Purningstar Shabong
Kaei kaei kaba mih na ka jinglong kangar ka shait wanrah ïa ka jingjynjar kaba tasam ha kiba bun bah ki bynta. Kawei na kita jingjynjar ka long ka jing wan rung kyrthep ki poiwir ki poihap, bad ka jingknieh noh jong ki ïa ka khyndew ka shyiap jong ka Ri Hynñiewtrep bad ruh ka jing wan knieh noh ïa ka kamai kajih jong u Trai Ri Trai Muluk. Lah da ki phew phew snem ka jaitbynriew jong ngi ka im ha ka jingïaleh bad ki tei ki poiwir poihap, ka jingïaleh kam da dei eh tang da ka ktien ne tang da ki jingthoh, hynrei ka jingïaleh ka dei ruh lyngba ka jingïa umsnam.
Haba wad ïa ki daw tynrai jong kine ki jingeh, la lap pylleiñ pylleiñ ïa ka daw bad kata ka daw ka long ba u Khasi u tih liewlep da lade ïalade. Kata ka mut ba u mut ban dung bneng, pynban u tih ïala ka lyhuh na ka bynta ka longrynïeng lajong. Ka jingmut jong u Khasi ban dung ne ban suh sha bneng ka long ba u mut ban kamai spah bad ban riewspah kumba long kiwei kiwei pat ki riew heh spah jong ka pyrthei. Hynrei haba um pat nang ban kamai sphah u tieh liewlep pynban ïalade bad u thep pynban kruk ïalade bad ïala ki jong ki khun ki ksiew ha kata ka liewlep.
Ym lah ban len ba kiba bun ki briew ha ka Ri jong ngi ki dei kiba kangar spah. Kham ñiar ban shem kiba kamai da ka Hok. To mynta ngin peit noh, kaei kata ka jing kangar spah bad kaei ka jingeh kaba mih na ka jingkangar?
Jyn lada dei ba ki Khlieh nongshynshar jong ngi naduh ki Syiem, Lyngdoh, Doloi, kim kangar spah, ka Ri jong ngi kan ym duh noh ïa ka khyndew ka shyiap bad ba ki para Ri jong ngi kin shong suk kynjai khlem don kano kano ka jingïaleh bad jingïa umsnam. Ka jingkangar spah jong ki kala wanrah ha ka khim khait ïa ki khun ki Hajar jong ka Hima, ka Raid, ka Elaka bad ka Jaitbynriew hi baroh kawei. Ka jingkangar spah ka wan ha ka dur jong ka roi ka par, ha ka dur ba hana u Khasi um pat lah ban trei, ba hana ban phah shong ïng ïa ki bar jylla ba kin shong kin sah, kin rep kin riang ha ki jaka khap-pud bad ki jaka ba kham kylluid bad ba kin peit ïa ka khyndew ka shyiap bad na kane ka buit ki khlieh nongshynshar jong ngi ki ïoh ban lum bai musur na ki. Kumta katba dang bun kiba wan shong shnong, katta dang kiew u bai musur bad dang dap la u pla u pdok bad dang ïar la u saipan jong ki khlieh nongshynshar.
Suki pa suki, ka poi ka pud haduh ba ka ki bar jylla ki dang wan dang wan, dang seng shnong, dang tei ïng, dang tei ki karkhana bad kiwei kiwei haduh ba poi u pud ba kala kylla long ka sor bah bad haduh ba poi u pud ba kila kam trai syndon ïa ka khyndew ka shyiap jong ka It ka Hima/Raid. Kumta ngi ïohi ba ka khyndew ka shyiap jong ka Jaitbynriew jong ngi ka dang tuid suki jai pa jai sha ki bar jylla bad ka map jong ka Meghalaya (khamtam Khasi Jaintia Hills) ka dang kjiap dang kjiap mala ki sngi. Ym dei eh ba ka kjiap tang na rud na kiar, phewse ka da kjiap ruh ha ki bynta ba sha pdeng bad ba kham long sor.
Ki khlieh nongshar jong ngi, nalor ba kangar spah bud sa ka tiengeit kumta la hap ban dem bad kohnguh katba ong ki bar jylla, haba u bar jylla u ong kaba lieh kin ong kaba lieh haba u ong kaba ïong un ong kaba ïong. Lada kam dei kumta balei ka don ka jingshah knieh jaka? Hato um don Hok ban dawa ïa kata?
Nalor ki khlieh nongsynshar, bud sa ki paidbah ruh bun kiba kangar spah shisha. U bar jylla dot dot u wan kiew nangthie na ri thor tang ban ïoh i bai kali u shlan ban poi shane. Ynda u poi shane sha ka Ri jong ngi, u shu shong khrong, khar tiar jot, suh juti, leit tyrwa tiar bad shi miet ar miet ne shi taïew u thiah bad synthap kat haba ïoh ei. Mar nangta hi u leit kynduh ïa ki Khasi jong ngi ban pan ïng, bad ki Khasi jong ngi ha ka jing kangar spah, ‘ale ale mama, wan shong ha ka ïng jong ngi kaba lait, ka um ha juh, ka jaka sait jaiñ ha juh, ka jaka buh kali ruh ka pahuh’. Hangta u bar jylla u shong syaid bad u trei dukhi miet sngi ban pyndap bai ïng bad ban dap i bai bam malu mala bad haba u pyrkhat u sngew kynjah bad sngew synei ïala ki jong ki para jait para kynja jong u kiba im kordit sha ka shnong trai jong u, kumta u wan ïalam lut khrui shane, Khasi jong ngi pat namar ba kangar spah, lada u bar jylla u ong ba un pynheh noh ka bai wai ïng ki da rymmuiñ ha lyndet lyndet bad ka ong sted artad ‘to mama’.
Haba ngi ki Khasi ba na nongkyndong haba ngi wad ïng wai ha sor ha ka por ba ngi leit pule jynjar shisha ban ïoh ïng. Da don ki ïng ruh ka dor kaba heh ba heh bad kham bun la ai wai beit sha ki bar jylla kiba biang ka pisa. Ki bun ki briew ha jaka sor ki tieng ruh ban ai wai ïng ïa ngi ki khynnah nongkyndong kiba wan na ka longing ba kyrduh hana ba ïohba ngim lah ban siew bai wai ïng. Hana dang lah ban ai wai ha u bar jylla u ba ai lypa la pisa bai wai ïng da ki bnai (saw bnai san bnai bad don ruh shi snem). I don lei iwei i kong ha Laitumkhrah iba kren tohmet ïa nga shisen da kaba ong ban aiwai ïng ïa ki nongkyndong sngewthait namar da ki shnong slem ruh kin shong eh tang 2snem haduh 5snem ba ki shu wan pule shane. Dang lah ba ai wai ha u bar jylla uba shong da ki phew phew snem bad ka dor ruh um juh salia katno katno ruh. Kumta keiñ ka dang pyndap da ki bar jylla ïa ki lum ki them bad ki ranab ki madan kiba don shnong ha ka Ri jong ngi.
Da shisha, kane ka jingkangar spah jong ki para Ri jong ngi naduh ki khlieh nongshynshar haduh ki paidbah ka la pynjot bad pynjynjar tasam shisha ïala ka Jaitbynriew. Ngi wanrah hi ïa ki jingeh, ka jingma bad ngi leit rung hi ha khim khait. Mynta lei ka jaitbynriew jong ngi lei kat dang khih kat dang ngam, ban shong ruh jhieh bad ban ïeng ruh kynduh. Lehse phin lyngngoh balei nga kren kumta, ka daw ka long ba mynta ka Jaitbynriew jong ngi kam klai shuh ban khieh namar tang shu khih katta u shiah un dang ngam, nuksa lada ngi khih kan long ka jingsangsot namar la syrtap da ki shipai ki swar suda bad ki bar jylla kiba lah jan ïa ryngkat ha ka jingbun paid bad u trai Ri.
Lada kum ka Jaitbynriew ngim kyndit bynriew, ngin ym don jingkyrmen ha ka pateng ki khun ki ksiew jong ngi. Ka sorkar ka lah ban leh kat ba mon kumba jia ha Jamu bad Kashir. Wat ong ba ngi la don ka District Council, ngin lait na ki jingeh na ka jing wan tyllep u poiwir. Lada kumba ka long mynta ka District Council ka dei pynban ka nong shet kylla ba nyngkong eh ïa ka Jaitbynriew jong ngi. Lehse phin lyngngoh balei nga ong ba ka District Council ka dei ka nongshet kylla ba ha nyngkong eh ka daw ka long ba ka kamram jong ka District Council ka long ban pynneh pynsah ïa ka khyndew ka syiap bad ïa ka Riti Dustur hynrei hato phi ïohi ba ka pynneh pynsah shisha ïa ka khyndew ka shyiap? Lada ka la pynneh pysah ïa ka khyndew ka syiap katno sien ka la leit ujor sha Supreme Court halor ka jing shah knieh jaka jong ka Jylla jong ngi? Katno sien ka la leit tied jingkhang sha ka UNO ban pan jingïarap na ka tei ka tnad treikam ba khlaiñ bor jong ka pyrthei na ka bynta ka jing shah thombor ki para ri bad ka khyndew ka shyiap jong ngi sha ki thaiñ khap-pud bad kiwei kiwei ki jaka? Balei ka khyndew (map) jong ka Jylla jong ngi (khamtam Khasi Jaintia Hills) ka dang kjiap dang kjiap katba dang mih ki sngi? Hato ngi shngaiñ ba don ka District Council? Haba kumta, hato ka pynneh pynsah bad ïada ïa ka khyndew ka shyiap? Lada ka ïai long kumne kan sa poi ka por ba u Hynñiewtrep un sa ong ba ka jingdon ïa ka District Council (KHADC & JHADC) ka long ka jingtim ïa ka Jaitbynriew.
Kynmaw para Ri baieid, ha kawei ka sngi la phi ngeit ne phim ngeit ba kane ka khyndew ka syiap jong ngi kan sa kylla khyndew sorkar noh baroh. Ka jingkiew sted jong ki briew ha ka jingbun paid ka pynlong ba ka sorkar India ba kan ym don jaka ban pynshong pynsah ïa ki bad ha kata ka por, ka rai kan long ban pynduh noh ïa ka Hok bat khyndew bat shyiap jong ka Jaitbynriew jong ngi bad ban phah wan shong wan sah ïa ki bar jylla shane bad ba kine ki bar jylla kiba la don lypa hangne ruh kin ïoh la ka bhah (khyndew ka syiap). Wat sngew hieng khmut bad sngew heh spah ba phi don ka jaka ka khyndew ka shyiap kaba bun, shisien ka sngi ka jaka ka jong phi kan ym dei shuh ka jong phi lada ngim kyndit bynriew noh kloi kloi.
Ngi la jied bun bun sien ki nongthaw aiñ na ka bynta ban thaw ki aiñ ki ba pher ba pher ban ïada ïa ngi, hato ka don mo kata ka aiñ kaba la ïada bad ai jingshngaiñ shisha ïa ngi? Ngi ïohi ba ki bar jylla (kiba long Scheduled Tribe) ki dang thied jaka shaid shaid bad dang ïoh bhah kumjuh kumba ïoh ma ngi ki trai Muluk ha ka ïoh kam ïoh jam bad kiwei kiwei ki bynta. Ha kiba bun ki bynta, sorkar jylla ka long bad kan sa long tang kum ka nongrah ktien ha khmat ka sorkar pdeng bad kam lah ban thaw ki aiñ ki ban long pyrshah ïa ki aiñ jong ka sorkar pdeng.
Kumta keiñ para Ri baieid (Khlieh nongshynshar bad Paidbah), sa katno shuh ngi dang kangar spah? Lada kum ka shnong kam shah ïa ki bar jylla ban wan shong wai bad wan trei, hato don kiba nud ban wan tuklar jubor ïa phi ba phin shah? Lada phi kiba don ïng wai/jaka ai wai phim ai wai shuh sha ki bar jylla, hato don kiba nud ban wan tuklar ïa phi ba phi dei ban ai wai beit sha ki bar jylla? Lada phi kum u Syiem/Lyngdoh/Doiloi phim ai wai bad shah ïa ki bar jylla ba kin shong kin sah ha ka khyndew ka shyiap jong ka Hima/Raid jong phi, hato don ki nud ban wan tukar? Lada phi kloi ban ai jak ïa ki bar jylla ban shong ban sah (kumba long ha ki sawdong jong ka ïewduh bad kiwei ki jaka), kan eh aïu pat ban ai jaka ïala u jong u khun u hajar? Ym tang kata, ki nongbat ïa ka bor ha District Council ruh ki don ka pali ban kylla dien trai bad weng noh mardor ïa ka jing kangar spah. Lym kumta, ka nongrim jong ka District Council kan sa shong kynrong noh bad ha kata ka por, ki Trai Ri kin sa ong ba kam myntoi shuh ban don ïa ka District Council namar ba ka dei tang ka nong pynjot ïa ka Khyndew bad ka Jaitbynriew, kumta la dei ban kyndit bynriew bad pynjanai noh ha shwa ban jot thiaw.
Kane baroh ka jingthoh jong nga kam dei ka jingpynrem ne kren beiñ ïa phi halor ki tei ki jingshisha, hynrei ka dei ka jingkyrsiew. Bad ym baroh kiba long ki riew kangar spah kumtei, kumta nga kitbok kitrwiang ïa baroh kiba trei hok bad ki bym kangar spah ba phin dang long ka nuksa ïa kiwei bad ba phin dang imbha manbha ha kiba bun ki bynta ban im la ka Ri bad ka Jaitbynriew.
Khublei Shibun.
Phi don ban ong eiei?