynriew jong ngi kham ñiar ba kan poi sha ka thong bad kam juh kham lah khie khlieh namar ba haduh mynta bun na ngi ki Khasi ngi dang dei sah ki mraw ha ka bor pyrkhat bad dei na katta ka daw ba ngi sa jem rngiew.
Watla ngam shym la don ha kano kano ka seng bhalang ka ban pyrta ieid ri ieid jaitbynriew manla ka sngi ne manla ki por, hynrei nga ieid thoiñ thoiñ ïala ka jong ka ri bad ka jaitbynriew kham palat ban ïa ka niam kaba nga ngeit. Bad nga juh i tmang ruh ban peit ïa kine ki buaid niam jawsheh kiba la kren lawmwir la ha kano kano ka bynta jong ka jaitbynriew. To ïa kaba la dep mynshwa ngan ym kren shuh, hynrei ngan kren ïa kane ka ba dang shu dep ha ka 31tari Kyllalyngkot 2019 hapoh madan student na ka bynta ban ïa pyrshah ïa ka CAB. Kine ki buaid niam jawsheh ha ka jabieng bad ka mynsiem ki jyllei bha ha ki kynhun seng bhalang ba pher ba pher, ki nong shynshar bad wat ki politician hi ruh. Bad dei kine kiba la pynjem daw ïa ka jaitbynriew jong ngi. To mynta ngin peit bad ngin pynshong dor ïa ka jingduwai, jingrwai bad ki jingkren ha katei ka sngi dorbar bah jong ka jaitbynriew ba la khot na ka CoHSO.
Ha kaba nyngkong, ngi ïohi bad ïohsngew ïa uwei na ki dkot ha ka CoHSO uba la duwai da ka jing duwai ka bym ïadei dur ïadei sur bad ka jingduwai jong ka jaitbynriew jong ngi. Kaba ki riew khraw jong ngi kum u Tirot Sing bad u Kiang Nangbah kim juh leh, ki kheiñ sang bad ki shah ïap. Ha ka jing duwai uto u jingmut mraw ula duwai kyrpang na ka bynta ka jaitbynriew Jiw bad ula pynsngew ba u Blei ula sei ïa u Moses ha ka jaitbynriew Jiw bad ula kyrpad kyrpon ba u Blei un iada kyrpang ia ka jaitbynriew ha kane ka por ba ka pyrshah ia ka CAB. Ngam ïohsngew ei ei wat tang shi kyntien ruh ba un duwai kyrpad na ka bynta ka jaitbynriew Hynñiewtrep jong ngi bad ba un khot un pyrta ïa u Tirot Sing bad u Kiang Nangbah ba kin ïarap lang ïa ka jaitbynriew jong ngi na lyndet kumba u khot u pyrta bad kynmaw ieid ïa u Moses. Hangne ka pyn artatien ïanga ïohba kato ka dorbar bah kaba ki kam ba ka dei ka dorbah bah jong ki khun u Hynñiewtrep kam dei ka jong ka jaitbynriew Hynñiewtrep bad imat lehse ka dei pynban ka dorbar ki jaitbynriew Jiw ne ki riew ngeit kristan kum ka synod bad kiwei kiwei ki jingïaseng heh. Namar ba wat ki nong ïalam haba ki kyrpad na u Blei ki kheiñ kyntang ïa ka jaitbynriew Jiw ban ïa ka jaitbynriew Hynñiewtrep bad haba ki kyrpad na u Blei ki kheiñ kor ïa u Moses ban ïa u Tirot Sing bad u Kiang Nangbah. Ym tang katta wat uto u tymmen uba rwai ha kaba ïadei bad ban ïa duwai ïa u Blei ba un ïada ïa ka jaitbynriew, nga sngew kumba nga shong ha ing mane ym shuh kum ha ka dorbar u Khasi ha kaba ka sur jingrwai ieid ri kam paw.
Ula mih shuh shuh sa uwei u jingmut mraw tymmen uba la ai jingkren ha kato ka sngi ha kaba u la ong, “ Ka sorkar BJP ka kam ba ka ïada kyrpang ïangi ki kristan, hynrei haba ngi peit sha kiwei kiwei ki jylla jong ka ri India, ka la ban beiñ bad thombor ïangi ki kristan”. U la pynpaw ruh da kaba ong,” Ngi dei ki khun Isreal”. Hato ha kato ka sngi ka dei ka dorbar bah jong ka jaitbynriew Hynñiewtrep ne ka dei ka dorbah bah jong ki kristan ha kaba ki nongkren ki kren shaphang kita ki kristan wat sha kiwei kiwei ki bynta jong ka jylla ne ka pyrthei? Lada ka dei ka dorbar jong ka jaitbynriew jong ngi, balei pat ka CoHSO ka ailad kum ïa kito ki mraw buaid jawsheh ha ka jingmut jingpyrkhat bad ka mynsiem bad kiba wiar biej shabar na ka jaitbynriew jong ngi? Toi, nga dang mut ba ha katta ka dotbar jong ka jaitbynriew Hynñiewtrep te kin ïakren beit shaphang ka jaitbynriew jong ngi hi keiñ, phewse ki ïakren pynban na ka bynta kiwei kiwei ki jaitbynriew shabar na ka jaitbynriew jong ngi kiba dei bad kiba long ki kristan.
Hato kane kaei kaei baroh kam dei ka jing long mraw bad ka jing shah teh mraw jong ki briew jong ngi kumba ki dang kham ñiewkor ïa ka jong kiwei ban ïa ka jong lajong. Ki dang kham ñiewkor ïa ka ri nongwei ban ïa ka ri lajong, ki dang kham burom ïa u riewkhraw nongwei ban ïa ki riew khraw lajong bad ki dang sngew tynmad ban rwai da ka jing rwai ieid ri u nongwei ban ïa ka jing rwai ieid ri lajong.
Dei hangne keiñ wat u Tirot Sing bad u Kiang Nangbah kila ijli ïa ki nongïalam seng bhalnag bad ki nongshynshar bad kim shym la symran synriah lang ïangi haba ki ïakhih na ka bynta ka jaitbynriew jong ngi. Ha ka jingshisha haba kren shaphang ka jaitbynriew ngi dei ban kren beit thil pa thik shaphang ka jaitbynriew keiñ, ym dei ban leit wiar biej bad kren biej na ka bynta jong kiwei kiwei bad haba duwai dei ban duwai beit tang da ka jing duwai jong ka jaitbynriew Khasi ym dei ban duwai da kano kano ka jing duwai jong kano kano ka jaitbynriew namar ka pyn jemdaw ïa ka jaitbynriew jong ngi.
Ha ngi hi nga kham ieid ïa ka jaitbynriew, ka sur jingwrai jong ka jaitbynriew; bad ki riew khraw jong ka jaitbynriew lajong ban ïa ka jong kiwei. Bad haba kren shaphang ka jaitbynriew kam juh dei bad ngam juh sngew ïahap ban duwai da ka jing duwai jong ki kristan namar lada long nongïalam u Hindu, u Muslim, u Sikh, u Jain bad kiwei kiwei kin duwai kat kum ka jing ngeit jong ka jaitbynriew jong ki bad na ka bynta ka ri baieid jong ki kumba leh uto u briew ha kato ka sngi bad hangta kumno ngin sngewthuh ïala ka jong ka jaitbynriew. Haba ka jaitbynriew Khasi kala don la ka jong ka khana pateng ïala ka ri bad ki riew khraw, bad la kajong ka rukom ngeit ne ka rukom duwai , balei pat ngi shu pyndonkkam da ka jong kiwei ka bym ïadei dur ïadei sur ei ei ruh em bad ka jaitbynriew jong ngi. Ki kristan ki dei ban duwai para ba long Kristan ha ka jing ïaseng jong ki, ki Hindu kin duwai para ba long Hindu ha ki jing leh niam jong ki, ki muslim kin duwai para ba long Muslim bad ki Khasi kin duwai para ba long Khasi kaba ki ngeit. Hynrei haba ngi lum lang kum ka jaitbynriew ngi dei duwai da ka jingduwai jong ka jaitbynriew lajong khnang ba kan ym bakla lynti ka jaitbynriew bad khnang ba ki lum ki wah, ki riew hyndai bad ki riew khraw ka jaitbynriew kin paw. Bad lada ym don mano mano ha kata ka dorbar jong ka jaitbynriew ki bym nang ban duwai Khasi, ki seng bhalang ki dei ban khot da kino kino ki briew kiba nang ban duwai Khasi, kiba tip ka kheiñ ka bishar bad kiba tip bad kiba nang ïa ka rukom duwai Khasi khnang ba ka jaitbynriew jong ngi kan ym jem daw bad khnang ba u Blei Nongbuh Nongthaw un kyrkhu halor katta bad ba ka jaitbynriew kan Ïeng Rasong la ka Daw bynriew hala ka jong ka Ri. Nammar lada ka long kum ha kato ka sngi wat u Nongbuh Nongthaw ruh u lyngngoh balei une u briew u duwai na ka bynta ka jaitbynriew jong kiwei ha ka por ba u mut ban duwai na ka bynta ka jaitbynriew lajong bad balei u kynmaw burom ïa ki riew khraw jong kawei pat ka jaitbynriew ha kaba um kynmaw pat ïa u riewkhraw jong ka jaitbynriew lajong.
Kumta, wat ai ba ka jing long mraw jong phi shi met kan shynshar sah ïa phi bad wat pynpaw ïa ka jing long mraw jong phi ha khma ka pyrthei ba i paw biej ei kha ma kha. Haba ka jaitbynriew jong ngi ka la don lut na dong sha dong ngi dei ban pynneh, ban bud bad ban pyndonkam da katta khnang ba ka jaitbynriew kan ïaid ryntih kumba ka long naduh mynshwa haduh lawei lym kumta, ki seng bhalang ki dei ban sangeh noh mardor ïa ka jing kam ban pynneh pynsah ïa ka matti ba kyntang jong ka jaitbynriew Khasi bad kila dei ban kren da kaba shai ba ka jingthmu jong ki ka long ban pynneh pynsah ïa ka matti kyntang jong ka jaitbynriew Jiw bad ki riew khraw jong ka jaitbynriew Jiw bad ruh ban pynneh pynsah kyrpang ïa ka matti jong ki kristan ym dei shuh ïa ka jaitbynriew. Bad lada kam long kumta kala dei ka por ïangi iwei pa iwei khamtam eh ïa kito ki nong ïalam seng bhalang bad ki nongshynshar ba kin sait noh phar phar ïa ka tyrud ka smer jong ka jinglong mraw khnang ba ka jaitbynriew jong ngi kan ym shah ïalam bakla junom la junom.
Ha kane ka bynta, nga shim ïa ka kabu ban ai khublei ruh ïa kito ki nong pynïaid, kito ki nongkren bad nongrwai kiba la kren shaphang ka jaitbynriew Hynñiewtrep thik pa thik khlem da kren sha ka jaitbynriew nongwei bad na ka bynta ka jaitbynriew nongwei. Bad nga kyntu ïa ki nongïalam ba kin kyndang sha rud ïa kito ki buaid niam jawsheh ba ki pyn byrsih ïa ka Dorbar bah jong ka jaitbynriew jong ngi bad haba duwai ne haba kren, dei ban duwai bad ban kren beit tang da kaba ïadei bad ka jaitbynriew. Lada kam long kumta, kam myntoi shuh ban dang kren jaitbynriew hynrei la dei ban kren beit noh shaphang ka niam. Bad nga kyrmen skhem ba ha ki por ban sa wan, kum kine kiei kiei baroh ki jing wiar biej kin ym paw shuh bad kin duh kin dam noh syndon bad hangta ngin ïohi shisha ba ka jaitbynriew ka la Eh-Rngiew.